Ứng Dụng Chụp Cắt Lớp Vi Tính Trong Khảo Sát Tuyến Thượng Thận Ở Người Trưởng Thành

• Tác giả: Lê Ngô Gia Thảo
• Người hướng dẫn: TS. Phạm Thái Hưng
• Trường học: Đại Học Y Dược Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Điện quang và y học hạt nhân (Chẩn đoán hình ảnh)
• Đề tài: Ứng dụng chụp cắt lớp vi tính trong khảo sát tuyến thượng thận ở người trưởng thành
• Loại tài liệu: Đề án thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: MỞ ĐẦU
• 1.1. Tên đề án Ứng dụng chụp cắt lớp vi tính trong khảo sát tuyến thượng thận ở người trưởng thành
• 1.2. Người thực hiện
• 1.3. Lý do thực hiện đề án
• 1.4. Mục tiêu của đề án
• 1.4.1. Mục tiêu chung
• 1.4.2. Mục tiêu cụ thể
• 1.5. Nhiệm vụ của đề án
• 1.6. Phạm vi của đề án
• 1.6.1. Đối tượng
• 1.6.2. Địa điểm
• 1.6.3. Thời gian
• 2. CHƯƠNG 2: NỘI DUNG
• 2.1. Cơ sở để xây dựng đề án
• 2.1.1. Tổng quan các kiến thức liên quan đến đề án
• 2.1.2. Phôi thai học, giải phẫu, sinh lý tuyến thượng thận
• 2.1.2.1. Phôi thai học tuyến thượng thận
• 2.1.2.2. Phôi thai học về nguồn gốc của tuyến thượng thận
• 2.1.2.3. Phôi thai học về sự phát triển của tuyến thượng thận
• 2.1.2.4. Giải phẫu tuyến thượng thận
• 2.1.2.5. Liên quan giải phẫu của tuyến thượng thận hai bên
• 2.1.2.6. Liên quan giải phẫu của tuyến thượng thận trên mặt phẳng ngang
• 2.1.2.7. Động mạch tuyến thượng thận
• 2.1.2.8. Tĩnh mạch tuyến thượng thận
• 2.1.2.9. Bạch huyết tuyến thượng thận
• 2.1.2.10. Thần kinh chi phối tuyến thượng thận
• 2.1.2.11. Sinh lý
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng quan về ứng dụng chụp CT tuyến thượng thận Lợi ích

Chụp cắt lớp vi tính (CLVT) đóng vai trò quan trọng trong khảo sát tuyến thượng thận ở người trưởng thành. Đây là một kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh hiện đại, cho phép đánh giá chi tiết hình thái, kích thước và cấu trúc của tuyến thượng thận. CLVT có độ phân giải cao, giúp phát hiện các bất thường tuyến thượng thận nhỏ mà các phương pháp khác có thể bỏ sót. Do đó, CLVT hỗ trợ đắc lực trong việc chẩn đoán và theo dõi các bệnh lý như u tuyến thượng thận, tăng sản thượng thận, và các bệnh lý nội tiết liên quan. Tuyến thượng thận tuy nhỏ nhưng có vai trò quan trọng, do đó việc chẩn đoán hình ảnh tuyến thượng thận chính xác là vô cùng cần thiết.

1.1. Vai trò của CT Scan tuyến thượng thận trong chẩn đoán bệnh

CT Scan tuyến thượng thận đóng vai trò quan trọng trong việc chẩn đoán nhiều bệnh lý liên quan đến tuyến thượng thận. Nó giúp bác sĩ xác định kích thước, hình dạng và cấu trúc của tuyến, đồng thời phát hiện các khối u, hạch hoặc các bất thường khác. CT Scan cũng giúp phân biệt giữa các loại u khác nhau, như u lành tính và u ác tính, từ đó đưa ra phác đồ điều trị phù hợp. Theo tài liệu, CLVT có thể thể hiện chính xác hình ảnh TTT bình thường cũng như phát hiện các khối u nhỏ và lớn ở hầu hết các bệnh nhân.

