I. Tổng Quan Về Xét Xử Sơ Thẩm Vụ Án Hành Chính HCM
Với các chức năng của ngành tư pháp trong NNPQ, hoạt động tố tụng của Tòa án nhân dân giúp nâng cao chất lượng của các quyết định hành chính, hành vi hành chính. Khi các cơ quan hành chính nhà nước biết rằng các quyết định hành chính, hành vi hành chính của mình có thể bị Tòa án nhân dân xem xét, kiểm tra tính hợp pháp, thì họ sẽ có trách nhiệm hơn trong việc ban hành các quyết định hành chính, thực hiện các hành vi hành chính. Khi các cá nhân, tổ chức biết rằng các quyền và lợi ích hợp pháp của mình có thể được Tòa án nhân dân bảo vệ khi bị xâm hại bởi các quyết định hành chính, hành vi hành chính trái pháp luật, thì họ sẽ có ý thức hơn trong việc thực hiện các quyền và nghĩa vụ của mình, góp phần bảo đảm pháp luật, chủ trương, thống nhất quản lý nhà nước.
1.1. Định Nghĩa Xét Xử Sơ Thẩm Vụ Án Hành Chính Cái nhìn sâu sắc
Hiến pháp năm 2013 có những nội dung đổi mới đã phần nào đáp ứng được yêu cầu về cải cách nền tư pháp của đất nước. Trong đó, bảo vệ công lý và quyền con người là hai nhiệm vụ bổ sung mới nhưng được chú trọng mạnh, được xem là nhiệm vụ trước tiên của Tòa án nhân dân, tiếp đến mới là các nhiệm vụ khác. Việc quy định này góp phần làm thay đổi nhận thức của người dân, giúp họ hiểu rõ hơn về Tòa án và tin tưởng vào chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
1.2. Khiếu Kiện Hành Chính Quyền Lựa Chọn và Trình Tự Giải Quyết
Trước đây, khiếu nại và hoạt động giải quyết khiếu nại của công dân có thể trải qua 02 giai đoạn tương ứng với 02 hệ thống cơ quan giải quyết bằng 02 quy trình thủ tục khác nhau: Khiếu nại, do cơ quan hành chính nhà nước giải quyết theo thủ tục hành chính; khởi kiện, do Tòa án giải quyết theo thủ tục tố tụng tư pháp. Tuy nhiên, Tòa án chỉ có thẩm quyền xem xét vụ án hành chính khi người khiếu kiện đã thực hiện quyền khiếu nại tại cơ quan hành chính nhà nước.
1.3. Hiểu Rõ Bản Chất của Xét Xử Vụ Án Hành Chính Ý nghĩa cốt lõi
Từ những phân tích trên, có thể hiểu xét xử vụ án hành chính là trình tự để Tòa án nhân danh quyền lực Nhà nước trong phạm vi chức năng của mình tiến hành việc xem xét, đánh giá và ra phán quyết về tính hợp pháp của quyết định hành chính, hành vi hành chính để giải quyết tranh chấp hành chính giữa các chủ thể quản lý Nhà nước với cá nhân, cơ quan, tổ chức theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định nhằm bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức.
II. Đặc Điểm Xét Xử Vụ Án Hành Chính 4 Điểm Cần Lưu Ý
Thứ nhất, trong vụ án hành chính chỉ có cơ quan nhà nước, cán bộ công chức có chức năng thuộc các cơ quan hành chính nhà nước mới là người bị kiện vì chỉ có họ mới có thể có những hành vi công quyền mà nếu trái pháp luật gây thiệt hại đến các đối tượng có liên quan thì mới bị công dân phản ứng lại thông qua việc khởi kiện vụ án hành chính. Thứ hai, đối tượng xét xử các vụ án hành chính là quyết định hành chính, hành vi hành chính. Thứ ba, khác với vụ án dân sự, kinh doanh thương mại, người bị kiện trong vụ án hành chính không thể trở thành người khởi kiện.
