Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh ngành xây dựng tại Việt Nam, đặc biệt tại các đô thị lớn như TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội, việc tối ưu hóa chi phí nguồn lực thi công đang trở thành một thách thức lớn đối với các nhà quản lý dự án. Theo ước tính, chi phí nguồn lực chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng chi phí dự án xây dựng, trong đó bao gồm nhân công, thiết bị và vật liệu. Các mô hình lập tiến độ truyền thống thường chỉ tập trung vào tối ưu hóa tiến độ hoặc một loại nguồn lực riêng biệt, dẫn đến việc chưa khai thác hiệu quả toàn diện các nguồn lực và chưa giảm thiểu tối đa chi phí tổng thể.

Nghiên cứu này nhằm phát triển một phương pháp lập tiến độ mới, kết hợp thuật toán Modified Symbiotic Organisms Search (MSOS) và Bayesian Optimization Leveling (BOL), để tối ưu hóa chi phí nguồn lực thi công trong dự án xây dựng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn lập kế hoạch thi công của dự án xây dựng tại TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội, với dữ liệu thực tế từ một dự án trường học tại Hà Nội gồm 302 công tác, tổng thời gian thi công 933 ngày. Mục tiêu cụ thể là giảm chi phí thiết bị và nhân công từ 5% đến 10% so với các phương pháp hiện có, đồng thời đảm bảo tiến độ dự án không bị ảnh hưởng.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp một công cụ hỗ trợ ra quyết định tối ưu chi phí nguồn lực, giúp nhà quản lý dự án nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên, giảm thiểu rủi ro phát sinh chi phí và tăng khả năng cạnh tranh trong thị trường xây dựng ngày càng khốc liệt.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết và mô hình chính:

  1. Thuật toán tìm kiếm các sinh vật cộng sinh (Symbiotic Organisms Search - SOS): Đây là thuật toán metaheuristic dựa trên mô phỏng các pha tương tác cộng sinh trong tự nhiên gồm pha tương trợ, pha cộng sinh và pha ký sinh. Phiên bản sửa đổi MSOS được áp dụng nhằm cải thiện khả năng tìm kiếm cục bộ và duy trì đa dạng quần thể, giúp tránh hội tụ sớm và tìm ra giải pháp tối ưu toàn cục cho bài toán cân bằng nguồn lực.

  2. Thuật toán Bayesian Optimization Leveling (BOL): Thuật toán này hỗ trợ lựa chọn giải pháp tối ưu nhất trong nhiều nhóm tiêu chí dựa trên mô hình xác suất và tối ưu hóa đa mục tiêu. BOL giúp duy trì sự đa dạng và ưu tú trong quần thể giải pháp, đồng thời thúc đẩy hội tụ vào tập Pareto, từ đó chọn ra phương án tối ưu chi phí tổng thể.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm:

  • Cân bằng tài nguyên (Resource Leveling): Giảm thiểu biến động và đỉnh nhu cầu tài nguyên trong suốt tiến độ dự án.
  • Hàm mục tiêu đa tiêu chí: Bao gồm chi phí, tiến độ và sự biến động tài nguyên.
  • Toán tử tương tác và lựa chọn trong MSOS: Cơ chế cập nhật và bảo tồn giải pháp tốt nhất dựa trên giá trị thích nghi và khoảng cách Euclidean giữa các cá thể.
  • Đa dạng quần thể và ưu tú trong BOL: Giữ sự đa dạng trong không gian quyết định và mục tiêu để tránh trùng lặp và hội tụ sớm.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ dự án xây dựng thực tế tại Hà Nội do Công ty Cổ phần Đầu Tư Xây dựng Newtecons cung cấp, bao gồm tiến độ thi công chi tiết 302 công tác và chi phí thiết bị, nhân công theo từng giai đoạn. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các công tác trong dự án, với dữ liệu chi tiết về thời gian bắt đầu, kết thúc, và chi phí từng nguồn lực.

Phương pháp phân tích sử dụng thuật toán MSOS để tối ưu hóa lịch trình thi công nhằm giảm biến động tài nguyên và chi phí, kết hợp với thuật toán BOL để lựa chọn phương án tối ưu nhất dựa trên nhiều tiêu chí chi phí và tiến độ. Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo timeline gồm:

  • Thu thập và xử lý dữ liệu dự án (tháng 1-3/2023)
  • Phát triển và hiệu chỉnh thuật toán MSOS-BOL (tháng 4-7/2023)
  • Áp dụng thuật toán trên dữ liệu thực tế và phân tích kết quả (tháng 8-11/2023)
  • Viết báo cáo và hoàn thiện luận văn (tháng 12/2023 - 01/2024).

Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ các công tác trong dự án nhằm đảm bảo tính toàn diện và độ chính xác của kết quả. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm lập trình thuật toán kết hợp với các công cụ thống kê để đánh giá hiệu suất tối ưu hóa.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả tối ưu chi phí thiết bị và nhân công: Kết quả áp dụng thuật toán MSOS-BOL trên dự án thực tế cho thấy chi phí thiết bị được tối ưu giảm khoảng 7,5% so với phương pháp truyền thống, trong khi chi phí nhân công giảm khoảng 6,8%. Tổng chi phí nguồn lực giảm trung bình từ 5% đến 10%, phù hợp với mục tiêu nghiên cứu.

  2. Giảm biến động tài nguyên trong tiến độ thi công: Biểu đồ tương quan tiến độ và nguồn lực cho thấy mức biến động tài nguyên giảm đáng kể, với chỉ số Rdmax (thay đổi tích lũy nhu cầu tài nguyên tối đa) giảm 15% so với lịch trình chưa tối ưu. Điều này giúp giảm áp lực sử dụng nguồn lực đỉnh điểm và tránh lãng phí.

  3. So sánh với các thuật toán khác: MSOS-BOL vượt trội hơn các thuật toán metaheuristic phổ biến như Genetic Algorithm (GA), Particle Swarm Optimization (PSO) và các phiên bản SOS khác về chất lượng giải pháp và tốc độ hội tụ. Ví dụ, MSOS-BOL đạt giá trị hàm mục tiêu thấp hơn trung bình 8% so với GA và 5% so với PSO.

  4. Tính đa mục tiêu và khả năng mở rộng: Thuật toán BOL giúp duy trì đa dạng giải pháp và lựa chọn phương án tối ưu dựa trên nhiều tiêu chí chi phí và tiến độ, cho phép áp dụng linh hoạt cho các dự án có quy mô và yêu cầu phức tạp khác nhau.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của hiệu quả tối ưu chi phí là do MSOS cải tiến giai đoạn ký sinh giúp tăng khả năng tìm kiếm cục bộ, kết hợp với toán tử lựa chọn dựa trên cụm duy trì đa dạng quần thể, tránh hội tụ sớm vào các giải pháp cục bộ. Thuật toán BOL bổ sung khả năng lựa chọn giải pháp tối ưu đa tiêu chí, giúp nhà quản lý dự án có công cụ ra quyết định chính xác hơn.

So với các nghiên cứu trước đây chỉ tập trung tối ưu nguồn lực lao động hoặc một loại tài nguyên riêng lẻ, nghiên cứu này mở rộng phạm vi tối ưu cho tổng thể các nguồn lực thi công, bao gồm thiết bị và nhân công, từ đó giảm thiểu rủi ro chi phí phát sinh do áp lực chéo giữa các nguồn lực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ so sánh chi phí trước và sau tối ưu, biểu đồ biến động tài nguyên theo thời gian, và bảng so sánh hiệu suất các thuật toán. Các biểu đồ này minh họa rõ ràng sự cải thiện về chi phí và hiệu quả sử dụng nguồn lực, đồng thời làm nổi bật ưu điểm của phương pháp MSOS-BOL.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng thuật toán MSOS-BOL trong giai đoạn lập kế hoạch thi công: Các chủ đầu tư và nhà thầu nên tích hợp phương pháp này vào quy trình lập tiến độ để tối ưu hóa chi phí nguồn lực, đặc biệt là thiết bị và nhân công. Thời gian triển khai đề xuất trong vòng 3-6 tháng để đào tạo và thử nghiệm.

  2. Phát triển phần mềm hỗ trợ quản lý dự án tích hợp MSOS-BOL: Các công ty công nghệ xây dựng nên phát triển công cụ phần mềm ứng dụng thuật toán này, giúp tự động hóa quá trình tối ưu hóa và ra quyết định. Mục tiêu hoàn thiện sản phẩm trong 12 tháng.

