Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đại học, xây dựng văn hóa nhà trường (VHNT) ngày càng trở thành nội dung quản lý trọng tâm của các cơ sở giáo dục. Tại Trường Đại học Đồng Tháp, Khoa Giáo dục Tiểu học - Mầm non là đơn vị đào tạo nguồn nhân lực giáo viên chủ chốt cho vùng Đồng bằng sông Cửu Long với quy mô hơn 5.000 sinh viên chính quy và hàng nghìn học viên liên thông, văn bằng hai. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực trong xây dựng VHNT, thực trạng cho thấy vẫn còn tồn tại những biểu hiện thiếu chuẩn mực trong giao tiếp, tác phong và ý thức trách nhiệm của sinh viên, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng đào tạo và hình ảnh nhà trường.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng và đề xuất các biện pháp xây dựng VHNT cho sinh viên Khoa Giáo dục Tiểu học - Mầm non Trường Đại học Đồng Tháp, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực ngành giáo dục vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Nghiên cứu tập trung khảo sát trong giai đoạn 2014-2017, với đối tượng là cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên của khoa. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc định hướng phát triển văn hóa giáo dục, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các bên liên quan, đồng thời góp phần xây dựng môi trường học tập lành mạnh, thân thiện, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục đại học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về văn hóa tổ chức và quản lý giáo dục, trong đó:

  • Lý thuyết văn hóa tổ chức của Edgar H. Schein phân tích VHNT theo ba tầng bậc: các yếu tố hữu hình (artifacts), hệ thống giá trị tuyên bố (espoused values) và các giả định cơ bản (basic underlying assumptions). Mô hình này giúp hiểu sâu sắc cấu trúc và bản chất VHNT trong trường đại học.

  • Mô hình tảng băng văn hóa của Frank Gonzales (1978) phân chia VHNT thành phần nổi (có thể quan sát được như cảnh quan, trang phục, nghi lễ) và phần chìm (giá trị, niềm tin, thái độ khó quan sát). Mô hình này được vận dụng để xác định các yếu tố cấu thành VHNT cần trang bị cho sinh viên.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý nhà trường, văn hóa tổ chức, văn hóa nhà trường, văn hóa trường đại học, sinh viên đại học, xây dựng văn hóa nhà trường, giá trị văn hóa cốt lõi, biểu hiện văn hóa nhà trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 150 phiếu khảo sát gồm 75 cán bộ quản lý, giảng viên và 75 sinh viên Khoa Giáo dục Tiểu học - Mầm non Trường Đại học Đồng Tháp trong các năm học 2014-2017. Ngoài ra, sử dụng tài liệu pháp luật, văn bản chỉ đạo ngành giáo dục, các công trình nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng, sử dụng thống kê mô tả (điểm trung bình, tỷ lệ phần trăm), xếp hạng mức độ nhận thức, mức độ ảnh hưởng, mức độ thực hiện. Phương pháp khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp được thực hiện qua bảng hỏi đánh giá 15 cán bộ quản lý và 60 giảng viên.

  • Timeline nghiên cứu: Từ năm 2014 đến 2017, gồm các giai đoạn khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất và khảo nghiệm biện pháp, tổng kết và báo cáo kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò và nội dung VHNT: 100% cán bộ quản lý và giảng viên nhận thức VHNT có vai trò quan trọng đến sinh viên; 86% sinh viên đồng tình, còn 13,4% chưa nhận thức đầy đủ. Mức độ hiểu biết về các nội dung phản ánh vai trò VHNT của cán bộ quản lý, giảng viên đạt mức phân tích (điểm trung bình 3,26/4), sinh viên đạt mức vận dụng (3,09/4).

  2. Cấu trúc VHNT cần trang bị cho sinh viên: Các yếu tố như giá trị niềm tin, chuẩn mực hành vi, truyền thống nhà trường và bầu không khí dân chủ thân thiện được cán bộ quản lý, giảng viên đánh giá rất cần thiết (điểm trung bình 3,51 và 3,45), sinh viên cũng đồng tình nhưng mức độ thấp hơn (3,48 và 3,07).

  3. Ảnh hưởng của VHNT đối với sinh viên: VHNT tạo môi trường học tập có lợi nhất, thân thiện và góp phần hình thành phẩm chất, tính cách riêng cho sinh viên được đánh giá rất ảnh hưởng (điểm trung bình 3,52/4).

