Tổng quan nghiên cứu

Tỉnh Điện Biên, nằm ở vùng Tây Bắc Việt Nam, là nơi sinh sống của 33 dân tộc với dân tộc Thái chiếm 38,4% dân số toàn tỉnh, tương đương khoảng 186.270 người theo thống kê năm 2009. Văn hóa dân tộc Thái, đặc biệt là nghệ thuật trang trí trên khăn Piêu, là một phần quan trọng trong bản sắc văn hóa của cộng đồng này. Khăn Piêu không chỉ là vật dụng truyền thống mà còn là tác phẩm nghệ thuật thể hiện sự khéo léo, tinh tế và giá trị thẩm mỹ cao của người Thái. Tuy nhiên, trong chương trình đào tạo môn Vẽ trang trí tại Trường Cao đẳng Sư phạm Điện Biên, việc khai thác và vận dụng các họa tiết hoa văn truyền thống này còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy và sự phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

Mục tiêu nghiên cứu là tìm hiểu thực trạng dạy học phân môn Vẽ trang trí tại trường, từ đó đề xuất việc ứng dụng hoa văn trang trí khăn Piêu của dân tộc Thái vào bài học nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy, đồng thời góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Nghiên cứu tập trung vào sinh viên chuyên ngành Sư phạm Tiểu học, trong khoảng thời gian từ 2015 đến 2017, tại Trường Cao đẳng Sư phạm Điện Biên. Việc vận dụng hoa văn trang trí khăn Piêu vào giảng dạy không chỉ giúp sinh viên hiểu sâu sắc hơn về nghệ thuật dân tộc mà còn tạo hứng thú học tập, góp phần nâng cao điểm số và kỹ năng thực hành trang trí.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về phương pháp dạy học mỹ thuật, nghệ thuật trang trí và văn hóa dân tộc. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết phương pháp dạy học mỹ thuật: Nhấn mạnh việc sử dụng phương pháp trực quan, quan sát, thực hành luyện tập và gợi mở nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học. Các phương pháp này giúp sinh viên tiếp thu kiến thức mỹ thuật một cách hiệu quả, đặc biệt trong phân môn Vẽ trang trí.

  • Lý thuyết nghệ thuật trang trí dân tộc: Tập trung vào vai trò của hoa văn, họa tiết trong nghệ thuật trang trí truyền thống, đặc biệt là hoa văn trên khăn Piêu của dân tộc Thái. Khăn Piêu được xem là sản phẩm nghệ thuật dân gian, phản ánh giá trị văn hóa, thẩm mỹ và kỹ thuật thủ công truyền thống.

Các khái niệm chính bao gồm: phương pháp dạy học, trang trí cơ bản và ứng dụng, hoa văn trang trí, bố cục trang trí (nhắc lại, xen kẽ, đối xứng, cân đối, phá thế), màu sắc trang trí, họa tiết hoa văn (thực vật, động vật, đồ vật), kỹ thuật thêu khăn Piêu, và giá trị văn hóa của trang phục dân tộc Thái.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp:

  • Nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp các tài liệu, giáo trình, công trình nghiên cứu về nghệ thuật trang trí dân tộc Thái, phương pháp dạy học mỹ thuật và thực trạng giảng dạy tại trường.

  • Nghiên cứu thực tiễn: Khảo sát thực trạng dạy học môn Vẽ trang trí tại Trường Cao đẳng Sư phạm Điện Biên thông qua quan sát lớp học, phỏng vấn giảng viên và sinh viên, thu thập số liệu về kết quả học tập và thái độ học tập.

  • Thực nghiệm sư phạm: Áp dụng vận dụng hoa văn trang trí khăn Piêu vào bài học trang trí hình cơ bản (hình vuông, đường diềm) cho sinh viên chuyên ngành Sư phạm Tiểu học, đánh giá kết quả qua các bài kiểm tra thực hành và khảo sát ý kiến sinh viên.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm toàn bộ sinh viên lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, với số lượng khoảng 50-60 sinh viên. Phương pháp chọn mẫu là chọn lớp thực nghiệm và lớp đối chứng theo tiêu chí tương đồng về trình độ và đặc điểm dân tộc. Phân tích số liệu sử dụng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ điểm kiểm tra giữa hai nhóm, và phân tích định tính từ khảo sát ý kiến.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong 2 năm (2015-2017), bao gồm giai đoạn khảo sát, thực nghiệm, thu thập và xử lý dữ liệu, phân tích kết quả và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học môn Vẽ trang trí còn hạn chế về nội dung địa phương: Qua khảo sát, 90% sinh viên là dân tộc thiểu số, trong đó dân tộc Thái chiếm đa số. Tuy nhiên, chương trình giảng dạy chưa lồng ghép các họa tiết hoa văn truyền thống của dân tộc Thái, dẫn đến sinh viên thiếu hiểu biết sâu sắc về giá trị văn hóa của họa tiết dân tộc. Kết quả học tập trung bình của sinh viên trong môn Vẽ trang trí chỉ đạt khoảng 6,5/10 điểm.

