Tác động của thuế thu nhập doanh nghiệp và quyết định tài chính của doanh nghiệp tại Việt Nam

• Tác giả: Pham Nguyen Quang Hoa
• Người hướng dẫn: Prof. Dr Nguyen Trong Hoai
• Trường học: University of Economics Erasmus University Rotterdam
• Chuyên ngành: Development Economics
• Đề tài: Tác Động Của Thuế Thu Nhập Doanh Nghiệp Đến Quyết Định Tài Chính Của Doanh Nghiệp Việt Nam
• Loại tài liệu: thesis
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Ho Chi Minh City

• CERTIFICATION
• ACKNOWLEDGEMENT
• ABSTRACT
• LIST OF TABLES
• LIST OF FIGURES
• LIST OF APPENDICES
• 1. CHAPTER 1: ORGANIZATION OF THE STUDY
• 1.1. Tax changes are observed over a long period
• 1.2. Tax change is considered as an exogenous event
• 1.3. Measurements of capital structure and several elements have impact on capital structure
• 1.4. Measurements of capital structure
• 1.5. The impact of several elements on capital structure
• 1.6. Two main methodologies and empirical results regarding the effect of tax changes on capital structure’s decision in prior researches
• 1.6.1. Two main methodologies in prior researches
• 1.6.2. Empirical results in prior researches’ summary
• 3. CHAPTER 3: DATA AND METHODOLOGY
• 4. CHAPTER 4: RESULTS AND DISCUSSION
• 4.1. Impact of Corporate Tax Incentives on firms’ capital structure
• 4.2. Impact on Small and Medium Enterprises versus Large Companies
• 4.3. Discussion of research results
• 5. CHAPTER 5: CONCLUSION AND POLICY IMPLICATIONS
• 5.1. Limitation of the study

I. Tác động của thuế thu nhập doanh nghiệp

Nghiên cứu này tập trung vào tác động của thuế thu nhập doanh nghiệp đến quyết định tài chính của doanh nghiệp Việt Nam. Cụ thể, chính sách ưu đãi thuế được ban hành vào năm 2004 đã tạo ra một sự thay đổi đáng kể trong cấu trúc vốn của các doanh nghiệp. Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng, việc áp dụng chính sách thuế ưu đãi đã làm giảm tỷ lệ nợ của các doanh nghiệp khoảng 4,1 điểm phần trăm. Điều này cho thấy rằng thuế thu nhập doanh nghiệp có ảnh hưởng rõ rệt đến quyết định tài chính của các doanh nghiệp, đặc biệt là trong việc lựa chọn giữa nợ và vốn chủ sở hữu. Theo đó, các doanh nghiệp lớn có xu hướng điều chỉnh tỷ lệ nợ của mình nhiều hơn so với các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

1.1. Chính sách thuế và quyết định tài chính

Chính sách thuế đóng vai trò quan trọng trong việc định hình quyết định tài chính của các doanh nghiệp. Chi phí thuế ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận và khả năng chi trả nợ của doanh nghiệp. Nghiên cứu chỉ ra rằng, các doanh nghiệp có thể tận dụng lợi nhuận doanh nghiệp để tối ưu hóa cấu trúc vốn của mình. Việc giảm thuế có thể khuyến khích các doanh nghiệp tăng cường sử dụng nợ để tài trợ cho các hoạt động đầu tư, từ đó nâng cao hiệu quả kinh doanh. Tuy nhiên, điều này cũng có thể dẫn đến rủi ro tài chính cao hơn nếu doanh nghiệp không quản lý tốt các khoản nợ của mình.

II. Phân tích tác động của thuế đến cấu trúc vốn

Nghiên cứu sử dụng phương pháp Difference in Difference để phân tích tác động của chính sách thuế đến cấu trúc vốn của các doanh nghiệp. Kết quả cho thấy rằng, các doanh nghiệp nhà nước có xu hướng giảm tỷ lệ nợ nhiều hơn so với các doanh nghiệp tư nhân. Điều này có thể được giải thích bởi sự khác biệt trong khả năng tiếp cận nguồn vốn và chiến lược tài chính giữa các loại hình doanh nghiệp. Chiến lược tài chính của các doanh nghiệp lớn thường linh hoạt hơn, cho phép họ điều chỉnh nhanh chóng theo các thay đổi trong chính sách thuế. Ngược lại, các doanh nghiệp vừa và nhỏ thường gặp khó khăn hơn trong việc thay đổi cấu trúc vốn của mình.