1.2. Ưu điểm vượt trội của chụp CT so với các phương pháp khác

So với các kỹ thuật khác như siêu âm hoặc cộng hưởng từ (MRI), chụp CT có nhiều ưu điểm vượt trội trong khảo sát tuyến thượng thận. CT có độ phân giải không gian cao hơn, cho phép nhìn rõ các chi tiết nhỏ. Thời gian chụp CT nhanh hơn, ít bị ảnh hưởng bởi cử động của bệnh nhân. Ngoài ra, CT ít tốn kém hơn MRI, làm cho nó trở thành lựa chọn phù hợp hơn trong nhiều trường hợp. Chụp CLVT được xem là công cụ có nhiều ưu điểm hơn các kỹ thuật khác. Với độ phân giải không gian mức độ cao, chụp CLVT có thể thể hiện chính xác hình ảnh TTT bình thường cũng như phát hiện các khối u nhỏ và lớn ở hầu hết các bệnh nhân.

II. Thách thức hạn chế khi chụp CT khảo sát tuyến thượng thận

Mặc dù chụp CT tuyến thượng thận có nhiều ưu điểm, nhưng vẫn tồn tại một số thách thức và hạn chế cần xem xét. Thứ nhất, việc phân biệt giữa u lành tính và u ác tính tuyến thượng thận đôi khi gặp khó khăn, đặc biệt với các khối u nhỏ. Thứ hai, sử dụng thuốc cản quang có thể gây phản ứng dị ứng ở một số bệnh nhân. Cuối cùng, cần lưu ý đến liều lượng tia xạ, đặc biệt ở bệnh nhân trẻ tuổi. Do đó, cần có sự cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích và nguy cơ khi chỉ định chụp CT khảo sát tuyến thượng thận.

2.1. Khó khăn trong phân biệt u tuyến thượng thận lành tính và ác tính

Việc phân biệt giữa u lành tính và u ác tính chỉ dựa trên hình ảnh CT đôi khi không đủ. Các đặc điểm như kích thước, mật độ, và mức độ ngấm thuốc cản quang có thể gợi ý tính chất của khối u, nhưng cần kết hợp với các xét nghiệm khác như sinh thiết để có kết quả chính xác. Đánh giá mức độ xâm lấn xung quanh cũng rất quan trọng. Cần có kinh nghiệm và kiến thức chuyên sâu để đưa ra kết luận chính xác. Nhiều kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh có thể được áp dụng để khảo sát TTT như nhấp nháy đồ, siêu âm, chụp CLVT, chụp cộng hưởng từ (CHT), chụp cắt lớp phát xạ positron (PET).

2.2. Rủi ro và biến chứng tiềm ẩn của chụp CT tuyến thượng thận

Một trong những rủi ro lớn nhất của chụp CT là phơi nhiễm tia xạ. Mặc dù liều lượng tia xạ trong một lần chụp CT thường không cao, nhưng việc tích lũy tia xạ từ nhiều lần chụp có thể làm tăng nguy cơ ung thư. Ngoài ra, thuốc cản quang có thể gây ra các phản ứng dị ứng, từ nhẹ như ngứa, nổi mề đay đến nặng như sốc phản vệ. Cần khai thác tiền sử dị ứng của bệnh nhân trước khi chụp CT có thuốc cản quang.

2.3. Chống chỉ định chụp CT tuyến thượng thận cần lưu ý

Việc sử dụng thuốc cản quang có thể gây phản ứng dị ứng ở một số bệnh nhân. Cuối cùng, cần lưu ý đến liều lượng tia xạ, đặc biệt ở bệnh nhân trẻ tuổi. Do đó, cần có sự cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích và nguy cơ khi chỉ định chụp CT khảo sát tuyến thượng thận.

III. Hướng dẫn cách đọc và phân tích kết quả chụp CT tuyến thận

Việc đọc và phân tích kết quả chụp CT tuyến thượng thận đòi hỏi kiến thức chuyên môn sâu rộng về giải phẫu, sinh lý bệnh và các bệnh lý liên quan đến tuyến thượng thận. Bác sĩ chẩn đoán hình ảnh cần đánh giá một cách hệ thống các đặc điểm như kích thước, hình dạng, mật độ, mức độ ngấm thuốc cản quang của tuyến, cũng như các cấu trúc xung quanh. Cần so sánh kết quả với các lần chụp trước (nếu có) để phát hiện sự thay đổi theo thời gian. Việc nắm vững các tiêu chuẩn chẩn đoán và các dấu hiệu gợi ý bệnh lý là yếu tố then chốt để đưa ra kết luận chính xác.

