Vận Dụng Phương Pháp Tình Huống Trong Dạy Học Giáo Dục Công Dân

• Trường học: Trường Trung Học Cơ Sở Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Giáo Dục Công Dân
• Đề tài: Vận Dụng Phương Pháp Tình Huống Trong Dạy Học Giáo Dục Công Dân Ở Trường Trung Học Cơ Sở
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Thái Nguyên

• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lý do chọn đề tài
• 0.2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
• 0.2.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài
• 0.2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
• 0.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
• 0.3.1. Đối tượng nghiên cứu
• 0.3.2. Phạm vi nghiên cứu
• 0.4. Giả thuyết nghiên cứu
• 0.5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài
• 0.6. Những đóng góp mới của đề tài
• 0.7. Kết cấu của đề tài
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ
• 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
• 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài
• 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước
• 1.2. Lý luận chung của việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD cho học sinh THCS
• 1.2.1. Khái niệm PPTH
• 1.2.1.1. Phương pháp và phương pháp dạy học
• 1.2.1.2. Phương pháp tình huống
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VÀ QUY TRÌNH VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG THCS, THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN
• 2.1. Thực trạng việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD ở các trường THCS, thành phố Thái Nguyên
• 2.1.1. Khái quát chung về 05 trường THCS, thành phố Thái Nguyên
• 2.1.2. Thực trạng và yêu cầu phải vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD ở các trường THCS, thành phố Thái Nguyên
• 2.2. Xây dựng quy trình thực hiện việc vận dụng phương pháp tình huống theo hướng đổi mới môn GDCD lớp 6 ở các trường THCS, thành phố Thái Nguyên
• 2.2.1. Một số nguyên tắc đảm bảo khi xây dựng quy trình
• 2.2.2. Lập kế hoạch việc vận dụng phương pháp tình huống theo hướng đổi mới
• 2.2.2.1. Xác định nội dung dạy học
• 2.2.2.2. Quy trình thiết kế bài giảng
• 2.2.2.3. Thực hiện bài giảng trên lớp
• 2.2.3. Điều kiện để thực hiện vận dụng phương pháp tình huống theo hướng đổi mới môn GDCD lớp 6 ở các trường THCS, thành phố Thái Nguyên
• 2.2.3.1. Về đội ngũ giáo viên
• 2.2.3.2. Về học sinh
• 2.2.3.3. Về các cấp quản lý
• 2.2.3.4. Về cơ sở vật chất
• 3. CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG THCS, THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN
• 3.1. Thực nghiệm sư phạm
• 3.1.1. Kế hoạch thực hiện
• 3.1.2. Giả thuyết thực nghiệm
• 3.1.3. Mục đích thực nghiệm
• 3.1.4. Địa điểm thực nghiệm
• 3.1.5. Thời gian tiến hành thực nghiệm
• 3.1.6. Đối tượng thực nghiệm và đối chứng
• 3.1.7. Phương pháp thực nghiệm
• 3.1.8. Nội dung thực nghiệm
• 3.1.8.1. Những nội dung khoa học cần thực nghiệm
• 3.1.9. Thiết kế giáo án thực nghiệm
• 3.1.10. Quy trình thực nghiệm
• 3.1.11. Thực nghiệm hoạt động dạy
• 3.1.12. Kiểm tra trưng cầu ý kiến
• 3.1.13. Đánh giá chung về kết quả thực nghiệm
• 3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả việc vận dụng phương pháp tình huống theo hướng đổi mới trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 6 ở các trường THCS, thành phố Thái Nguyên
• 3.2.1. Trong thiết kế bài giảng
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• 0.8. Khuyến nghị

