I. Tổng Quan Về Phương Pháp Tình Huống Trong GDCD THCS
Sự phát triển kinh tế - xã hội đặt ra yêu cầu mới cho giáo dục. Cần chuyển từ giáo dục hàn lâm sang giáo dục chú trọng năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học. Đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) là phát huy tính tích cực, tự lực, sáng tạo, phát triển năng lực hành động, cộng tác. Ở bậc THCS, đổi mới PPDH chuyển từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực. Giáo viên cần dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất. Tăng cường học tập nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên - học sinh theo hướng cộng tác. Môn Giáo dục công dân (GDCD) giúp học sinh hiểu biết về chuẩn mực đạo đức, pháp luật, tự hào về truyền thống, tôn trọng người khác, tự giác học tập, có thái độ đúng đắn trước các sự kiện, có trách nhiệm với bản thân, gia đình, xã hội. Môn học này trang bị tri thức phổ thông, cơ bản về đạo đức, kĩ năng sống, kinh tế, pháp luật. Học sinh đánh giá được thái độ, hành vi của bản thân và người khác, tự điều chỉnh theo chuẩn mực đạo đức, pháp luật. Đây là việc làm cấp bách và lâu dài trong bối cảnh hội nhập. Đổi mới PPDH môn GDCD cần khơi dậy hứng thú học tập, nâng cao chất lượng dạy và học, gạt bỏ quan niệm môn học khô khan. Giáo viên cần nỗ lực nâng cao năng lực, trình độ, vận dụng linh hoạt các PPDH phù hợp. Vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD lớp 6 là rất phù hợp và cần thiết.
1.1. Lịch Sử Phát Triển Phương Pháp Tình Huống Trong Giáo Dục
Tình huống đã được sử dụng từ lâu trong giáo dục. Trong dạy học tình huống, tình huống là một câu chuyện thuật lại chi tiết, khách quan các sự kiện, vấn đề để người học trải nghiệm sự phức tạp, mơ hồ, không chắc chắn. Ở phương Đông, Khổng Tử, Gia Cát Lượng là những hình mẫu giải quyết tình huống. Nhật Bản áp dụng phương pháp tình huống trong nhiều lĩnh vực. Ở phương Tây, Mỹ sớm nghiên cứu và áp dụng tình huống trong giáo dục. Giáo sư Christopher Columbus Langdell khởi xướng phương pháp dạy học tình huống cho khoa Luật của Đại học Kinh doanh Harvard năm 1870. Pháp vận dụng phương pháp dạy học tình huống rộng rãi đầu thế kỷ XX. Các nhà khoa học Liên Xô (cũ) và Ba Lan cũng chú trọng dạy học tình huống.
1.2. Ứng Dụng Phương Pháp Tình Huống Trong Giáo Dục Công Dân Tại Việt Nam
Ở Việt Nam, phép ứng xử của người dân được quan tâm nghiên cứu. Những câu chuyện cổ tích, dân gian, ca dao tục ngữ răn dạy cách “đối nhân xử thế”. Các chương trình truyền hình có các cuộc thi ứng xử. Lịch sử giáo dục nước ta đã đề cập đến phương pháp dạy học tình huống từ sớm. Các tác giả như Phan Trọng, Trịnh Văn Biều cho rằng giáo viên xây dựng được tình huống sư phạm có giá trị là việc không hề đơn giản, đòi hỏi chuyên môn vững vàng và thực tiễn sinh động. Đinh Tuấn Dũng, Phan Trọng Ngọ đã nghiên cứu và xuất bản sách về phương pháp này. Trịnh Văn Biều định nghĩa: “Dạy học tình huống là một phương pháp dạy học được tổ chức theo những tình huống có thực của cuộc sống, trong đó người học được kiến tạo tri thức qua việc giải quyết các vấn đề có tính xã hội của việc học tập”. Các nhà nghiên cứu đều cho rằng phương pháp dạy học tình huống là một phương pháp rất tích cực, góp phần quan trọng vào từng bài giảng, trong mục tiêu chung của giáo dục và là khâu đột phá trong yêu cầu đổi mới phương pháp giáo dục hiện nay.