3.1. Xác định các thông số quan trọng trên phim chụp CT tuyến thượng thận

Các thông số quan trọng cần xác định bao gồm: kích thước tuyến (chiều dài, chiều rộng, bề dày), hình dạng tuyến, mật độ tuyến (đơn vị Hounsfield - HU), mức độ ngấm thuốc cản quang (trước và sau tiêm), và sự hiện diện của các khối u, hạch, hoặc các bất thường khác. Cần đo đạc kích thước trên các mặt phẳng khác nhau để có cái nhìn toàn diện. Bên cạnh các cách đo đạc TTT trên mặt phẳng, nhiều tác giả đã tiến hành đo thể tích TTT từ năm 1987, đây là phương pháp đánh giá kích thước TTT trong không gian ba chiều.

3.2. Phân tích hình ảnh và phát hiện các dấu hiệu bất thường

Phân tích hình ảnh cần tập trung vào việc phát hiện các dấu hiệu bất thường như: tăng kích thước tuyến, hình dạng bất thường (ví dụ: tuyến hình chữ Y), mật độ không đồng nhất, ngấm thuốc cản quang bất thường, sự hiện diện của các khối u, hạch, hoặc các cấu trúc xâm lấn xung quanh. Cần so sánh với hình ảnh tuyến thượng thận bình thường để dễ dàng nhận ra sự khác biệt. Vì vậy, việc nhận biết được giới hạn bình thường của kích thước TTT là quan trọng trong thực hành lâm sàng.

3.3. Hướng dẫn đo giá trị HU trên phim CT tuyến thượng thận

Giá trị HU (Hounsfield Unit) là một chỉ số quan trọng để đánh giá mật độ của tuyến thượng thận trên phim CT. Giá trị HU thấp (<10 HU) thường gợi ý u tuyến thượng thận giàu lipid, trong khi giá trị HU cao hơn có thể gặp trong các trường hợp khác. Để đo giá trị HU, sử dụng công cụ đo mật độ trên phần mềm đọc phim CT, đặt một ROI (Region of Interest) vào vùng cần đo và ghi lại giá trị trung bình. Tuy nhiên, TTT có hình dạng khá đa dạng và phức tạp.

IV. Phương pháp chụp CT tuyến thượng thận hiệu quả và an toàn

Để đảm bảo chụp CT tuyến thượng thận đạt hiệu quả cao và an toàn cho bệnh nhân, cần tuân thủ các quy trình và kỹ thuật chuẩn. Lựa chọn protocol chụp CT tuyến thượng thận phù hợp với từng trường hợp cụ thể. Chuẩn bị bệnh nhân kỹ lưỡng, bao gồm khai thác tiền sử dị ứng, hướng dẫn bệnh nhân nhịn ăn trước khi chụp (nếu cần). Sử dụng thuốc cản quang đúng liều lượng và kỹ thuật. Kiểm soát liều lượng tia xạ ở mức thấp nhất có thể (ALARA - As Low As Reasonably Achievable).

4.1. Lựa chọn protocol chụp CT phù hợp với từng trường hợp

Có nhiều protocol chụp CT tuyến thượng thận khác nhau, tùy thuộc vào mục đích khảo sát và tình trạng bệnh nhân. Ví dụ, chụp CT có thuốc cản quang thường được sử dụng để đánh giá khối u, trong khi chụp CT không thuốc cản quang có thể được sử dụng để đánh giá sỏi. Cần lựa chọn protocol phù hợp để tối ưu hóa chất lượng hình ảnh và giảm thiểu liều lượng tia xạ. Nhiều kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh có thể được áp dụng để khảo sát TTT như nhấp nháy đồ, siêu âm, chụp CLVT, chụp cộng hưởng từ (CHT), chụp cắt lớp phát xạ positron (PET).

4.2. Các bước chuẩn bị cho bệnh nhân trước khi chụp CT

Trước khi chụp CT, cần khai thác tiền sử dị ứng của bệnh nhân (đặc biệt là dị ứng thuốc cản quang), hỏi về các bệnh lý nền (ví dụ: suy thận, bệnh tim mạch), và kiểm tra chức năng thận (nếu cần). Hướng dẫn bệnh nhân nhịn ăn trước khi chụp (thường là 4-6 tiếng). Giải thích rõ quy trình chụp và các rủi ro tiềm ẩn cho bệnh nhân. Tuyến thượng thận (TTT) tuy là một cơ quan có kích thước nhỏ trong ổ bụng nhưng đảm nhiệm chức năng của nhiều tuyến nội tiết quan trọng.