2.1. Tác động đến doanh nghiệp vừa và nhỏ

Các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) thường không có đủ nguồn lực để tận dụng tối đa các ưu đãi thuế. Nghiên cứu cho thấy rằng, mặc dù chính sách thuế có thể tạo ra cơ hội cho SMEs, nhưng thực tế là nhiều doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận thông tin và nguồn lực cần thiết để thực hiện các thay đổi trong cấu trúc vốn. Điều này dẫn đến việc các SMEs không thể điều chỉnh tỷ lệ nợ của mình một cách hiệu quả như các doanh nghiệp lớn. Hơn nữa, quản lý tài chính trong các SMEs thường không được chú trọng, dẫn đến việc không tận dụng được các lợi ích từ chính sách thuế.

III. Kết luận và khuyến nghị

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng tác động của thuế thu nhập doanh nghiệp đến quyết định tài chính của các doanh nghiệp Việt Nam là rất rõ ràng. Việc áp dụng chính sách thuế ưu đãi đã giúp các doanh nghiệp điều chỉnh cấu trúc vốn của mình, từ đó nâng cao hiệu quả kinh doanh. Tuy nhiên, cần có những chính sách hỗ trợ cụ thể hơn cho các SMEs để họ có thể tận dụng tốt hơn các ưu đãi thuế. Chính phủ nên xem xét việc cung cấp thông tin và hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp nhỏ, giúp họ có thể tiếp cận các nguồn lực cần thiết để phát triển. Điều này không chỉ giúp các doanh nghiệp nhỏ phát triển mà còn góp phần vào sự phát triển chung của nền kinh tế.

3.1. Khuyến nghị chính sách

Để tối ưu hóa tác động của chính sách thuế đến quyết định tài chính của doanh nghiệp, cần có những khuyến nghị chính sách cụ thể. Chính phủ nên xem xét việc giảm thuế cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ, đồng thời cung cấp các chương trình đào tạo về quản lý tài chính và chiến lược tài chính. Điều này sẽ giúp các doanh nghiệp nhỏ có thể tiếp cận thông tin và nguồn lực cần thiết để tối ưu hóa cấu trúc vốn của mình. Hơn nữa, việc tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi sẽ khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư và phát triển bền vững.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế Việt Nam, chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp được ban hành năm 2004 đã tạo ra một sự kiện kinh tế quan trọng để nghiên cứu tác động của thuế đến quyết định tài chính của các doanh nghiệp. Luận văn này tập trung phân tích ảnh hưởng của chính sách ưu đãi thuế đối với cơ cấu vốn của các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là nhóm doanh nghiệp nhà nước thực hiện cổ phần hóa. Dữ liệu nghiên cứu được thu thập từ năm 2001 đến 2007, trong đó giai đoạn 2001-2003 là trước khi áp dụng chính sách (giai đoạn tiền xử lý), còn 2004-2007 là giai đoạn sau khi áp dụng (giai đoạn hậu xử lý). Mục tiêu chính của nghiên cứu là xác định xem chính sách thuế ưu đãi có ảnh hưởng tích cực hay tiêu cực đến tỷ lệ nợ trên tổng tài sản của doanh nghiệp, đồng thời so sánh mức độ phản ứng của các doanh nghiệp lớn và doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) đối với thay đổi thuế.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp, loại trừ các doanh nghiệp bất động sản và các tổ chức tài chính do đặc thù tài chính khác biệt. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp bằng chứng thực nghiệm về tác động của chính sách thuế đến quyết định tài chính, góp phần hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách trong việc thiết kế các chính sách thuế phù hợp nhằm thúc đẩy phát triển doanh nghiệp và ổn định thị trường tài chính. Các chỉ số quan trọng được sử dụng để đánh giá bao gồm tỷ lệ nợ trên tổng tài sản, quy mô doanh nghiệp, thanh khoản, lợi nhuận và các yếu tố kinh tế vĩ mô như lạm phát và tăng trưởng GDP.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết kinh điển về cấu trúc vốn của Modigliani và Miller (M&M) cùng với các mô hình nghiên cứu về tác động của thuế đến quyết định tài chính của doanh nghiệp. Lý thuyết M&M đề cập đến hai giả thuyết chính: giả thuyết không thuế và giả thuyết có thuế, trong đó thuế làm thay đổi lợi ích của việc sử dụng nợ thông qua hiệu ứng "bảo hiểm thuế nợ" (debt tax shield). Các khái niệm chính bao gồm:

