Tổng quan nghiên cứu

Kiểm toán nội bộ (KTNB) ngày càng giữ vai trò quan trọng trong quản trị doanh nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam hội nhập sâu rộng. Công ty TNHH MTV Xổ số Kiến thiết Tuyên Quang là doanh nghiệp 100% vốn nhà nước, hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh xổ số kiến thiết, đóng góp trung bình gần 20 tỷ đồng mỗi năm vào ngân sách địa phương. Tuy nhiên, kết quả kinh doanh giai đoạn 2018-2020 cho thấy doanh thu tăng nhưng lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu lại giảm từ 5,10% năm 2018 xuống còn 4,52% năm 2020. Qua các cuộc thanh tra, kiểm toán bên ngoài và nội bộ, nhiều sai phạm về quản lý vốn, tài sản và chính sách phòng chống tham nhũng đã được phát hiện, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của công ty.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng bộ máy kiểm toán nội bộ phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý, kiểm soát rủi ro và góp phần gia tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2020 tại Công ty TNHH MTV Xổ số Kiến thiết Tuyên Quang, đề xuất giải pháp đến năm 2025. Việc xây dựng bộ máy kiểm toán nội bộ không chỉ giúp công ty nâng cao năng lực quản trị mà còn tạo ra công cụ kiểm soát hữu hiệu, hỗ trợ ban lãnh đạo đưa ra quyết định kinh doanh chính xác và kịp thời.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kiểm toán nội bộ hiện đại, bao gồm:

  • Định nghĩa và vai trò kiểm toán nội bộ: Theo Viện Kiểm toán Nội bộ Quốc tế (IIA), KTNB là hoạt động độc lập, khách quan nhằm đánh giá và cải tiến hiệu quả quản lý rủi ro, kiểm soát nội bộ và quản trị doanh nghiệp.
  • Mô hình tổ chức bộ máy kiểm toán nội bộ: Ba mô hình phổ biến gồm mô hình tập trung, phân tán và kết hợp, được lựa chọn tùy theo quy mô và đặc thù doanh nghiệp.
  • Khái niệm kiểm toán hoạt động, kiểm toán tuân thủ và kiểm toán báo cáo tài chính: KTNB không chỉ kiểm toán tài chính mà còn kiểm toán toàn diện các hoạt động nhằm nâng cao hiệu quả và tuân thủ pháp luật.
  • Nguyên tắc xây dựng bộ máy kiểm toán nội bộ: Độc lập, khách quan, tính chuyên nghiệp và tuân thủ pháp luật là các nguyên tắc cốt lõi đảm bảo hiệu quả hoạt động KTNB.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp gồm báo cáo kết quả kinh doanh, báo cáo tài chính giai đoạn 2018-2020 của Công ty TNHH MTV Xổ số Kiến thiết Tuyên Quang, các báo cáo thanh tra, kiểm toán độc lập, cùng các tài liệu nghiên cứu khoa học và văn bản pháp luật liên quan.
  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích số liệu tài chính, phương pháp so sánh để đánh giá biến động lợi nhuận và doanh thu, phương pháp phân tích tổng hợp để đánh giá thực trạng công tác kiểm toán nội bộ và các yếu tố ảnh hưởng.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích giai đoạn 2017-2020, đề xuất giải pháp đến năm 2025 nhằm xây dựng bộ máy kiểm toán nội bộ hiệu quả tại công ty.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng doanh thu nhưng lợi nhuận giảm: Doanh thu thuần từ kinh doanh xổ số tăng từ khoảng 63,679 triệu đồng năm 2018 lên 70,679 triệu đồng năm 2020, tăng trưởng khoảng 11%. Tuy nhiên, lợi nhuận sau thuế giảm từ 3,191 triệu đồng năm 2018 xuống còn 3,091 triệu đồng năm 2020, tương ứng tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu giảm từ 5,10% xuống 4,52%.

  2. Sai phạm trong quản lý và sử dụng vốn: Qua các cuộc thanh tra, kiểm toán bên ngoài và nội bộ giai đoạn 2018-2020, công ty phát hiện 10 sai phạm liên quan đến quản lý vốn, bổ nhiệm cán bộ, công tác thu hồi và tiêu hủy vé, cũng như việc chấp hành các quy định về phòng chống tham nhũng.