  4. Biểu hiện văn hóa sinh viên: Các biểu hiện tích cực như bầu không khí cởi mở, dân chủ, khuyến khích sáng tạo được đánh giá cao (điểm trung bình 3,58/4), tuy nhiên vẫn tồn tại biểu hiện tiêu cực như thiếu trách nhiệm, sống thực dụng, thiếu sự hợp tác (điểm trung bình 3,55/4).

  5. Thực trạng xây dựng VHNT: Mức độ thực hiện các mục tiêu và nội dung xây dựng VHNT được cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên đánh giá ở mức khá (điểm trung bình từ 2,97 đến 3,26). Công tác lập kế hoạch, tổ chức triển khai, chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá còn nhiều hạn chế, chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa các lực lượng giáo dục.

  6. Ảnh hưởng của các yếu tố đến xây dựng VHNT: Năng lực cán bộ quản lý, chất lượng đội ngũ cán bộ, giảng viên và điều kiện kinh tế - xã hội địa phương là những yếu tố chủ quan và khách quan có ảnh hưởng rất lớn đến việc xây dựng VHNT (điểm trung bình 3,26-3,70).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức đúng đắn về vai trò VHNT là tiền đề quan trọng để xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh trong trường đại học. Mức độ hiểu biết và thực hiện của sinh viên còn hạn chế phản ánh sự cần thiết tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục nhận thức. Cấu trúc VHNT với các giá trị cốt lõi và bầu không khí thân thiện là nền tảng tạo động lực học tập và phát triển nhân cách sinh viên.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả phù hợp với quan điểm của Edgar H. Schein về vai trò của văn hóa tổ chức trong quản lý giáo dục và sự ảnh hưởng của môi trường văn hóa đến hành vi, thái độ của sinh viên. Tuy nhiên, thực trạng triển khai các hoạt động xây dựng VHNT còn nhiều bất cập do thiếu kế hoạch cụ thể, sự phối hợp chưa hiệu quả và hạn chế về nguồn lực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện mức độ nhận thức, mức độ thực hiện và ảnh hưởng của các yếu tố, bảng tổng hợp điểm trung bình các nội dung khảo sát để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên: Tổ chức các lớp bồi dưỡng, chuyên đề, tuyên truyền sâu rộng về VHNT, vai trò và tầm quan trọng của xây dựng VHNT cho sinh viên. Thời gian: triển khai hàng năm. Chủ thể: Ban giám hiệu, phòng đào tạo, các tổ chức đoàn thể.

  2. Nâng cao năng lực lập kế hoạch và tổ chức triển khai: Đào tạo cán bộ quản lý khoa về kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức và giám sát các hoạt động xây dựng VHNT. Xây dựng kế hoạch chi tiết, phù hợp với đặc điểm sinh viên và điều kiện thực tế. Thời gian: 6 tháng đầu năm học. Chủ thể: Ban giám hiệu, trưởng khoa.

  3. Đổi mới công tác chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá: Ban hành các văn bản quy định, quy chế cụ thể về xây dựng VHNT cho sinh viên. Tăng cường kiểm tra, giám sát, đánh giá định kỳ và xử lý nghiêm các vi phạm. Thời gian: liên tục trong năm học. Chủ thể: Ban giám hiệu, phòng công tác sinh viên, đoàn thanh niên.

  4. Xác định và phát huy giá trị văn hóa cốt lõi: Khảo sát, đánh giá và lựa chọn các giá trị văn hóa đặc trưng, cốt lõi của khoa và nhà trường để làm chuẩn mực cho sinh viên. Thời gian: 3 tháng đầu năm học. Chủ thể: Trưởng khoa, tổ chuyên môn.

  5. Phát triển văn hóa trong học tập và rèn luyện: Xây dựng chương trình giáo dục kỹ năng sống, giao tiếp ứng xử, tổ chức các câu lạc bộ, hoạt động ngoại khóa nhằm nâng cao phẩm chất và năng lực sinh viên. Thời gian: xuyên suốt năm học. Chủ thể: Khoa, đoàn thanh niên, hội sinh viên.