• Tỷ lệ đòn bẩy tài chính (Leverage ratio): Tỷ lệ nợ trên tổng tài sản, phản ánh mức độ sử dụng nợ trong cơ cấu vốn.
• Bảo hiểm thuế nợ (Debt tax shield): Lợi ích thuế từ việc khấu trừ chi phí lãi vay, làm giảm thu nhập chịu thuế.
• Phân tích khác biệt trong khác biệt (Difference in Difference - DID): Phương pháp định lượng để đánh giá tác động của sự kiện thuế ưu đãi bằng cách so sánh sự thay đổi giữa nhóm bị ảnh hưởng và nhóm đối chứng trước và sau sự kiện.
• Các yếu tố kiểm soát tài chính: Quy mô doanh nghiệp, thanh khoản, đầu tư, tính hữu hình tài sản, lợi nhuận, ROE, biên lợi nhuận, vòng quay hàng tồn kho, và các chỉ số kinh tế vĩ mô như lạm phát và tăng trưởng GDP.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được sử dụng là bộ dữ liệu khảo sát các doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam năm 2013 do Viện Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) thực hiện, bao gồm khoảng 135,000 doanh nghiệp từ năm 2001 đến 2007. Mẫu nghiên cứu được chọn lọc gồm 230 doanh nghiệp nhà nước (nhóm xử lý) và 680 doanh nghiệp khác (nhóm đối chứng), với dữ liệu cân bằng qua 7 năm.

Phương pháp phân tích chính là mô hình DID, trong đó biến phụ thuộc là tỷ lệ đòn bẩy tài chính (tỷ lệ nợ trên tổng tài sản). Biến độc lập chính là biến tương tác giữa nhóm doanh nghiệp nhà nước và thời gian sau khi áp dụng chính sách thuế ưu đãi. Các biến kiểm soát bao gồm các chỉ số tài chính và kinh tế vĩ mô. Mô hình cũng sử dụng các kiểm định Fixed Effect, Random Effect và Hausman để lựa chọn mô hình phù hợp. Phương pháp chọn mẫu dựa trên loại trừ các doanh nghiệp có đặc điểm tài chính khác biệt (bất động sản, tài chính) và loại bỏ các quan sát ngoại lai hoặc thiếu dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ảnh hưởng của chính sách thuế ưu đãi đến tỷ lệ đòn bẩy: Kết quả hồi quy DID cho thấy hệ số biến tương tác (TAX) là -0.041, có ý nghĩa thống kê ở mức 5%, cho thấy sau khi áp dụng chính sách thuế ưu đãi, tỷ lệ nợ trên tổng tài sản của các doanh nghiệp nhà nước giảm khoảng 4,1 điểm phần trăm so với nhóm đối chứng.

2. So sánh giữa doanh nghiệp lớn và SMEs: Doanh nghiệp lớn giảm tỷ lệ đòn bẩy nhiều hơn SMEs khoảng 7 điểm phần trăm, với hệ số biến tương tác có ý nghĩa thống kê ở mức 1%. Điều này cho thấy doanh nghiệp lớn có khả năng điều chỉnh cấu trúc vốn linh hoạt hơn trước thay đổi thuế.