  2. Ứng dụng hoa văn trang trí khăn Piêu vào bài học nâng cao hiệu quả học tập: Lớp thực nghiệm được giảng dạy có lồng ghép hoa văn trang trí khăn Piêu đạt điểm trung bình 7,8/10, cao hơn 20% so với lớp đối chứng (6,5/10). Tỷ lệ sinh viên đạt điểm trên 8 tăng từ 15% lên 40% sau khi áp dụng phương pháp mới.

  3. Sinh viên có thái độ tích cực và hứng thú hơn với môn học: Khảo sát ý kiến cho thấy 85% sinh viên lớp thực nghiệm đánh giá việc học có tính ứng dụng cao, giúp họ hiểu và trân trọng giá trị văn hóa dân tộc. 78% sinh viên cho biết họ cảm thấy tự tin hơn khi vận dụng hoa văn dân tộc vào bài vẽ trang trí.

  4. Giảng viên nhận định việc lồng ghép hoa văn dân tộc giúp nâng cao chất lượng giảng dạy: Các giảng viên cho rằng phương pháp này giúp sinh viên phát huy tính sáng tạo, tăng cường khả năng cảm thụ mỹ thuật và giữ gìn bản sắc văn hóa. Tuy nhiên, cần có tài liệu hướng dẫn chi tiết và thời gian thực hành phù hợp để đạt hiệu quả tối ưu.

Thảo luận kết quả

Kết quả thực nghiệm cho thấy việc vận dụng hoa văn trang trí khăn Piêu vào giảng dạy môn Vẽ trang trí tại Trường Cao đẳng Sư phạm Điện Biên có tác động tích cực rõ rệt đến kết quả học tập và thái độ học tập của sinh viên. Nguyên nhân chính là do hoa văn khăn Piêu gần gũi với văn hóa và đời sống của sinh viên dân tộc Thái, giúp họ dễ dàng tiếp thu và phát huy sáng tạo.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành mỹ thuật và giáo dục nghệ thuật, việc lồng ghép văn hóa dân tộc vào chương trình giảng dạy được xem là phương pháp hiệu quả để nâng cao chất lượng đào tạo và bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống. Kết quả này cũng phù hợp với lý thuyết về phương pháp dạy học phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học.

Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ so sánh điểm trung bình giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, cùng bảng tổng hợp ý kiến sinh viên sẽ minh họa rõ nét hiệu quả của phương pháp. Đồng thời, phân tích các yếu tố ảnh hưởng như thời gian học, tài liệu tham khảo và phương pháp giảng dạy cũng giúp làm rõ nguyên nhân thành công.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và bổ sung tài liệu giảng dạy có nội dung về hoa văn trang trí khăn Piêu: Tài liệu cần chi tiết, có hình ảnh minh họa rõ ràng, giúp giảng viên và sinh viên dễ dàng tiếp cận và vận dụng. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do tổ Mĩ thuật phối hợp với các chuyên gia văn hóa dân tộc thực hiện.

  2. Đào tạo nâng cao năng lực giảng viên về phương pháp dạy học lồng ghép văn hóa dân tộc: Tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo nhằm nâng cao kỹ năng giảng dạy, phương pháp truyền đạt và đánh giá kết quả học tập. Thời gian thực hiện trong 3 tháng, do Ban Giám hiệu và khoa Tiểu học Mầm non chủ trì.

  3. Điều chỉnh chương trình học phần Vẽ trang trí để tích hợp hoa văn dân tộc: Sắp xếp lại nội dung, tăng thời lượng thực hành và thực tế để sinh viên có cơ hội tiếp xúc trực tiếp với hoa văn truyền thống. Thời gian thực hiện trong 1 năm, phối hợp giữa phòng Đào tạo và tổ Mĩ thuật.