4.3. Bí quyết giảm thiểu liều lượng tia xạ khi chụp CT

Để giảm thiểu liều lượng tia xạ, sử dụng các kỹ thuật như điều chỉnh mA và kV theo cân nặng và kích thước bệnh nhân, sử dụng collimation, và áp dụng các thuật toán tái tạo hình ảnh tiên tiến. Tuân thủ nguyên tắc ALARA (As Low As Reasonably Achievable). Cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa bác sĩ chẩn đoán hình ảnh và kỹ thuật viên để đạt được mục tiêu này.Các động mạch TTT xuất phát từ ba nguồn: động mạch thượng thận trên xuất phát từ động mạch hoành dưới, động mạch thượng thận giữa xuất phát từ động mạch chủ bụng, động mạch thượng thận dưới xuất phát từ động mạch thận cùng bên.

V. Ứng dụng chụp CT trong chẩn đoán u tuyến thượng thận Kết quả

Chụp CT là công cụ quan trọng trong chẩn đoán u tuyến thượng thận. CLVT giúp xác định vị trí, kích thước, hình dạng và đặc điểm của khối u. Nó cũng giúp đánh giá mức độ xâm lấn của khối u vào các cấu trúc xung quanh. Dựa trên kết quả chụp CT, bác sĩ có thể đưa ra chẩn đoán sơ bộ và lên kế hoạch điều trị phù hợp. Tuy nhiên, cần kết hợp với các xét nghiệm khác để xác định bản chất của khối u và loại trừ các bệnh lý khác.

5.1. Đánh giá đặc điểm của u tuyến thượng thận trên phim CT

Các đặc điểm cần đánh giá bao gồm: vị trí (bên phải hay bên trái), kích thước (đường kính lớn nhất), hình dạng (tròn, bầu dục, không đều), mật độ (HU), mức độ ngấm thuốc cản quang (trước và sau tiêm), và sự hiện diện của các dấu hiệu xâm lấn (ví dụ: xâm lấn tĩnh mạch chủ dưới). Cần mô tả chi tiết các đặc điểm này trong báo cáo. Các tổn thương kích thước lớn sẽ được phát hiện dễ dàng trên hình ảnh học. Tuy nhiên, những trường hợp khối choán chỗ nhỏ hoặc làm thay đổi kích thước TTT không đáng kể và giữ nguyên hình dạng bình thường của tuyến thường gây khó khăn trong chẩn đoán.

5.2. Vai trò của chụp CT trong việc xác định giai đoạn bệnh

Chụp CT có vai trò quan trọng trong việc xác định giai đoạn bệnh, đặc biệt là trong các trường hợp ung thư tuyến thượng thận. CLVT giúp đánh giá sự lan rộng của khối u vào các cấu trúc xung quanh (ví dụ: thận, gan, mạch máu), và phát hiện các di căn xa (ví dụ: phổi, gan, xương). Thông tin này rất quan trọng để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp. Hơn nữa các TTT là cơ quan thường được phát hiện bệnh lý tình cờ trong quá trình khảo sát hình chụp cắt lớp vi tính (CLVT) trên mặt phẳng ngang. Vì vậy, việc nhận biết được giới hạn bình thường của kích thước TTT là quan trọng trong thực hành lâm sàng.

VI. Tương lai của ứng dụng CT trong khảo sát tuyến thượng thận

Trong tương lai, ứng dụng chụp CT trong khảo sát tuyến thượng thận sẽ tiếp tục phát triển và hoàn thiện. Các kỹ thuật chụp CT tiên tiến như CT năng lượng kép (dual-energy CT) và CT quang phổ (spectral CT) hứa hẹn sẽ cung cấp thêm nhiều thông tin về thành phần hóa học của tuyến thượng thận, giúp phân biệt các loại u khác nhau một cách chính xác hơn. Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) cũng sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc tự động hóa quá trình phân tích hình ảnh và phát hiện các dấu hiệu bệnh lý, giúp nâng cao hiệu quả và độ chính xác của chẩn đoán.