II. Cơ Sở Lý Luận Về Vận Dụng Phương Pháp Tình Huống GDCD
Trong cuộc sống, để làm tốt công việc, mỗi người cần có một cách thức nhất định. Cách thức đó là phương pháp làm việc. Phương pháp là cách thức, đường lối được đưa ra nhằm giải quyết một vấn đề. Dạy học là quá trình sư phạm mà ở đó người dạy truyền đạt kiến thức, phát triển năng lực, phẩm chất, thái độ cho người học. Phương pháp dạy học là cách thức tương tác giữa thầy và trò nhằm giải quyết các nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và phát triển trong quá trình dạy học. Quá trình dạy học bao gồm nhiều thành tố như mục đích, nhiệm vụ, phương pháp, phương tiện, thầy, trò, kết quả. Quá trình này diễn ra và tác động qua lại với môi trường kinh tế - xã hội, khoa học – công nghệ. Phương pháp dạy học là một khái niệm được hiểu ở nhiều cấp độ rộng, hẹp khác nhau. Tuy nhiên, những định nghĩa, quan niệm đã có đều thống nhất ở điểm chung, đó là nói đến phương pháp dạy học là ta đang nói đến cách thứ tổ chức dạy và học của GV và HS nhằm tối ưu mục tiêu và nhiệm vụ dạy học. Trong đề tài này, tôi đề cập đến khái niệm phương pháp dạy học với nghĩa là phương pháp dạy học cụ thể. Theo đó, phương pháp dạy học là cách thức thực hiện hành động của giáo viên tác động đến học sinh để đạt được mục tiêu đề ra. Theo cách tiếp cận này, ta có thể kể đến các phương pháp dạy học cụ thể như : thảo luận nhóm, nêu vấn đề, tình huống, đóng vai, dự án.
2.1. Khái Niệm Phương Pháp Dạy Học Tình Huống PPTH
Theo quan điểm triết học, tình huống được nghiên cứu như là một tổ hợp các mối quan hệ xã hội cụ thể, mà đến một thời điểm nhất định liên kết con người với môi trường, biến con người thành một chủ thể của một hoạt động có đối tượng nhằm đạt được một mục tiêu nhất định. Theo Boehrer, J (1995) “ Tình huống là một câu chuyện, có cốt chuyện và nhân vật, liên hệ đến một hoàn cảnh cụ thể, từ góc độ cá nhân hay nhóm, và thường là hành động chưa hoàn chỉnh. Đó là một câu chuyện cụ thể và chi tiết, chuyển nét sống động và phức tạp của đời thực và lớp học “. Tình huống có vấn đề là tình huống mà khi đó mâu thuẫn khách quan của bài toán nhận thức được chấp nhận như một vấn đề học tập mà họ cần và có thể giải quyết được, kết quả là họ nắm được tri thức mới. Tình huống có vấn đề luôn chứa đựng một nhiệm vụ cần giải quyết, một vướng mắc cần người học tìm cách tháo gỡ.
2.2. Định Nghĩa Về Vận Dụng PPTH Trong Dạy Học GDCD
Còn có nhiều những quan điểm khác nhau về tình huống, từ đây tác giả quan niệm việc vận dụng phương pháp tình huống vào dạy học môn GDCD là người giáo viên lấy những câu chuyện, tình huống ở ngoài xã hội ( có thật hoặc hư cấu cho phù hợp ) vào phục vụ cho bài học nhằm tạo ra hứng thú tìm tòi, giải quyết tình huống đó, nhằm phát huy những ý kiến sáng tạo của học sinh,...
III. Thực Trạng Vận Dụng PP Tình Huống Dạy GDCD THCS
Đề tài nghiên cứu thực trạng và đề xuất quy trình vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên. Phạm vi nghiên cứu là việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên năm học 2020 - 2021. Đề tài tiến hành khảo sát và thực nghiệm sư phạm tại 06 lớp 6 thuộc 03 trường THCS, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. Giả thuyết nghiên cứu là nếu quy trình vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 mà đề tài đề xuất được thực nghiệm thành công sẽ góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.
3.1. Khảo Sát Thực Tế Tại Các Trường THCS Thành Phố Thái Nguyên
Đề tài tập trung nghiên cứu các văn bản, văn kiện của Đảng, Nhà nước; các chỉ thị và thông tư của Bộ giáo dục và Đào tạo; nghiên cứu lí luận dạy học, tâm lí học, cơ sở lí luận về đổi mới PPDH; nghiên cứu cơ sở lí luận về phương pháp tình huống, nghiên cứu chương trình, nội dung sách giáo khoa, sách giáo viên và các tài liệu tham khảo của môn GDCD 6 ở THCS. Sử dụng phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp diễn dịch và quy nạp, phương pháp phân loại, hệ thống hoá.
3.2. Đánh Giá Chung Về Hiệu Quả Sử Dụng PPTH Hiện Nay
Sử dụng phương pháp điều tra xã hội học, phương pháp quan sát, phương pháp phỏng vấn, phương pháp thực nghiệm sư phạm, phương pháp thống kê toán học, phương pháp thực nghiệm khoa học. Đề tài hoàn thành góp phần làm sáng tỏ thực trạng vận dụng PPTH trong dạy học môn GDCD ở các trường THCS, TP Thái Nguyên. Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là nguồn tài liệu bổ sung cho việc nghiên cứu và sử dụng hiệu quả của việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học GDCD nói riêng và dạy học ở trường THCS nói chung.
IV. Quy Trình Vận Dụng PP Tình Huống Dạy GDCD Lớp 6
Từ việc nghiên cứu lí luận và thực trạng việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD lớp 6 ở các trường THCS, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên, đề tài đề xuất xây dựng quy trình thực hiện vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 nhằm định hướng phát triển năng lực, phẩm chất; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn GDCD các trường THCS, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.