  4. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, thực tế tại địa phương: Tạo điều kiện cho sinh viên tham quan, khảo sát, ghi chép hoa văn trang trí khăn Piêu tại các làng nghề, bảo tàng văn hóa dân tộc để nâng cao trải nghiệm và hiểu biết thực tế. Thời gian thực hiện hàng năm, do khoa Tiểu học Mầm non và các câu lạc bộ sinh viên tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên bộ môn Mỹ thuật và Vẽ trang trí: Nghiên cứu giúp cải tiến phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả truyền đạt kiến thức và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong giảng dạy.

  2. Sinh viên chuyên ngành Sư phạm Mỹ thuật và Tiểu học: Tài liệu tham khảo giúp hiểu sâu sắc về nghệ thuật trang trí dân tộc, phát triển kỹ năng thực hành và sáng tạo trong môn học.

  3. Nhà quản lý giáo dục và xây dựng chương trình đào tạo: Cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh, bổ sung nội dung chương trình phù hợp với đặc điểm văn hóa địa phương và nhu cầu đào tạo.

  4. Nhà nghiên cứu văn hóa dân tộc và mỹ thuật ứng dụng: Tài liệu tham khảo quý giá về hoa văn trang trí khăn Piêu dân tộc Thái, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao nên vận dụng hoa văn trang trí khăn Piêu vào giảng dạy môn Vẽ trang trí?
    Việc này giúp sinh viên hiểu và trân trọng giá trị văn hóa dân tộc, tăng hứng thú học tập và phát huy sáng tạo trong môn học. Ví dụ, sinh viên dân tộc Thái dễ dàng tiếp thu khi học các họa tiết gần gũi với văn hóa của mình.

  2. Phương pháp nào được sử dụng để áp dụng hoa văn khăn Piêu trong giảng dạy?
    Phương pháp kết hợp trực quan, quan sát, thực hành luyện tập và gợi mở được sử dụng để giúp sinh viên tiếp cận và vận dụng hoa văn một cách hiệu quả, đồng thời phát huy tính chủ động và sáng tạo.

  3. Kết quả học tập có cải thiện khi áp dụng phương pháp này không?
    Theo khảo sát, điểm trung bình môn Vẽ trang trí của lớp thực nghiệm tăng khoảng 20% so với lớp đối chứng, đồng thời sinh viên có thái độ tích cực và tự tin hơn trong học tập.

  4. Có khó khăn gì khi triển khai phương pháp này?
    Khó khăn chính là thiếu tài liệu hướng dẫn chi tiết và thời gian thực hành hạn chế. Do đó, cần xây dựng tài liệu phù hợp và điều chỉnh chương trình để tạo điều kiện cho sinh viên thực hành nhiều hơn.

  5. Làm thế nào để bảo tồn và phát huy giá trị hoa văn dân tộc trong giáo dục hiện đại?
    Bằng cách lồng ghép nội dung văn hóa dân tộc vào chương trình đào tạo, tổ chức các hoạt động thực tế, đào tạo giảng viên và phát triển tài liệu giảng dạy phù hợp, giá trị văn hóa sẽ được giữ gìn và phát huy hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn là công trình đầu tiên nghiên cứu và vận dụng hoa văn trang trí khăn Piêu dân tộc Thái vào giảng dạy môn Vẽ trang trí tại Trường Cao đẳng Sư phạm Điện Biên.
  • Việc lồng ghép hoa văn dân tộc vào chương trình giảng dạy giúp nâng cao kết quả học tập và thái độ học tập của sinh viên, đồng thời góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa.
  • Phương pháp nghiên cứu kết hợp lý luận và thực nghiệm sư phạm đã chứng minh tính khả thi và hiệu quả của đề tài.
  • Đề xuất xây dựng tài liệu, đào tạo giảng viên, điều chỉnh chương trình và tổ chức hoạt động thực tế nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả sau một thời gian áp dụng và mở rộng nghiên cứu sang các dân tộc khác trong tỉnh.

Mọi nhà giáo dục, giảng viên và sinh viên quan tâm đến giáo dục mỹ thuật và bảo tồn văn hóa dân tộc được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu này để phát huy giá trị truyền thống trong giáo dục hiện đại.