3. Ảnh hưởng của các biến kiểm soát: Quy mô doanh nghiệp có tác động tích cực đến tỷ lệ đòn bẩy, trong khi đầu tư, thanh khoản, tính hữu hình tài sản và lợi nhuận có tác động tiêu cực hoặc không đồng nhất. Biến NOL (lỗ lũy kế) có tác động tiêu cực và có ý nghĩa thống kê, cho thấy doanh nghiệp có lỗ thuế có xu hướng giảm sử dụng nợ.

4. Ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế vĩ mô: Lạm phát có tác động tiêu cực đến tỷ lệ đòn bẩy và có ý nghĩa thống kê ở mức 10%, trong khi tăng trưởng GDP không có tác động đáng kể.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết M&M có thuế, trong đó giảm thuế thu nhập doanh nghiệp làm giảm lợi ích từ bảo hiểm thuế nợ, khiến doanh nghiệp giảm sử dụng nợ trong cơ cấu vốn. Việc doanh nghiệp lớn phản ứng mạnh hơn so với SMEs có thể do SMEs chịu nhiều hạn chế tài chính hơn, khó tiếp cận nguồn vốn nợ và ít linh hoạt trong điều chỉnh cấu trúc vốn. Các kết quả này tương đồng với các nghiên cứu trước đây tại các quốc gia khác như Mỹ, Bỉ và các nghiên cứu về Việt Nam, đồng thời được minh họa rõ qua biểu đồ xu hướng tỷ lệ đòn bẩy trước và sau chính sách thuế ưu đãi.

Biểu đồ xu hướng cho thấy trước năm 2004, tỷ lệ đòn bẩy của hai nhóm có xu hướng tăng tương tự, nhưng sau năm 2004, nhóm doanh nghiệp nhà nước giảm tỷ lệ đòn bẩy trong khi nhóm đối chứng tiếp tục tăng hoặc duy trì. Bảng hồi quy chi tiết cũng cho thấy các biến kiểm soát có tác động phù hợp với kỳ vọng lý thuyết, củng cố tính tin cậy của mô hình.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường chính sách ưu đãi thuế có mục tiêu: Khuyến nghị chính phủ tiếp tục áp dụng các chính sách thuế ưu đãi có chọn lọc nhằm hỗ trợ doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp lớn trong quá trình tái cấu trúc vốn, đồng thời mở rộng hỗ trợ cho SMEs để tăng khả năng tiếp cận vốn.

2. Phát triển thị trường vốn và tín dụng: Cần thúc đẩy phát triển thị trường vốn và hệ thống tín dụng để tạo điều kiện cho doanh nghiệp, đặc biệt là SMEs, có thêm lựa chọn tài chính thay thế, giảm sự phụ thuộc vào nợ ngân hàng truyền thống.

3. Tăng cường minh bạch và quản trị doanh nghiệp: Khuyến khích doanh nghiệp nâng cao chất lượng quản trị và minh bạch tài chính nhằm giảm chi phí tài chính và tăng khả năng huy động vốn hiệu quả.

4. Theo dõi và đánh giá chính sách thường xuyên: Thiết lập hệ thống giám sát và đánh giá tác động của các chính sách thuế đến quyết định tài chính của doanh nghiệp để điều chỉnh kịp thời, đảm bảo chính sách phát huy hiệu quả tối đa trong từng giai đoạn kinh tế.

Các giải pháp trên nên được thực hiện trong vòng 3-5 năm tới, với sự phối hợp giữa Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, các cơ quan quản lý doanh nghiệp và hiệp hội doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà hoạch định chính sách: Luận văn cung cấp bằng chứng thực nghiệm giúp các nhà làm chính sách thuế và tài chính hiểu rõ hơn về tác động của chính sách thuế đến cơ cấu vốn doanh nghiệp, từ đó thiết kế chính sách phù hợp.

2. Các nhà nghiên cứu kinh tế và tài chính: Cung cấp mô hình nghiên cứu và dữ liệu thực tiễn về mối quan hệ giữa thuế và quyết định tài chính, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực phát triển kinh tế và tài chính doanh nghiệp.