  3. Thiếu bộ phận kiểm toán nội bộ chuyên trách: Hiện công ty chưa có bộ phận kiểm toán nội bộ chuyên trách, công tác kiểm toán nội bộ chủ yếu do cán bộ phòng kế toán kiêm nhiệm, dẫn đến chất lượng kiểm toán nội bộ chưa cao, thiếu tính khách quan và chuyên nghiệp.

  4. Cơ sở vật chất và công nghệ thông tin hạn chế: Công ty chưa trang bị hệ thống phần mềm kiểm toán chuyên dụng, công tác kiểm toán chủ yếu thực hiện thủ công, gây mất thời gian và dễ xảy ra sai sót.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc lợi nhuận giảm trong khi doanh thu tăng là do chi phí sản xuất kinh doanh tăng cao, đặc biệt trong bối cảnh đại dịch Covid-19 ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh và thị trường xổ số. Việc thiếu bộ phận kiểm toán nội bộ chuyên trách làm giảm khả năng phát hiện và ngăn ngừa rủi ro, sai phạm trong quản lý tài chính và hoạt động kinh doanh.

So sánh với các doanh nghiệp lớn như Công ty CP Sữa Việt Nam hay Công ty CP Sách và Thiết bị Giáo dục Miền Nam, việc tổ chức bộ máy kiểm toán nội bộ chuyên nghiệp, độc lập và có quy trình rõ ràng đã góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và tăng cường niềm tin của nhà đầu tư. Công ty TNHH MTV Xổ số Kiến thiết Tuyên Quang cần học hỏi mô hình tổ chức và quy trình kiểm toán nội bộ phù hợp với quy mô và đặc thù hoạt động của mình.

Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm toán nội bộ là xu hướng tất yếu để nâng cao hiệu quả, giảm thiểu sai sót và tiết kiệm chi phí. Các biểu đồ so sánh doanh thu, lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận qua các năm sẽ minh họa rõ ràng xu hướng biến động tài chính của công ty, hỗ trợ cho việc đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tách bạch chức danh Chủ tịch và Giám đốc công ty nhằm đảm bảo tính khách quan trong hoạt động kiểm toán nội bộ. Chủ tịch công ty sẽ quản lý bộ phận kiểm toán nội bộ, trực tiếp nhận báo cáo kiểm toán, trong khi Giám đốc điều hành tập trung vào quản lý hoạt động kinh doanh. Thời gian thực hiện: 2023-2024.

  2. Thành lập phòng kiểm toán nội bộ chuyên trách với quy mô khoảng 4 người (1 trưởng phòng, 2 kiểm toán viên, 1 trợ lý), đảm bảo đủ năng lực chuyên môn và am hiểu đặc thù ngành xổ số. Thời gian thực hiện: 2023.

  3. Tuyển dụng và đào tạo nhân sự kiểm toán nội bộ: Kết hợp tuyển dụng nhân sự bên ngoài có chuyên môn kiểm toán và đào tạo cán bộ nội bộ tại các trường đại học uy tín như Đại học Kinh tế Quốc dân, Học viện Tài chính. Tổ chức các khóa đào tạo ngắn hạn nâng cao nhận thức cho các bộ phận được kiểm toán. Thời gian thực hiện: 2023-2025.

  4. Đầu tư cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin: Trang bị phần mềm kiểm toán nội bộ chuyên dụng, hệ thống quản lý hồ sơ điện tử, phần mềm theo dõi tiến độ và kết quả kiểm toán nhằm nâng cao hiệu quả và chất lượng kiểm toán. Thời gian thực hiện: 2023-2024.

  5. Xây dựng và hoàn thiện quy trình kiểm toán nội bộ rõ ràng, bao gồm 4 bước: Chuẩn bị kiểm toán, Thực hiện kiểm toán, Báo cáo kiểm toán và Theo dõi sau kiểm toán. Quy trình cần được phổ biến và tuân thủ nghiêm ngặt nhằm đảm bảo tính hệ thống và hiệu quả. Thời gian thực hiện: 2023.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp nhà nước: Nhận thức về vai trò và tầm quan trọng của kiểm toán nội bộ trong quản lý, từ đó xây dựng bộ máy kiểm toán phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản trị và kiểm soát rủi ro.