  3. Đào tạo và nâng cao năng lực quản lý dự án: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về thuật toán tối ưu hóa và quản lý tài nguyên cho cán bộ quản lý dự án nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng công nghệ mới. Khuyến nghị thực hiện định kỳ hàng năm.

  4. Mở rộng nghiên cứu và áp dụng cho các loại nguồn lực khác: Nghiên cứu tiếp theo nên mở rộng áp dụng cho các nguồn lực vật liệu, tài chính và các dự án có quy mô lớn hơn để đánh giá tính khả thi và hiệu quả tổng thể. Thời gian nghiên cứu dự kiến 1-2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý dự án xây dựng: Giúp nâng cao kỹ năng lập kế hoạch và tối ưu hóa chi phí nguồn lực, từ đó cải thiện hiệu quả quản lý và giảm thiểu rủi ro tài chính.

  2. Chủ đầu tư và nhà thầu xây dựng: Cung cấp công cụ hỗ trợ ra quyết định tối ưu chi phí, giúp tăng khả năng cạnh tranh và đảm bảo lợi nhuận dự án.

  3. Chuyên gia và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý xây dựng: Là tài liệu tham khảo quan trọng về ứng dụng thuật toán metaheuristic và Bayesian Optimization trong tối ưu hóa tài nguyên xây dựng.

  4. Các công ty phát triển phần mềm quản lý dự án: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thuật toán để phát triển các giải pháp công nghệ hỗ trợ quản lý tiến độ và chi phí dự án.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thuật toán MSOS-BOL là gì và có ưu điểm gì?
    MSOS-BOL là sự kết hợp giữa thuật toán tìm kiếm sinh vật cộng sinh sửa đổi (MSOS) và Bayesian Optimization Leveling (BOL). Ưu điểm là khả năng tìm kiếm giải pháp tối ưu toàn cục, duy trì đa dạng quần thể và lựa chọn phương án tối ưu đa tiêu chí, giúp giảm chi phí và biến động tài nguyên hiệu quả.

  2. Phương pháp này áp dụng cho loại dự án nào?
    Phương pháp phù hợp với các dự án xây dựng có quy mô vừa và lớn, đặc biệt là những dự án có nhiều công tác và nguồn lực phức tạp, cần tối ưu chi phí và tiến độ đồng thời.

  3. Dữ liệu cần thiết để áp dụng phương pháp là gì?
    Cần có dữ liệu chi tiết về tiến độ thi công từng công tác, chi phí sử dụng nguồn lực (nhân công, thiết bị), và các ràng buộc về thời gian bắt đầu, kết thúc công việc.

  4. Phương pháp có thể giảm chi phí bao nhiêu phần trăm?
    Theo kết quả nghiên cứu, chi phí nguồn lực có thể giảm từ 5% đến 10% so với các phương pháp truyền thống, tùy thuộc vào đặc điểm dự án và dữ liệu đầu vào.

  5. Làm thế nào để triển khai phương pháp trong thực tế?
    Cần tích hợp thuật toán vào phần mềm quản lý dự án, đào tạo cán bộ quản lý sử dụng công cụ, và áp dụng thử nghiệm trên các dự án thực tế để điều chỉnh và tối ưu hóa quy trình.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã phát triển thành công mô hình tối ưu chi phí nguồn lực thi công dựa trên thuật toán MSOS kết hợp Bayesian Optimization Leveling, áp dụng hiệu quả cho dự án xây dựng thực tế tại Hà Nội.
  • Kết quả cho thấy giảm chi phí thiết bị và nhân công trung bình từ 5% đến 10%, đồng thời giảm biến động tài nguyên trong tiến độ thi công.
  • Phương pháp vượt trội hơn các thuật toán metaheuristic truyền thống về chất lượng giải pháp và khả năng hội tụ.
  • Đề xuất áp dụng rộng rãi trong quản lý dự án xây dựng nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực và tăng khả năng cạnh tranh.
  • Các bước tiếp theo bao gồm phát triển phần mềm hỗ trợ, đào tạo nhân sự và mở rộng nghiên cứu cho các loại nguồn lực khác và dự án quy mô lớn hơn.

Hành động ngay hôm nay để áp dụng phương pháp tối ưu chi phí nguồn lực thi công, nâng cao hiệu quả quản lý dự án và giảm thiểu rủi ro tài chính trong ngành xây dựng.