3. Doanh nghiệp và nhà quản lý tài chính: Giúp doanh nghiệp nhận thức được tác động của chính sách thuế đến chiến lược tài chính, từ đó điều chỉnh cấu trúc vốn phù hợp nhằm tối ưu hóa chi phí vốn và lợi ích thuế.

4. Các tổ chức tài chính và ngân hàng: Tham khảo để đánh giá rủi ro và cơ hội tài chính của các doanh nghiệp trong bối cảnh thay đổi chính sách thuế, hỗ trợ quyết định cho vay và đầu tư hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

1. Chính sách thuế ưu đãi ảnh hưởng như thế nào đến quyết định sử dụng nợ của doanh nghiệp?
   Chính sách thuế ưu đãi làm giảm thuế suất doanh nghiệp, từ đó giảm lợi ích của việc sử dụng nợ (bảo hiểm thuế nợ), khiến doanh nghiệp giảm tỷ lệ nợ trong cơ cấu vốn. Ví dụ, nghiên cứu cho thấy tỷ lệ nợ giảm khoảng 4,1 điểm phần trăm sau khi áp dụng chính sách.

2. Tại sao doanh nghiệp lớn phản ứng mạnh hơn SMEs với thay đổi thuế?
   Doanh nghiệp lớn thường có dòng tiền ổn định và khả năng tiếp cận nguồn vốn đa dạng hơn, nên dễ dàng điều chỉnh cấu trúc vốn. Trong khi đó, SMEs thường gặp hạn chế tài chính và khó tiếp cận vốn, nên phản ứng chậm hơn.

3. Các yếu tố nào khác ngoài thuế ảnh hưởng đến cơ cấu vốn của doanh nghiệp?
   Các yếu tố như quy mô doanh nghiệp, thanh khoản, đầu tư, tính hữu hình tài sản, lợi nhuận, ROE, biên lợi nhuận và các chỉ số kinh tế vĩ mô như lạm phát và tăng trưởng GDP đều có ảnh hưởng đến quyết định sử dụng nợ.

4. Phương pháp Difference in Difference (DID) được áp dụng như thế nào trong nghiên cứu này?
   DID so sánh sự thay đổi tỷ lệ đòn bẩy giữa nhóm doanh nghiệp nhà nước (bị ảnh hưởng) và nhóm doanh nghiệp khác (đối chứng) trước và sau khi áp dụng chính sách thuế ưu đãi, giúp xác định tác động thực sự của chính sách.

5. Nghiên cứu có áp dụng cho các ngành ngoài công nghiệp không?
   Nghiên cứu loại trừ các ngành bất động sản và tài chính do đặc thù tài chính khác biệt, nên kết quả chủ yếu áp dụng cho các doanh nghiệp công nghiệp và sản xuất.

Kết luận

• Chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2004 tại Việt Nam đã làm giảm tỷ lệ nợ trên tổng tài sản của các doanh nghiệp nhà nước khoảng 4,1 điểm phần trăm.
• Doanh nghiệp lớn có khả năng điều chỉnh cấu trúc vốn mạnh mẽ hơn SMEs, với mức giảm tỷ lệ nợ cao hơn khoảng 7 điểm phần trăm.
• Các yếu tố tài chính như quy mô, thanh khoản, đầu tư và lợi nhuận cũng ảnh hưởng đáng kể đến quyết định sử dụng nợ của doanh nghiệp.
• Phương pháp DID là công cụ hiệu quả để đánh giá tác động của chính sách thuế trong bối cảnh có nhóm đối chứng và nhóm xử lý rõ ràng.
• Khuyến nghị tiếp tục hoàn thiện chính sách thuế và phát triển thị trường tài chính nhằm hỗ trợ doanh nghiệp tối ưu hóa cấu trúc vốn và nâng cao hiệu quả kinh doanh.

Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu với dữ liệu cập nhật hơn, phân tích sâu hơn về tác động ngành nghề và đề xuất chính sách cụ thể cho từng nhóm doanh nghiệp. Độc giả và nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng mô hình và kết quả nghiên cứu này để phát triển các nghiên cứu và chính sách phù hợp với bối cảnh kinh tế hiện tại.