  2. Phòng kiểm toán nội bộ và các cán bộ kiểm toán viên: Áp dụng các kiến thức về mô hình tổ chức, quy trình kiểm toán và kỹ năng cần thiết để nâng cao chất lượng công tác kiểm toán nội bộ.

  3. Các nhà quản lý tài chính và kế toán: Hiểu rõ hơn về vai trò kiểm toán nội bộ trong việc đảm bảo tính chính xác, minh bạch của báo cáo tài chính và các hoạt động tài chính doanh nghiệp.

  4. Các cơ quan quản lý nhà nước và đơn vị kiểm toán độc lập: Tham khảo để xây dựng chính sách, hướng dẫn và phối hợp hiệu quả với doanh nghiệp trong công tác kiểm toán nội bộ và kiểm toán độc lập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm toán nội bộ khác gì so với kiểm toán độc lập?
    Kiểm toán nội bộ là hoạt động kiểm tra, đánh giá độc lập trong nội bộ doanh nghiệp nhằm cải tiến quản lý và kiểm soát rủi ro, báo cáo cho lãnh đạo doanh nghiệp. Kiểm toán độc lập do bên thứ ba thực hiện, tập trung đánh giá báo cáo tài chính để cung cấp ý kiến cho các bên liên quan bên ngoài.

  2. Tại sao Công ty TNHH MTV Xổ số Kiến thiết Tuyên Quang cần xây dựng bộ máy kiểm toán nội bộ?
    Bộ máy kiểm toán nội bộ giúp phát hiện và ngăn ngừa sai phạm, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và hoạt động kinh doanh, góp phần gia tăng lợi nhuận và đảm bảo tuân thủ pháp luật, đặc biệt trong bối cảnh hoạt động kinh doanh ngày càng mở rộng.

  3. Những khó khăn chính khi xây dựng bộ máy kiểm toán nội bộ tại công ty là gì?
    Khó khăn gồm thiếu nhân sự có chuyên môn kiểm toán nội bộ, cơ sở vật chất hạn chế, bộ máy tổ chức chưa tách bạch chức danh lãnh đạo, nhận thức của lãnh đạo về vai trò kiểm toán nội bộ còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để nâng cao chất lượng nhân sự kiểm toán nội bộ?
    Công ty cần tuyển dụng nhân sự có chuyên môn kiểm toán, kết hợp đào tạo dài hạn và ngắn hạn tại các trường đại học uy tín, đồng thời tổ chức các khóa tập huấn nâng cao nhận thức và kỹ năng cho cán bộ kiểm toán nội bộ.

  5. Quy trình kiểm toán nội bộ gồm những bước nào?
    Quy trình gồm 4 bước chính: Chuẩn bị kiểm toán (xác định mục tiêu, phạm vi, nguồn lực), Thực hiện kiểm toán (thu thập và đánh giá bằng chứng), Báo cáo kiểm toán (tổng hợp kết quả, kiến nghị), và Theo dõi sau kiểm toán (đánh giá việc thực hiện kiến nghị).

Kết luận

  • Kiểm toán nội bộ là công cụ quản lý quan trọng giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả hoạt động và kiểm soát rủi ro.
  • Công ty TNHH MTV Xổ số Kiến thiết Tuyên Quang có tiềm năng phát triển nhưng còn nhiều hạn chế trong công tác kiểm toán nội bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh.
  • Việc xây dựng bộ máy kiểm toán nội bộ chuyên trách, độc lập, có quy trình rõ ràng và nhân sự chất lượng là cần thiết để nâng cao năng lực quản lý.
  • Áp dụng công nghệ thông tin và đào tạo nhân sự chuyên sâu sẽ góp phần nâng cao hiệu quả kiểm toán nội bộ.
  • Đề xuất các giải pháp tổ chức, nhân sự, cơ sở vật chất và quy trình kiểm toán nội bộ nhằm hoàn thiện bộ máy kiểm toán nội bộ tại công ty đến năm 2025, góp phần phát triển bền vững doanh nghiệp.

Hành động tiếp theo: Ban lãnh đạo công ty cần sớm triển khai các giải pháp đề xuất, phối hợp với các cơ quan quản lý và các trường đại học để xây dựng bộ máy kiểm toán nội bộ hiệu quả, đáp ứng yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới.