Tổng quan nghiên cứu

Thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình, với diện tích rừng và đất có rừng khoảng 5.978,69 ha, trong đó rừng trồng chiếm 1.416,88 ha, là khu vực có nguy cơ cháy rừng cao do đặc điểm khí hậu khô hạn, nhiệt độ mùa hè có thể lên tới 40°C và gió Tây Nam thường xuyên gây hạn hán. Từ năm 2008 đến 2018, trên địa bàn đã xảy ra 6 vụ cháy rừng với tổng diện tích thiệt hại 27,4 ha, chủ yếu là rừng thông, keo và phi lao trên cát. Công tác phòng cháy, chữa cháy rừng (PCCCR) tại đây được tổ chức bởi nhiều bên liên quan như Kiểm lâm, Công an, Quân sự, Bộ đội Biên phòng, chính quyền địa phương và người dân, trong đó Kiểm lâm giữ vai trò nòng cốt. Tuy nhiên, sự phối hợp giữa các bên còn nhiều hạn chế, vai trò và trách nhiệm chưa rõ ràng, dẫn đến hiệu quả PCCCR chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao vai trò, trách nhiệm và sự phối hợp của các bên liên quan trong công tác PCCCR tại thành phố Đồng Hới. Nghiên cứu tập trung phân tích đặc điểm tài nguyên rừng, tình hình cháy rừng, xác định các bên liên quan, đánh giá vai trò, trách nhiệm và thực trạng phối hợp, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác PCCCR. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 4 xã, phường vùng cát ven biển của thành phố, với dữ liệu thu thập từ năm 2008 đến 2018. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc giảm thiểu thiệt hại do cháy rừng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững và bảo vệ môi trường sinh thái địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về quản lý tài nguyên rừng và sự tham gia của các bên liên quan trong công tác bảo vệ rừng và PCCCR. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  1. Mô hình quản lý đa bên liên quan (Multi-stakeholder Management Model): Nhấn mạnh sự phối hợp giữa các cơ quan nhà nước, lực lượng vũ trang, tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư trong quản lý và bảo vệ tài nguyên rừng, đặc biệt trong phòng cháy chữa cháy.

  2. Lý thuyết về sự tham gia cộng đồng (Community Participation Theory): Đề cao vai trò của người dân địa phương trong việc giám sát, phát hiện sớm và phối hợp chữa cháy, qua đó nâng cao hiệu quả PCCCR.

Các khái niệm chính bao gồm: phòng cháy chữa cháy rừng (PCCCR), vai trò và trách nhiệm của các bên liên quan, sự phối hợp liên ngành, và hiệu quả công tác PCCCR.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính gồm số liệu thống kê về diện tích rừng, số vụ cháy, diện tích thiệt hại, các văn bản pháp luật liên quan đến PCCCR, và kết quả phỏng vấn, thảo luận nhóm với các bên liên quan như Kiểm lâm, Công an, Quân sự, Bộ đội Biên phòng, chính quyền địa phương và người dân.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích định lượng: Sử dụng số liệu thống kê từ năm 2008-2018 về diện tích rừng, số vụ cháy, kinh phí đầu tư PCCCR để đánh giá thực trạng và xu hướng.

  • Phân tích định tính: Phỏng vấn sâu 12 cán bộ quản lý và tổ chức thảo luận nhóm với đại diện cộng đồng nhằm làm rõ vai trò, trách nhiệm, thuận lợi và khó khăn trong công tác phối hợp PCCCR.

  • Phân tích SWOT: Đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của các bên liên quan trong công tác PCCCR để đề xuất giải pháp phù hợp.

Cỡ mẫu phỏng vấn gồm 12 cán bộ quản lý và 50 người dân tại 4 xã, phường nghiên cứu. Phương pháp chọn mẫu kết hợp thuận tiện và phân tầng nhằm đảm bảo đại diện các nhóm liên quan. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 11/2018 đến tháng 11/2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm tài nguyên rừng và tình hình cháy rừng: Thành phố Đồng Hới có tổng diện tích rừng và đất có rừng là 5.978,69 ha, trong đó rừng phòng hộ chiếm 68,97% và rừng sản xuất chiếm 31,03%. Từ 2008 đến 2018, đã xảy ra 6 vụ cháy rừng với tổng diện tích thiệt hại 27,4 ha, tập trung chủ yếu ở các loại rừng thông, keo và phi lao trên cát. Giai đoạn 2014-2018 có 3 vụ cháy với diện tích thiệt hại 12,8 ha, cho thấy nguy cơ cháy rừng vẫn hiện hữu.

  2. Thực trạng tổ chức và công tác PCCCR: Trên địa bàn có 15 Ban chỉ đạo PCCCR với 52 tổ, đội PCCCR cơ sở, thu hút 517 người tham gia. Hệ thống chòi canh lửa gồm 10 chòi, 85 km đường băng cản lửa, 15 biển báo và 94 bảng tuyên truyền. Kinh phí đầu tư PCCCR tăng dần qua các năm, từ 138 triệu đồng năm 2014 lên 395 triệu đồng năm 2018, tổng cộng 1,207 tỷ đồng trong 5 năm. Tuy nhiên, nhiều chòi canh lửa đã xuống cấp, bảng biển tuyên truyền còn thiếu và chưa đồng bộ.

  3. Vai trò và sự tham gia của các bên liên quan: Kiểm lâm giữ vai trò nòng cốt trong PCCCR, phối hợp với Công an, Quân sự, Bộ đội Biên phòng và chính quyền địa phương. Người dân tham gia chủ yếu qua các tổ đội PCCCR thôn, tổ dân phố. Tuy nhiên, vai trò, trách nhiệm của một số bên chưa rõ ràng, sự phối hợp còn lúng túng, thiếu thường xuyên và liên tục.

  4. Thuận lợi và khó khăn trong công tác phối hợp: Thuận lợi gồm sự quan tâm của chính quyền, sự đầu tư kinh phí tăng, nhận thức của người dân được nâng cao. Khó khăn gồm thiếu trang thiết bị chuyên dụng, cơ chế phối hợp chưa hoàn chỉnh, nhân lực hạn chế, và điều kiện tự nhiên phức tạp như địa hình chia cắt, khí hậu khô nóng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác PCCCR tại Đồng Hới đã có sự tổ chức bài bản với sự tham gia của nhiều bên liên quan, phù hợp với mô hình quản lý đa bên liên quan. Tuy nhiên, hiệu quả chưa cao do sự phối hợp chưa chặt chẽ và thiếu đồng bộ về nguồn lực. So với các nghiên cứu trong khu vực Đông Nam Á, việc huy động cộng đồng tham gia PCCCR là yếu tố then chốt, nhưng tại Đồng Hới, sự tham gia của người dân còn mang tính tự phát, chưa được tổ chức và hỗ trợ đầy đủ.

Biểu đồ thể hiện số vụ cháy và diện tích thiệt hại qua các năm có thể minh họa rõ xu hướng và mức độ nguy cơ cháy rừng. Bảng tổng hợp kinh phí đầu tư PCCCR cho thấy sự gia tăng nguồn lực, nhưng cần phân bổ hiệu quả hơn cho các hoạt động tuyên truyền, trang thiết bị và đào tạo.

Việc hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực phối hợp liên ngành và phát huy vai trò cộng đồng là những yếu tố quyết định để nâng cao hiệu quả PCCCR tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về PCCCR: Thực hiện các chiến dịch truyền thông đa dạng, sử dụng loa phát thanh, bảng biển, và các hình thức truyền thông trực tuyến nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của cháy rừng và trách nhiệm tham gia PCCCR. Thời gian triển khai liên tục hàng năm, chủ thể là UBND các cấp phối hợp với Ban chỉ đạo PCCCR.

  2. Xây dựng và củng cố lực lượng PCCCR cơ sở: Tổ chức đào tạo, tập huấn nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng chữa cháy cho các tổ đội PCCCR tại thôn, tổ dân phố. Trang bị đầy đủ thiết bị chữa cháy cơ bản và phương tiện hỗ trợ. Mục tiêu nâng số tổ đội đạt chuẩn lên 90% trong vòng 2 năm, do Hạt Kiểm lâm và UBND xã, phường thực hiện.

  3. Hoàn thiện cơ chế phối hợp liên ngành: Xây dựng quy chế phối hợp rõ ràng giữa các lực lượng Kiểm lâm, Công an, Quân sự, Biên phòng và chính quyền địa phương trong PCCCR. Thiết lập hệ thống cảnh báo sớm và kênh thông tin liên lạc hiệu quả. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Ban chỉ đạo PCCCR thành phố chủ trì.

  4. Đầu tư khoa học kỹ thuật và cơ sở hạ tầng: Nâng cấp hệ thống chòi canh lửa, đường băng cản lửa, biển báo và bảng tuyên truyền. Áp dụng công nghệ giám sát cháy rừng như camera nhiệt, drone để phát hiện sớm. Kinh phí đầu tư tăng ít nhất 30% trong 3 năm tới, do Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn phối hợp với UBND thành phố thực hiện.

  5. Tăng cường nguồn lực tài chính cho PCCCR: Đa dạng hóa nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng. Xây dựng quỹ hỗ trợ PCCCR địa phương để đảm bảo kinh phí duy trì hoạt động thường xuyên. Mục tiêu tăng ngân sách hàng năm ít nhất 20%, do UBND thành phố và các cơ quan liên quan quản lý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý lâm nghiệp và PCCCR: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch và tổ chức thực hiện công tác PCCCR hiệu quả tại địa phương.

  2. Chính quyền địa phương các cấp: Giúp hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và cách phối hợp giữa các bên liên quan trong PCCCR, từ đó nâng cao năng lực quản lý và điều hành.

  3. Các tổ chức cộng đồng và người dân vùng rừng: Tăng cường nhận thức về tầm quan trọng của PCCCR, khuyến khích sự tham gia tích cực và có tổ chức trong công tác bảo vệ rừng.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý tài nguyên rừng, môi trường: Cung cấp dữ liệu thực tiễn, phương pháp nghiên cứu và phân tích về sự tham gia của các bên liên quan trong PCCCR, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác phòng cháy chữa cháy rừng ở Đồng Hới còn gặp nhiều khó khăn?
    Khó khăn chủ yếu do sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các bên liên quan, thiếu trang thiết bị chuyên dụng, nhân lực hạn chế và điều kiện tự nhiên phức tạp như địa hình chia cắt và khí hậu khô nóng. Ví dụ, nhiều chòi canh lửa đã xuống cấp, ảnh hưởng đến khả năng phát hiện sớm cháy rừng.

  2. Vai trò của người dân trong công tác PCCCR như thế nào?
    Người dân tham gia qua các tổ đội PCCCR cơ sở, giúp giám sát, phát hiện sớm và phối hợp chữa cháy. Tuy nhiên, sự tham gia còn mang tính tự phát và chưa được tổ chức bài bản, cần nâng cao nhận thức và hỗ trợ kỹ thuật để phát huy hiệu quả.

  3. Các bên liên quan phối hợp như thế nào trong PCCCR?
    Kiểm lâm là lực lượng nòng cốt, phối hợp với Công an, Quân sự, Bộ đội Biên phòng và chính quyền địa phương. Mỗi bên có vai trò, trách nhiệm riêng nhưng hiện nay sự phối hợp còn lúng túng, thiếu thường xuyên và chưa đồng bộ.

  4. Kinh phí đầu tư cho PCCCR được sử dụng ra sao?
    Kinh phí đầu tư tăng dần qua các năm, tập trung cho công tác tuyên truyền, xây dựng lực lượng, mua sắm trang thiết bị và duy trì cơ sở hạ tầng. Tổng kinh phí từ 2014-2018 là khoảng 1,2 tỷ đồng, tuy nhiên cần phân bổ hiệu quả hơn để nâng cao năng lực PCCCR.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả PCCCR?
    Các giải pháp gồm tăng cường tuyên truyền pháp luật, củng cố lực lượng PCCCR cơ sở, hoàn thiện cơ chế phối hợp liên ngành, đầu tư khoa học kỹ thuật và cơ sở hạ tầng, cũng như tăng cường nguồn lực tài chính. Mỗi giải pháp có mục tiêu cụ thể và thời gian thực hiện rõ ràng.

Kết luận

  • Thành phố Đồng Hới có diện tích rừng gần 6.000 ha, với nguy cơ cháy rừng cao do điều kiện khí hậu và địa hình đặc thù.
  • Trong giai đoạn 2008-2018, đã xảy ra 6 vụ cháy rừng với diện tích thiệt hại 27,4 ha, cho thấy công tác PCCCR cần được nâng cao hiệu quả.
  • Các bên liên quan gồm Kiểm lâm, Công an, Quân sự, Bộ đội Biên phòng, chính quyền và người dân đã tham gia PCCCR nhưng sự phối hợp còn nhiều hạn chế.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường tuyên truyền, củng cố lực lượng, hoàn thiện cơ chế phối hợp, đầu tư kỹ thuật và tăng nguồn lực tài chính.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các khu vực lân cận để nhân rộng mô hình.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ rừng và giảm thiểu thiệt hại do cháy rừng tại Đồng Hới!