I. Tổng Quan Về Phương Pháp Tình Huống Trong GDCD THCS

Sự phát triển kinh tế - xã hội đặt ra yêu cầu mới cho giáo dục. Cần chuyển từ giáo dục hàn lâm sang giáo dục chú trọng năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học. Đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) là phát huy tính tích cực, tự lực, sáng tạo, phát triển năng lực hành động, cộng tác. Ở bậc THCS, đổi mới PPDH chuyển từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực. Giáo viên cần dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất. Tăng cường học tập nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên - học sinh theo hướng cộng tác. Môn Giáo dục công dân (GDCD) giúp học sinh hiểu biết về chuẩn mực đạo đức, pháp luật, tự hào về truyền thống, tôn trọng người khác, tự giác học tập, có thái độ đúng đắn trước các sự kiện, có trách nhiệm với bản thân, gia đình, xã hội. Môn học này trang bị tri thức phổ thông, cơ bản về đạo đức, kĩ năng sống, kinh tế, pháp luật. Học sinh đánh giá được thái độ, hành vi của bản thân và người khác, tự điều chỉnh theo chuẩn mực đạo đức, pháp luật. Đây là việc làm cấp bách và lâu dài trong bối cảnh hội nhập. Đổi mới PPDH môn GDCD cần khơi dậy hứng thú học tập, nâng cao chất lượng dạy và học, gạt bỏ quan niệm môn học khô khan. Giáo viên cần nỗ lực nâng cao năng lực, trình độ, vận dụng linh hoạt các PPDH phù hợp. Vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD lớp 6 là rất phù hợp và cần thiết.

1.1. Lịch Sử Phát Triển Phương Pháp Tình Huống Trong Giáo Dục

Tình huống đã được sử dụng từ lâu trong giáo dục. Trong dạy học tình huống, tình huống là một câu chuyện thuật lại chi tiết, khách quan các sự kiện, vấn đề để người học trải nghiệm sự phức tạp, mơ hồ, không chắc chắn. Ở phương Đông, Khổng Tử, Gia Cát Lượng là những hình mẫu giải quyết tình huống. Nhật Bản áp dụng phương pháp tình huống trong nhiều lĩnh vực. Ở phương Tây, Mỹ sớm nghiên cứu và áp dụng tình huống trong giáo dục. Giáo sư Christopher Columbus Langdell khởi xướng phương pháp dạy học tình huống cho khoa Luật của Đại học Kinh doanh Harvard năm 1870. Pháp vận dụng phương pháp dạy học tình huống rộng rãi đầu thế kỷ XX. Các nhà khoa học Liên Xô (cũ) và Ba Lan cũng chú trọng dạy học tình huống.

1.2. Ứng Dụng Phương Pháp Tình Huống Trong Giáo Dục Công Dân Tại Việt Nam

Ở Việt Nam, phép ứng xử của người dân được quan tâm nghiên cứu. Những câu chuyện cổ tích, dân gian, ca dao tục ngữ răn dạy cách “đối nhân xử thế”. Các chương trình truyền hình có các cuộc thi ứng xử. Lịch sử giáo dục nước ta đã đề cập đến phương pháp dạy học tình huống từ sớm. Các tác giả như Phan Trọng, Trịnh Văn Biều cho rằng giáo viên xây dựng được tình huống sư phạm có giá trị là việc không hề đơn giản, đòi hỏi chuyên môn vững vàng và thực tiễn sinh động. Đinh Tuấn Dũng, Phan Trọng Ngọ đã nghiên cứu và xuất bản sách về phương pháp này. Trịnh Văn Biều định nghĩa: “Dạy học tình huống là một phương pháp dạy học được tổ chức theo những tình huống có thực của cuộc sống, trong đó người học được kiến tạo tri thức qua việc giải quyết các vấn đề có tính xã hội của việc học tập”. Các nhà nghiên cứu đều cho rằng phương pháp dạy học tình huống là một phương pháp rất tích cực, góp phần quan trọng vào từng bài giảng, trong mục tiêu chung của giáo dục và là khâu đột phá trong yêu cầu đổi mới phương pháp giáo dục hiện nay.

II. Cơ Sở Lý Luận Về Vận Dụng Phương Pháp Tình Huống GDCD

Trong cuộc sống, để làm tốt công việc, mỗi người cần có một cách thức nhất định. Cách thức đó là phương pháp làm việc. Phương pháp là cách thức, đường lối được đưa ra nhằm giải quyết một vấn đề. Dạy học là quá trình sư phạm mà ở đó người dạy truyền đạt kiến thức, phát triển năng lực, phẩm chất, thái độ cho người học. Phương pháp dạy học là cách thức tương tác giữa thầy và trò nhằm giải quyết các nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và phát triển trong quá trình dạy học. Quá trình dạy học bao gồm nhiều thành tố như mục đích, nhiệm vụ, phương pháp, phương tiện, thầy, trò, kết quả. Quá trình này diễn ra và tác động qua lại với môi trường kinh tế - xã hội, khoa học – công nghệ. Phương pháp dạy học là một khái niệm được hiểu ở nhiều cấp độ rộng, hẹp khác nhau. Tuy nhiên, những định nghĩa, quan niệm đã có đều thống nhất ở điểm chung, đó là nói đến phương pháp dạy học là ta đang nói đến cách thứ tổ chức dạy và học của GV và HS nhằm tối ưu mục tiêu và nhiệm vụ dạy học. Trong đề tài này, tôi đề cập đến khái niệm phương pháp dạy học với nghĩa là phương pháp dạy học cụ thể. Theo đó, phương pháp dạy học là cách thức thực hiện hành động của giáo viên tác động đến học sinh để đạt được mục tiêu đề ra. Theo cách tiếp cận này, ta có thể kể đến các phương pháp dạy học cụ thể như : thảo luận nhóm, nêu vấn đề, tình huống, đóng vai, dự án.

2.1. Khái Niệm Phương Pháp Dạy Học Tình Huống PPTH

Theo quan điểm triết học, tình huống được nghiên cứu như là một tổ hợp các mối quan hệ xã hội cụ thể, mà đến một thời điểm nhất định liên kết con người với môi trường, biến con người thành một chủ thể của một hoạt động có đối tượng nhằm đạt được một mục tiêu nhất định. Theo Boehrer, J (1995) “ Tình huống là một câu chuyện, có cốt chuyện và nhân vật, liên hệ đến một hoàn cảnh cụ thể, từ góc độ cá nhân hay nhóm, và thường là hành động chưa hoàn chỉnh. Đó là một câu chuyện cụ thể và chi tiết, chuyển nét sống động và phức tạp của đời thực và lớp học “. Tình huống có vấn đề là tình huống mà khi đó mâu thuẫn khách quan của bài toán nhận thức được chấp nhận như một vấn đề học tập mà họ cần và có thể giải quyết được, kết quả là họ nắm được tri thức mới. Tình huống có vấn đề luôn chứa đựng một nhiệm vụ cần giải quyết, một vướng mắc cần người học tìm cách tháo gỡ.

2.2. Định Nghĩa Về Vận Dụng PPTH Trong Dạy Học GDCD

Còn có nhiều những quan điểm khác nhau về tình huống, từ đây tác giả quan niệm việc vận dụng phương pháp tình huống vào dạy học môn GDCD là người giáo viên lấy những câu chuyện, tình huống ở ngoài xã hội ( có thật hoặc hư cấu cho phù hợp ) vào phục vụ cho bài học nhằm tạo ra hứng thú tìm tòi, giải quyết tình huống đó, nhằm phát huy những ý kiến sáng tạo của học sinh,...

III. Thực Trạng Vận Dụng PP Tình Huống Dạy GDCD THCS

Đề tài nghiên cứu thực trạng và đề xuất quy trình vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên. Phạm vi nghiên cứu là việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên năm học 2020 - 2021. Đề tài tiến hành khảo sát và thực nghiệm sư phạm tại 06 lớp 6 thuộc 03 trường THCS, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. Giả thuyết nghiên cứu là nếu quy trình vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 mà đề tài đề xuất được thực nghiệm thành công sẽ góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.

3.1. Khảo Sát Thực Tế Tại Các Trường THCS Thành Phố Thái Nguyên

Đề tài tập trung nghiên cứu các văn bản, văn kiện của Đảng, Nhà nước; các chỉ thị và thông tư của Bộ giáo dục và Đào tạo; nghiên cứu lí luận dạy học, tâm lí học, cơ sở lí luận về đổi mới PPDH; nghiên cứu cơ sở lí luận về phương pháp tình huống, nghiên cứu chương trình, nội dung sách giáo khoa, sách giáo viên và các tài liệu tham khảo của môn GDCD 6 ở THCS. Sử dụng phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp diễn dịch và quy nạp, phương pháp phân loại, hệ thống hoá.

3.2. Đánh Giá Chung Về Hiệu Quả Sử Dụng PPTH Hiện Nay

Sử dụng phương pháp điều tra xã hội học, phương pháp quan sát, phương pháp phỏng vấn, phương pháp thực nghiệm sư phạm, phương pháp thống kê toán học, phương pháp thực nghiệm khoa học. Đề tài hoàn thành góp phần làm sáng tỏ thực trạng vận dụng PPTH trong dạy học môn GDCD ở các trường THCS, TP Thái Nguyên. Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là nguồn tài liệu bổ sung cho việc nghiên cứu và sử dụng hiệu quả của việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học GDCD nói riêng và dạy học ở trường THCS nói chung.

IV. Quy Trình Vận Dụng PP Tình Huống Dạy GDCD Lớp 6

Từ việc nghiên cứu lí luận và thực trạng việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD lớp 6 ở các trường THCS, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên, đề tài đề xuất xây dựng quy trình thực hiện vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 nhằm định hướng phát triển năng lực, phẩm chất; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn GDCD các trường THCS, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.

4.1. Các Bước Xây Dựng Tình Huống Sư Phạm Hiệu Quả

Phân tích làm sáng tỏ cơ sở lí luận của việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6. Khảo sát và phân tích thực trạng vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên. Đề xuất xây dựng quy trình thực hiện vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 nhằm định hướng phát triển năng lực, phẩm chất; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh.

4.2. Lưu Ý Khi Thiết Kế Bài Giảng Theo PP Tình Huống

Thực nghiệm sư phạm việc thực hiện vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS, thành phố Thái Nguyên. Đề xuất biện pháp nhằm nâng cao tính hiệu quả của việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên.

4.3. Ví Dụ Minh Họa Về Tình Huống Trong Dạy Học GDCD

Các bài học được thiết kế theo sự vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD ở lớp 6 sẽ là nguồn tài liệu tham khảo cho giáo viên GDCD ở cấp trung học cơ sở, các sinh viên sư phạm ngành GDCD, GDCT; học viên cao học chuyên ngành Lí luận và phương pháp dạy học GDCD, LLCT.

V. Thực Nghiệm Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả PP Tình Huống

Đề tài nghiên cứu thực trạng và đề xuất quy trình vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên. Phạm vi nghiên cứu là việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên năm học 2020 - 2021. Đề tài tiến hành khảo sát và thực nghiệm sư phạm tại 06 lớp 6 thuộc 03 trường THCS, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. Giả thuyết nghiên cứu là nếu quy trình vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 mà đề tài đề xuất được thực nghiệm thành công sẽ góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.

5.1. Kế Hoạch Và Mục Tiêu Của Thực Nghiệm Sư Phạm

Đề tài tập trung nghiên cứu các văn bản, văn kiện của Đảng, Nhà nước; các chỉ thị và thông tư của Bộ giáo dục và Đào tạo; nghiên cứu lí luận dạy học, tâm lí học, cơ sở lí luận về đổi mới PPDH; nghiên cứu cơ sở lí luận về phương pháp tình huống, nghiên cứu chương trình, nội dung sách giáo khoa, sách giáo viên và các tài liệu tham khảo của môn GDCD 6 ở THCS. Sử dụng phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp diễn dịch và quy nạp, phương pháp phân loại, hệ thống hoá.

5.2. Đánh Giá Kết Quả Thực Nghiệm Và Bài Học Kinh Nghiệm

Sử dụng phương pháp điều tra xã hội học, phương pháp quan sát, phương pháp phỏng vấn, phương pháp thực nghiệm sư phạm, phương pháp thống kê toán học, phương pháp thực nghiệm khoa học. Đề tài hoàn thành góp phần làm sáng tỏ thực trạng vận dụng PPTH trong dạy học môn GDCD ở các trường THCS, TP Thái Nguyên. Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là nguồn tài liệu bổ sung cho việc nghiên cứu và sử dụng hiệu quả của việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học GDCD nói riêng và dạy học ở trường THCS nói chung.

VI. Kết Luận Khuyến Nghị Về PP Tình Huống Trong GDCD THCS

Đề tài nghiên cứu thực trạng và đề xuất quy trình vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên. Phạm vi nghiên cứu là việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên năm học 2020 - 2021. Đề tài tiến hành khảo sát và thực nghiệm sư phạm tại 06 lớp 6 thuộc 03 trường THCS, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. Giả thuyết nghiên cứu là nếu quy trình vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn GDCD 6 mà đề tài đề xuất được thực nghiệm thành công sẽ góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD 6 ở các trường THCS, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.

6.1. Tóm Tắt Những Ưu Điểm Của Phương Pháp Tình Huống

Đề tài tập trung nghiên cứu các văn bản, văn kiện của Đảng, Nhà nước; các chỉ thị và thông tư của Bộ giáo dục và Đào tạo; nghiên cứu lí luận dạy học, tâm lí học, cơ sở lí luận về đổi mới PPDH; nghiên cứu cơ sở lí luận về phương pháp tình huống, nghiên cứu chương trình, nội dung sách giáo khoa, sách giáo viên và các tài liệu tham khảo của môn GDCD 6 ở THCS. Sử dụng phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp diễn dịch và quy nạp, phương pháp phân loại, hệ thống hoá.

6.2. Đề Xuất Giải Pháp Để PP Tình Huống Hiệu Quả Hơn

Sử dụng phương pháp điều tra xã hội học, phương pháp quan sát, phương pháp phỏng vấn, phương pháp thực nghiệm sư phạm, phương pháp thống kê toán học, phương pháp thực nghiệm khoa học. Đề tài hoàn thành góp phần làm sáng tỏ thực trạng vận dụng PPTH trong dạy học môn GDCD ở các trường THCS, TP Thái Nguyên. Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là nguồn tài liệu bổ sung cho việc nghiên cứu và sử dụng hiệu quả của việc vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học GDCD nói riêng và dạy học ở trường THCS nói chung.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng, giáo dục thế hệ trẻ trở thành một nhiệm vụ cấp thiết nhằm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Tại Việt Nam, đặc biệt ở bậc trung học cơ sở (THCS), việc đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) đang chuyển từ tiếp cận nội dung sang phát triển năng lực người học, nhằm giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Môn Giáo dục công dân (GDCD) giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành phẩm chất, năng lực và kỹ năng sống cho học sinh THCS, giúp các em hiểu và thực hiện các chuẩn mực đạo đức, pháp luật cơ bản.

Tuy nhiên, thực trạng dạy học môn GDCD tại các trường THCS thành phố Thái Nguyên còn nhiều hạn chế như nội dung nặng về lý thuyết, thiếu tính thực hành, phương pháp dạy học truyền thống chưa phát huy được tính tích cực, chủ động của học sinh. Do đó, việc vận dụng phương pháp tình huống (PPTH) trong dạy học môn GDCD lớp 6 được xem là giải pháp đổi mới nhằm phát huy tính sáng tạo, chủ động của học sinh, nâng cao chất lượng dạy và học.

Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng vận dụng PPTH tại 6 lớp thuộc 3 trường THCS ở thành phố Thái Nguyên trong năm học 2020-2021, xây dựng quy trình vận dụng PPTH theo hướng đổi mới, thực nghiệm sư phạm và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc đổi mới PPDH môn GDCD, góp phần phát triển năng lực, phẩm chất học sinh, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho giáo viên và các nhà quản lý giáo dục.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Lý thuyết dạy học tích cực: Nhấn mạnh vai trò trung tâm của người học, phát huy tính chủ động, sáng tạo và tự lực trong quá trình học tập. PPTH là một hình thức dạy học tích cực, giúp học sinh vận dụng kiến thức vào giải quyết các tình huống thực tế.
• Lý thuyết phát triển năng lực và phẩm chất học sinh: GDCD nhằm hình thành và phát triển các năng lực như tư duy phản biện, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng giải quyết vấn đề, đồng thời phát triển phẩm chất đạo đức, trách nhiệm xã hội.
• Mô hình dạy học theo tình huống: Tình huống được định nghĩa là câu chuyện hoặc vấn đề thực tế có tính phức tạp, mơ hồ, đòi hỏi người học phải vận dụng kiến thức, kỹ năng để giải quyết. Mô hình này bao gồm các bước: xác định mục tiêu, xây dựng tình huống, tổ chức hoạt động giải quyết, đánh giá kết quả.
• Khái niệm phương pháp tình huống (PPTH): PPTH là phương pháp dạy học sử dụng các tình huống thực tế hoặc giả định để kích thích học sinh tư duy, thảo luận, tranh luận và đưa ra quyết định, từ đó hình thành kiến thức và kỹ năng.

Các khái niệm chính bao gồm: phương pháp dạy học, phương pháp tình huống, năng lực học sinh, phẩm chất học sinh, dạy học tích cực, tình huống có vấn đề.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

• Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích tài liệu, văn bản pháp luật, các văn kiện của Đảng, Nhà nước, chỉ thị và thông tư của Bộ Giáo dục và Đào tạo; nghiên cứu các công trình khoa học trong và ngoài nước về PPTH và dạy học GDCD.
• Phương pháp điều tra xã hội học: Khảo sát thực trạng vận dụng PPTH tại 6 lớp thuộc 3 trường THCS (Lương Ngọc Quyến, Quang Trung, Nha Trang) ở thành phố Thái Nguyên trong năm học 2020-2021. Số liệu thu thập bao gồm tần suất sử dụng PPTH, nhận thức của giáo viên và học sinh, các khó khăn gặp phải.
• Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm so sánh giữa lớp thực nghiệm áp dụng PPTH và lớp đối chứng sử dụng phương pháp truyền thống trong dạy học môn GDCD lớp 6. Thời gian thực nghiệm là 1 tháng tại mỗi trường, với 2 lớp mỗi trường (1 lớp thực nghiệm, 1 lớp đối chứng).
• Phương pháp phân tích và tổng hợp: Xử lý số liệu định lượng (kết quả kiểm tra học kỳ, điểm đánh giá kỹ năng) và định tính (quan sát, phỏng vấn, thu thập ý kiến giáo viên, học sinh).
• Phương pháp thống kê toán học: So sánh tỷ lệ, điểm số, mức độ hài lòng, hiệu quả học tập giữa các nhóm nghiên cứu.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 6 lớp với tổng số học sinh khoảng 180 em, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường THCS tại thành phố Thái Nguyên.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thực trạng vận dụng PPTH trong dạy học môn GDCD lớp 6:

   • 60% giáo viên thường xuyên sử dụng PPTH trong giảng dạy, 40% còn lại chỉ thỉnh thoảng áp dụng.
   • Các phương pháp tích cực khác như thảo luận nhóm, nêu và giải quyết vấn đề được sử dụng phổ biến hơn (100% giáo viên sử dụng thường xuyên).
   • 100% giáo viên cho biết PPTH giúp học sinh hứng thú, chủ động tham gia giờ học, tuy nhiên chỉ 20% giáo viên cảm thấy tự tin khi xây dựng tình huống phù hợp.

2. Khó khăn khi vận dụng PPTH:

   • 100% giáo viên và học sinh phản ánh kỹ năng làm việc nhóm và tư duy độc lập của học sinh còn hạn chế.
   • 80% giáo viên cho rằng cơ sở vật chất chưa đáp ứng đủ, đặc biệt là thiết bị hỗ trợ dạy học hiện đại.
   • 100% giáo viên gặp khó khăn do thói quen dạy học truyền thống và chưa có quy trình dạy học tình huống khoa học, hợp lý.

3. Kết quả thực nghiệm sư phạm:

   • Lớp thực nghiệm áp dụng PPTH có tỷ lệ học sinh đạt điểm giỏi môn GDCD tăng 15% so với lớp đối chứng (từ 30% lên 45%).
   • Học sinh lớp thực nghiệm thể hiện sự chủ động, tích cực thảo luận, kỹ năng trình bày và tranh luận được cải thiện rõ rệt.
   • 85% học sinh lớp thực nghiệm đánh giá giờ học sinh động, dễ hiểu, giúp vận dụng kiến thức vào thực tế, trong khi chỉ 40% học sinh lớp đối chứng có nhận xét tương tự.

4. Quy trình vận dụng PPTH được xây dựng:

   • Bao gồm các bước: lập kế hoạch, xác định nội dung bài học, thiết kế bài giảng theo tình huống, tổ chức thực hiện trên lớp, đánh giá và rút kinh nghiệm.
   • Quy trình nhấn mạnh nguyên tắc lấy học sinh làm trung tâm, đảm bảo tính khoa học, logic của tri thức, sử dụng tình huống có vấn đề để kích thích tư duy.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy PPTH là phương pháp hiệu quả trong dạy học môn GDCD lớp 6, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi học sinh THCS, giúp phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Việc áp dụng PPTH góp phần nâng cao chất lượng học tập, kỹ năng giải quyết vấn đề và kỹ năng xã hội cho học sinh.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với nhận định rằng PPTH giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phát triển năng lực tư duy phản biện và kỹ năng giao tiếp. Tuy nhiên, khó khăn về kỹ năng làm việc nhóm, cơ sở vật chất và thói quen dạy học truyền thống là những rào cản cần được khắc phục.

Việc xây dựng quy trình vận dụng PPTH theo hướng đổi mới là bước tiến quan trọng, giúp giáo viên có hướng dẫn cụ thể, khoa học để áp dụng hiệu quả. Quy trình này cũng phù hợp với định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, chuyển từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực và phẩm chất người học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ sử dụng PPTH, biểu đồ kết quả học tập giữa lớp thực nghiệm và đối chứng, bảng tổng hợp các khó khăn và đề xuất giải pháp. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ nét hiệu quả và thách thức trong vận dụng PPTH.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường bồi dưỡng, nâng cao năng lực giáo viên

   • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về xây dựng và vận dụng tình huống trong dạy học GDCD.
   • Thời gian: hàng năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường sư phạm thực hiện.
   • Mục tiêu: 80% giáo viên GDCD THCS thành thạo PPTH trong 2 năm tới.

2. Xây dựng và phổ biến quy trình vận dụng PPTH chuẩn hóa

   • Phát triển tài liệu hướng dẫn chi tiết, mẫu giáo án, tình huống minh họa phù hợp với từng chủ đề môn GDCD lớp 6.
   • Thời gian: trong 6 tháng đầu năm học tiếp theo.
   • Chủ thể: Ban chuyên môn các trường phối hợp Sở GDĐT.

3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học

   • Đầu tư máy chiếu, thiết bị hỗ trợ đa phương tiện, phòng học chuyên môn để hỗ trợ PPTH hiệu quả.
   • Thời gian: kế hoạch 3 năm, ưu tiên các trường có điều kiện khó khăn.
   • Chủ thể: UBND thành phố, Sở GDĐT.

4. Khuyến khích đổi mới phương pháp dạy học tích cực trong toàn ngành

   • Tổ chức các hội thảo, tọa đàm chia sẻ kinh nghiệm vận dụng PPTH và các phương pháp tích cực khác.
   • Thời gian: định kỳ 6 tháng/lần.
   • Chủ thể: Sở GDĐT, các trường THCS.

5. Phát triển kỹ năng làm việc nhóm và tư duy độc lập cho học sinh

   • Lồng ghép các hoạt động nhóm, tranh luận, thuyết trình trong chương trình GDCD và các môn học khác.
   • Thời gian: liên tục trong năm học.
   • Chủ thể: giáo viên bộ môn, nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên môn Giáo dục công dân THCS

   • Lợi ích: Nắm vững phương pháp tình huống, xây dựng bài giảng sinh động, nâng cao hiệu quả giảng dạy.
   • Use case: Thiết kế giáo án, tổ chức giờ học tích cực, phát triển kỹ năng cho học sinh.

2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn

   • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng, khó khăn và giải pháp đổi mới PPDH môn GDCD, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo phù hợp.
   • Use case: Lập kế hoạch bồi dưỡng giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất.

3. Sinh viên sư phạm ngành Giáo dục công dân và Giáo dục chính trị

   • Lợi ích: Nắm bắt kiến thức lý luận và thực tiễn về PPTH, chuẩn bị kỹ năng sư phạm chuyên sâu.
   • Use case: Tham khảo tài liệu học tập, nghiên cứu khoa học.

4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và phát triển chương trình

   • Lợi ích: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm, cơ sở khoa học để phát triển chương trình, phương pháp dạy học tích cực.
   • Use case: Phát triển mô hình dạy học, đề xuất đổi mới chương trình.

Câu hỏi thường gặp

1. Phương pháp tình huống là gì và tại sao nên áp dụng trong dạy học GDCD?
   Phương pháp tình huống là cách dạy học sử dụng các tình huống thực tế hoặc giả định để kích thích học sinh tư duy, thảo luận và giải quyết vấn đề. Áp dụng PPTH giúp học sinh phát triển năng lực tư duy phản biện, kỹ năng giao tiếp và vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi THCS.

2. Làm thế nào để xây dựng tình huống phù hợp với học sinh lớp 6?
   Tình huống cần gắn liền với thực tế đời sống, có tính thời sự, phù hợp với nhận thức và tâm lý học sinh lớp 6. Giáo viên nên lựa chọn các vấn đề gần gũi, dễ hiểu, kích thích sự tò mò và sáng tạo của học sinh, đồng thời đảm bảo tính khoa học và logic của tri thức.

3. Những khó khăn phổ biến khi vận dụng PPTH trong dạy học GDCD là gì?
   Khó khăn gồm kỹ năng làm việc nhóm và tư duy độc lập của học sinh còn hạn chế, cơ sở vật chất chưa đầy đủ, thói quen dạy học truyền thống, giáo viên thiếu kinh nghiệm xây dựng tình huống và chưa có quy trình vận dụng khoa học.

4. PPTH có ảnh hưởng như thế nào đến kết quả học tập của học sinh?
   Thực nghiệm cho thấy học sinh học theo PPTH có tỷ lệ đạt điểm giỏi tăng 15%, kỹ năng thảo luận, tranh luận và vận dụng kiến thức vào thực tế được cải thiện rõ rệt, giúp học sinh hứng thú và chủ động hơn trong học tập.

5. Làm sao để giáo viên có thể áp dụng PPTH hiệu quả trong điều kiện cơ sở vật chất hạn chế?
   Giáo viên có thể tận dụng các tình huống đơn giản, gần gũi, sử dụng các phương tiện sẵn có như tranh ảnh, câu chuyện, thảo luận nhóm nhỏ. Đồng thời, cần phối hợp với nhà trường và các cấp quản lý để cải thiện dần cơ sở vật chất, đồng thời nâng cao năng lực chuyên môn qua bồi dưỡng thường xuyên.

Kết luận

• Phương pháp tình huống là công cụ hiệu quả giúp phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh trong dạy học môn GDCD lớp 6 tại các trường THCS thành phố Thái Nguyên.
• Thực trạng vận dụng PPTH còn nhiều hạn chế do kỹ năng học sinh, cơ sở vật chất và thói quen dạy học truyền thống.
• Quy trình vận dụng PPTH theo hướng đổi mới được xây dựng và thực nghiệm thành công, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực giáo viên, cải thiện cơ sở vật chất và phát triển kỹ năng học sinh.
• Khuyến khích các nhà quản lý, giáo viên và sinh viên sư phạm tham khảo và áp dụng để đổi mới phương pháp dạy học GDCD hiệu quả hơn.

Next steps: Triển khai bồi dưỡng giáo viên, phổ biến quy trình vận dụng PPTH, đầu tư trang thiết bị dạy học, tổ chức các hoạt động chia sẻ kinh nghiệm.

Call to action: Các trường THCS và giáo viên môn GDCD cần chủ động áp dụng PPTH trong giảng dạy để nâng cao chất lượng giáo dục, đồng thời phối hợp với các cấp quản lý để tháo gỡ khó khăn, phát huy tối đa hiệu quả phương pháp này.