4.1. Các Bước Xây Dựng Tình Huống Sư Phạm Hiệu Quả
Phân tích làm sáng tỏ cơ sở lí luận của việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6. Khảo sát và phân tích thực trạng vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên. Đề xuất xây dựng quy trình thực hiện vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 nhằm định hướng phát triển năng lực, phẩm chất; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh.
4.2. Lưu Ý Khi Thiết Kế Bài Giảng Theo PP Tình Huống
Thực nghiệm sư phạm việc thực hiện vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS, thành phố Thái Nguyên. Đề xuất biện pháp nhằm nâng cao tính hiệu quả của việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên.
4.3. Ví Dụ Minh Họa Về Tình Huống Trong Dạy Học GDCD
Các bài học được thiết kế theo sự vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD ở lớp 6 sẽ là nguồn tài liệu tham khảo cho giáo viên GDCD ở cấp trung học cơ sở, các sinh viên sư phạm ngành GDCD, GDCT; học viên cao học chuyên ngành Lí luận và phương pháp dạy học GDCD, LLCT.
V. Thực Nghiệm Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả PP Tình Huống
Đề tài nghiên cứu thực trạng và đề xuất quy trình vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên. Phạm vi nghiên cứu là việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên năm học 2020 - 2021. Đề tài tiến hành khảo sát và thực nghiệm sư phạm tại 06 lớp 6 thuộc 03 trường THCS, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. Giả thuyết nghiên cứu là nếu quy trình vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 mà đề tài đề xuất được thực nghiệm thành công sẽ góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.
5.1. Kế Hoạch Và Mục Tiêu Của Thực Nghiệm Sư Phạm
Đề tài tập trung nghiên cứu các văn bản, văn kiện của Đảng, Nhà nước; các chỉ thị và thông tư của Bộ giáo dục và Đào tạo; nghiên cứu lí luận dạy học, tâm lí học, cơ sở lí luận về đổi mới PPDH; nghiên cứu cơ sở lí luận về phương pháp tình huống, nghiên cứu chương trình, nội dung sách giáo khoa, sách giáo viên và các tài liệu tham khảo của môn GDCD 6 ở THCS. Sử dụng phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp diễn dịch và quy nạp, phương pháp phân loại, hệ thống hoá.
5.2. Đánh Giá Kết Quả Thực Nghiệm Và Bài Học Kinh Nghiệm
Sử dụng phương pháp điều tra xã hội học, phương pháp quan sát, phương pháp phỏng vấn, phương pháp thực nghiệm sư phạm, phương pháp thống kê toán học, phương pháp thực nghiệm khoa học. Đề tài hoàn thành góp phần làm sáng tỏ thực trạng vận dụng PPTH trong dạy học môn GDCD ở các trường THCS, TP Thái Nguyên. Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là nguồn tài liệu bổ sung cho việc nghiên cứu và sử dụng hiệu quả của việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học GDCD nói riêng và dạy học ở trường THCS nói chung.
VI. Kết Luận Khuyến Nghị Về PP Tình Huống Trong GDCD THCS
Đề tài nghiên cứu thực trạng và đề xuất quy trình vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên. Phạm vi nghiên cứu là việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên năm học 2020 - 2021. Đề tài tiến hành khảo sát và thực nghiệm sư phạm tại 06 lớp 6 thuộc 03 trường THCS, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. Giả thuyết nghiên cứu là nếu quy trình vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 mà đề tài đề xuất được thực nghiệm thành công sẽ góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.
6.1. Tóm Tắt Những Ưu Điểm Của Phương Pháp Tình Huống
Đề tài tập trung nghiên cứu các văn bản, văn kiện của Đảng, Nhà nước; các chỉ thị và thông tư của Bộ giáo dục và Đào tạo; nghiên cứu lí luận dạy học, tâm lí học, cơ sở lí luận về đổi mới PPDH; nghiên cứu cơ sở lí luận về phương pháp tình huống, nghiên cứu chương trình, nội dung sách giáo khoa, sách giáo viên và các tài liệu tham khảo của môn GDCD 6 ở THCS. Sử dụng phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp diễn dịch và quy nạp, phương pháp phân loại, hệ thống hoá.
6.2. Đề Xuất Giải Pháp Để PP Tình Huống Hiệu Quả Hơn
Sử dụng phương pháp điều tra xã hội học, phương pháp quan sát, phương pháp phỏng vấn, phương pháp thực nghiệm sư phạm, phương pháp thống kê toán học, phương pháp thực nghiệm khoa học. Đề tài hoàn thành góp phần làm sáng tỏ thực trạng vận dụng PPTH trong dạy học môn GDCD ở các trường THCS, TP Thái Nguyên. Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là nguồn tài liệu bổ sung cho việc nghiên cứu và sử dụng hiệu quả của việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học GDCD nói riêng và dạy học ở trường THCS nói chung.