2.1. Xác Định Chủ Thể Bị Kiện Trong Vụ Án Hành Chính
Chỉ có cơ quan nhà nước, cán bộ công chức có chức năng thuộc các cơ quan hành chính nhà nước mới có thể trở thành người bị kiện trong vụ án hành chính. Điều này xuất phát từ việc chỉ có họ mới có quyền thực hiện các hành vi công quyền.
2.2. Đối Tượng Xét Xử Quyết Định Hành Chính và Hành Vi Hành Chính
Đối tượng xét xử trong vụ án hành chính là quyết định hành chính và hành vi hành chính. Tòa án sẽ xem xét tính hợp pháp của các quyết định và hành vi này để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.
2.3. Sự Khác Biệt Giữa Vụ Án Hành Chính và Vụ Án Dân Sự
Người bị kiện trong vụ án hành chính không thể trở thành người khởi kiện. Đây là một điểm khác biệt quan trọng so với vụ án dân sự, nơi các bên có thể thay đổi vai trò.
III. Thẩm Quyền Xét Xử Sơ Thẩm Vụ Án TAND TP
Trước khi Luật Tố tụng hành chính năm 2015 có hiệu lực, tỉ lệ bản án, quyết định của Tòa án nhân dân cấp huyện bị hủy, sửa chiếm tỷ lệ cao. Việc giao cho Tòa án nhân dân cấp huyện thẩm quyền trong giải quyết các quyết định hành chính, hành vi hành chính của Ủy ban nhân dân cấp huyện và Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện có thể không đảm bảo được sự khách quan, công bằng trong xét xử vụ án hành chính của Tòa án. Thực tế cho thấy, Thẩm phán Tòa án nhân dân cấp huyện là người được đào tạo về chuyên môn, nghiệp vụ pháp luật, tuy nhiên, việc họ thường xuyên sinh sống và làm việc tại nơi mà Chủ tịch Ủy ban nhân dân, Ủy ban nhân dân cấp huyện ban hành quyết định hành chính, hành vi hành chính bị kiện, đồng thời có thể tiếp cận được thông tin từ các cơ quan hành chính nhà nước, các cơ quan, tổ chức khác tại nơi cư trú, điều này có thể làm họ bị áp lực và chậm giải quyết vụ án.
3.1. Thay Đổi Thẩm Quyền Giải Quyết Vụ Án Hành Chính Sau 2015
Từ ngày 01/7/2016, theo quy định của Luật Tố tụng hành chính năm 2015 thì toàn bộ các vụ án hành chính có người bị kiện là Chủ tịch Ủy ban nhân dân và Ủy ban nhân dân cấp huyện sẽ do Tòa án nhân dân cấp tỉnh giải quyết theo thủ tục sơ thẩm, việc quy định này đã thay đổi được phần nào về sự khách quan trong khi giải quyết vụ án giữa một bên là người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước và một bên là cá nhân, tổ chức bị xâm phạm, cũng như trong việc thúc đẩy dân chủ, công khai, minh bạch nền tư pháp.
3.2. Tình Trạng Quá Tải Tại Tòa Án Nhân Dân Cấp Tỉnh Vấn đề nan giải
Tuy nhiên, việc bổ sung này đã dẫn đến tình trạng quá tải, số lượng vụ án hành chính cần giải quyết ngày càng tăng, áp lực công việc càng nhiều, chất lượng giải quyết vụ án bị hạn chế. Hơn nữa, thẩm quyền càng rộng thì việc xác minh, thu thập các tài liệu chứng cứ cũng càng gặp khó khăn, đặc biệt là đối với những vùng còn khó khăn, vùng sâu, vùng xa, giao thông không thuận lợi, điều này có thể dẫn đến việc giải quyết vụ án không kịp thời, không chính xác.
3.3. Khó Khăn Thực Tế Trong Thu Thập Chứng Cứ và Di Chuyển Tố Tụng
Việc bổ sung thêm thẩm quyền giải quyết cho Tòa án nhân dân cấp tỉnh cũng làm cho cán bộ Tòa án nhân dân cấp tỉnh và đương sự phải tốn nhiều chi phí và thời gian cho việc di chuyển để thực hiện những thủ tục cần thiết. Đối với những vùng còn khó khăn, vùng sâu, vùng xa, việc di chuyển càng trở nên tốn kém và mất thời gian hơn.
IV. Quy Trình Xét Xử Sơ Thẩm Từ Thụ Lý Đến Ra Bản Án HCM
Thực tế tại Tòa án nhân dân TP.HCM, số lượng khiếu kiện hành chính xảy ra khá nhiều. Việc thực hiện tống đạt các giấy tờ, thông báo cho cơ quan quản lý hành chính nhà nước gặp phải khó khăn vì bộ phận văn thư của những cơ quan bị khiếu kiện không đồng ý xác nhận vào biên bản tống đạt. Bên cạnh đó, việc các lãnh đạo của cơ quan hành chính nhà nước rất ít khi tham gia tố tụng đồng thời cũng hạn chế ủy quyền cho cấp phó tham gia, không trả lời ý kiến đối với các thông báo của Tòa án về yêu cầu bị khiếu kiện nên Tòa án thường không thể tiến hành thủ tục đối thoại được và việc giải quyết vụ án luôn bị kéo dài hoặc phải tiến hành xét xử vắng mặt.
4.1. Khó Khăn Trong Tống Đạt Giấy Tờ và Thu Thập Ý Kiến Phản Hồi
Việc thực hiện tống đạt các giấy tờ, thông báo cho cơ quan quản lý hành chính nhà nước gặp phải khó khăn vì bộ phận văn thư của những cơ quan bị khiếu kiện không đồng ý xác nhận vào biên bản tống đạt.
4.2. Tình Trạng Vắng Mặt và Hạn Chế Ủy Quyền Tham Gia Tố Tụng
Việc các lãnh đạo của cơ quan hành chính nhà nước rất ít khi tham gia tố tụng đồng thời cũng hạn chế ủy quyền cho cấp phó tham gia, không trả lời ý kiến đối với các thông báo của Tòa án về yêu cầu bị khiếu kiện nên Tòa án thường không thể tiến hành thủ tục đối thoại được.
4.3. Ảnh Hưởng Đến Tiến Độ và Chất Lượng Giải Quyết Vụ Án
Việc giải quyết vụ án luôn bị kéo dài hoặc phải tiến hành xét xử vắng mặt do những khó khăn trong tống đạt và thu thập ý kiến.
V. Nâng Cao Hiệu Quả Xét Xử Sơ Thẩm Vụ Án Giải Pháp Lộ Trình
Với những lý do trên, nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết sơ thẩm vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân TP.HCM, bản thân chọn đề tài “Xét xử sơ thẩm vụ án hành chính – Thực tiễn tại Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh” làm Đề án thạc sĩ của mình, bên cạnh việc đánh giá tình hình, phân tích các hạn chế, nguyên nhân tác động đến tiến trình xét xử vụ án hành chính, tác giả sẽ đưa ra một số giải pháp và đề xuất lộ trình thực hiện các giải pháp đó.
5.1. Mục Tiêu Của Đề Án Nâng Cao Hiệu Quả Giải Quyết Vụ Án
Đề án nhằm mục tiêu nâng cao hiệu quả giải quyết sơ thẩm vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân TP.HCM thông qua việc đánh giá tình hình, phân tích các hạn chế và đề xuất các giải pháp cụ thể.
5.2. Nội Dung Chính Của Đề Án Đánh Giá Phân Tích và Đề Xuất
Đề án sẽ đánh giá tình hình, phân tích các hạn chế, nguyên nhân tác động đến tiến trình xét xử vụ án hành chính, đồng thời đưa ra một số giải pháp và đề xuất lộ trình thực hiện các giải pháp đó.
5.3. Giải Pháp và Lộ Trình Cụ Thể và Khả Thi
Đề án sẽ tập trung vào việc đề xuất các giải pháp cụ thể và khả thi để cải thiện quá trình xét xử vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân TP.HCM.