  6. Tăng cường huy động các nguồn lực: Phối hợp với các tổ chức, địa phương, doanh nghiệp để huy động tài chính, vật chất và nhân lực hỗ trợ xây dựng VHNT. Xây dựng cơ chế khen thưởng, động viên phù hợp. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Ban giám hiệu, phòng kế hoạch tài chính, các tổ chức đoàn thể.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các trường đại học và khoa đào tạo: Nhận diện thực trạng và đề xuất giải pháp xây dựng VHNT phù hợp với đặc thù từng đơn vị, nâng cao hiệu quả quản lý và giáo dục sinh viên.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Áp dụng các biện pháp quản lý xây dựng VHNT trong công tác đào tạo, giám sát và phát triển nguồn nhân lực giáo dục.

  3. Giảng viên và cố vấn học tập: Nâng cao nhận thức và kỹ năng giáo dục sinh viên về văn hóa, đạo đức, kỹ năng sống, góp phần hình thành nhân cách toàn diện.

  4. Sinh viên ngành giáo dục: Hiểu rõ vai trò VHNT trong phát triển bản thân, nâng cao ý thức trách nhiệm, xây dựng hành vi ứng xử chuẩn mực trong môi trường học tập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa nhà trường là gì và tại sao quan trọng?
    Văn hóa nhà trường là hệ thống giá trị, chuẩn mực, niềm tin và hành vi được các thành viên trong trường thừa nhận và thực hiện. Nó tạo nên bản sắc riêng, ảnh hưởng đến môi trường học tập và chất lượng giáo dục.

  2. Các yếu tố cấu thành văn hóa nhà trường gồm những gì?
    Bao gồm tầm nhìn, sứ mệnh, giá trị cốt lõi, cảnh quan sư phạm, nghi lễ, phong cách lãnh đạo, bầu không khí dân chủ thân thiện và các chuẩn mực ứng xử.

  3. Làm thế nào để nâng cao nhận thức về văn hóa nhà trường cho sinh viên?
    Thông qua các lớp bồi dưỡng, tuyên truyền, tổ chức hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ kỹ năng sống, giáo dục đạo đức và xây dựng môi trường học tập thân thiện.

  4. Những khó khăn thường gặp khi xây dựng văn hóa nhà trường là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đồng đều, thiếu kế hoạch cụ thể, nguồn lực hạn chế, sự phối hợp chưa hiệu quả giữa các bộ phận và lực lượng giáo dục.

  5. Làm sao để đánh giá hiệu quả xây dựng văn hóa nhà trường?
    Thông qua kiểm tra, giám sát định kỳ, đánh giá mức độ thực hiện các nội dung xây dựng VHNT, khảo sát ý kiến cán bộ, giảng viên và sinh viên, đồng thời theo dõi các biểu hiện tích cực và tiêu cực trong hành vi sinh viên.

Kết luận

  • Xây dựng văn hóa nhà trường cho sinh viên Khoa Giáo dục Tiểu học - Mầm non là yếu tố then chốt góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển nhân cách toàn diện người học.
  • Nghiên cứu đã hệ thống hóa cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng và đề xuất sáu biện pháp đồng bộ, khả thi nhằm phát triển VHNT trong môi trường đại học.
  • Các biện pháp tập trung vào nâng cao nhận thức, năng lực quản lý, đổi mới chỉ đạo kiểm tra, xác định giá trị cốt lõi, phát triển văn hóa học tập và huy động nguồn lực.
  • Kết quả khảo nghiệm cho thấy các biện pháp được đánh giá rất cần thiết và khả thi, phù hợp với điều kiện thực tế của Trường Đại học Đồng Tháp.
  • Đề nghị các cấp lãnh đạo, cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên phối hợp thực hiện đồng bộ các biện pháp để xây dựng môi trường văn hóa giáo dục lành mạnh, thân thiện, góp phần nâng cao thương hiệu và uy tín nhà trường.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị liên quan cần xây dựng kế hoạch chi tiết, phân công nhiệm vụ rõ ràng, tổ chức đào tạo bồi dưỡng, tăng cường kiểm tra giám sát và huy động nguồn lực để triển khai hiệu quả các biện pháp đã đề xuất.

Hãy cùng chung tay xây dựng văn hóa nhà trường để tạo nên môi trường học tập tích cực, phát triển toàn diện cho thế hệ tương lai!