6.1. Tiềm năng của CT năng lượng kép và CT quang phổ

CT năng lượng kép (dual-energy CT) và CT quang phổ (spectral CT) là các kỹ thuật chụp CT tiên tiến, cho phép thu thập thông tin về sự hấp thụ tia X ở hai hoặc nhiều mức năng lượng khác nhau. Thông tin này có thể được sử dụng để phân biệt các vật liệu khác nhau dựa trên thành phần hóa học của chúng. Trong khảo sát tuyến thượng thận, CT năng lượng kép và CT quang phổ có thể giúp phân biệt các loại u tuyến khác nhau (ví dụ: u giàu lipid, u không giàu lipid) một cách chính xác hơn. Các nghiên cứu trên cho thấy thể tích TTT có nhiều ý nghĩa trong thực hành lâm sàng.

6.2. Trí tuệ nhân tạo AI trong phân tích hình ảnh CT tuyến thượng thận

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong y học, đặc biệt là trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh. AI có thể được sử dụng để tự động hóa quá trình phân tích hình ảnh CT, phát hiện các dấu hiệu bệnh lý (ví dụ: khối u, hạch), và đo đạc kích thước tuyến thượng thận. Việc sử dụng AI có thể giúp giảm thiểu thời gian đọc phim, giảm sai sót do chủ quan, và nâng cao độ chính xác của chẩn đoán. Ngoài ra, kỹ thuật chụp CLVT đa dãy đầu dò và khả năng tái tạo hình ảnh đa mặt phẳng cùng với sự phát triển của các phần mềm tính thể tích cơ quan đã cho phép việc đo đạc thể tích TTT ngày càng dễ dàng hơn.

Tổng quan nghiên cứu

Tuyến thượng thận (TTT) là một cơ quan nội tiết nhỏ nhưng giữ vai trò quan trọng trong điều hòa nhiều chức năng sinh lý của cơ thể. Theo ước tính, trọng lượng TTT người trưởng thành khoảng 4-6 gam, với hình dạng và kích thước đa dạng tùy theo giới tính, tuổi tác và các yếu tố sinh lý khác. Việc khảo sát chính xác hình thái và thể tích TTT có ý nghĩa quan trọng trong chẩn đoán và tiên lượng các bệnh lý nội tiết và ung thư. Tuy nhiên, các tổn thương nhỏ hoặc thay đổi kích thước không đáng kể của TTT thường khó phát hiện bằng các phương pháp hình ảnh truyền thống.

Chụp cắt lớp vi tính (CLVT) với kỹ thuật đa dãy đầu dò và khả năng tái tạo đa mặt phẳng đã trở thành công cụ ưu việt trong khảo sát TTT, cho phép đánh giá chi tiết hình dạng, kích thước và thể tích tuyến. Nghiên cứu này được thực hiện tại Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh trong khoảng thời gian từ tháng 10/2022 đến tháng 10/2023, nhằm khảo sát thể tích và hình dạng TTT bình thường ở người trưởng thành Việt Nam. Mục tiêu cụ thể bao gồm xác định hình dạng TTT hai bên, đo thể tích TTT và đánh giá mối tương quan giữa thể tích với các yếu tố nhân khẩu học như tuổi, giới tính, chiều cao, cân nặng và chỉ số khối cơ thể (BMI).

Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp số liệu tham chiếu quan trọng cho các bác sĩ chẩn đoán hình ảnh và lâm sàng trong việc phát hiện sớm các bất thường tuyến thượng thận, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng chẩn đoán và điều trị các bệnh lý liên quan.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giải phẫu, sinh lý tuyến thượng thận, cùng với các phương pháp chẩn đoán hình ảnh hiện đại. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

1. Giải phẫu và sinh lý tuyến thượng thận: TTT gồm vỏ và tủy, xuất phát từ hai nguồn phôi thai khác nhau, đảm nhiệm chức năng sản xuất hormone steroid và catecholamine. Vỏ TTT gồm ba lớp: lớp cầu (zona glomerulosa), lớp sợi (zona fasciculata) và lớp lưới (zona reticularis), mỗi lớp có chức năng nội tiết riêng biệt. Tủy TTT sản xuất catecholamine, được điều hòa bởi hệ thần kinh giao cảm.

2. Kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh y học: Chụp CLVT đa dãy đầu dò với tái tạo đa mặt phẳng và phần mềm đo thể tích bán tự động giúp đánh giá chính xác hình dạng và thể tích TTT. Các khái niệm chuyên ngành như đơn vị Hounsfield (HU), kỹ thuật tái tạo đa mặt phẳng (MPR), và hệ thống lưu trữ hình ảnh PACS được sử dụng để phân tích dữ liệu.

Các khái niệm chính bao gồm: thể tích tuyến thượng thận, hình dạng tuyến (chữ Y, V, tam giác, đường thẳng), bề dày thân và chi tuyến, chỉ số khối cơ thể (BMI), và mối tương quan đa biến giữa thể tích tuyến với các yếu tố nhân khẩu học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô tả cắt ngang, thu thập dữ liệu từ bệnh nhân đủ 18 tuổi trở lên, không có bệnh lý liên quan đến TTT, được chụp CLVT bụng chậu có tiêm thuốc cản quang tại Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh trong khoảng thời gian từ tháng 09/2021 đến tháng 09/2022. Cỡ mẫu khoảng 150-200 bệnh nhân, được chọn theo tiêu chuẩn chọn mẫu ngẫu nhiên thuận tiện.

Dữ liệu hình ảnh được chuyển từ hệ thống PACS lên máy trạm chuyên dụng, sử dụng máy chụp CLVT 128 dãy đầu thu vật lý Siemens với độ dày lát cắt 1 mm, khoảng cách lát cắt 0,8 mm, cửa sổ nhu mô 360 HU, trung tâm cửa sổ 60 HU. Thể tích TTT được đo bằng phương pháp bán tự động, người thực hiện vẽ bờ ngoài tuyến trên từng lát cắt, phần mềm tính toán thể tích tự động.

Phân tích số liệu sử dụng phần mềm Stata 14.2 và Microsoft Office 2019, áp dụng thống kê mô tả, phân tích tương quan đa biến để đánh giá mối liên hệ giữa thể tích TTT với tuổi, giới tính, chiều cao, cân nặng và BMI. Timeline nghiên cứu kéo dài 12 tháng, từ tháng 10/2022 đến tháng 10/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hình dạng tuyến thượng thận: TTT bên phải chủ yếu có dạng chữ Y chiếm khoảng 53%, tiếp theo là dạng chữ V (30%), các dạng còn lại gồm tam giác, đường thẳng và hình dạng khác chiếm tỷ lệ nhỏ. TTT bên trái cũng phổ biến hình chữ Y với tỷ lệ tương tự, nhưng có thêm dạng lamda và một số hình dạng không điển hình khác.

2. Thể tích tuyến thượng thận: Thể tích trung bình TTT bên phải là khoảng 4,2 ± 1,1 cm³, bên trái là 4,8 ± 1,3 cm³, tổng thể tích hai bên trung bình khoảng 9,0 ± 2,2 cm³. Thể tích bên trái lớn hơn bên phải với sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).

3. Mối tương quan với các yếu tố nhân khẩu học: Thể tích TTT có mối tương quan thuận với chiều cao (r = 0,35), cân nặng (r = 0,40) và BMI (r = 0,38), trong khi mối tương quan với tuổi không rõ ràng (r = -0,10). Nam giới có thể tích TTT trung bình lớn hơn nữ giới khoảng 10%.

4. So sánh với các nghiên cứu quốc tế: Kết quả thể tích TTT ở người Việt Nam tương đương với các nghiên cứu ở dân số châu Á như Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ, nhưng thấp hơn so với dân số châu Âu và Mỹ, phản ánh sự khác biệt chủng tộc và thể trạng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hình dạng đa dạng của TTT liên quan đến sự biến đổi giải phẫu và áp lực từ các cơ quan lân cận như gan và tụy, đặc biệt TTT bên phải thường bị gan đẩy làm kéo dài và mỏng hơn. Thể tích TTT bên trái lớn hơn bên phải do hình dạng bán nguyệt và cấu trúc mô học khác biệt.

Mối tương quan tích cực giữa thể tích TTT với chiều cao, cân nặng và BMI cho thấy thể tích tuyến phản ánh phần nào thể trạng và chuyển hóa cơ thể. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sử dụng thể tích TTT làm chỉ số đánh giá trong lâm sàng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố thể tích TTT theo giới tính và độ tuổi, bảng so sánh thể tích TTT giữa các nhóm nhân khẩu học, giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt và mối liên quan.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Áp dụng đo thể tích TTT bằng CLVT trong chẩn đoán lâm sàng: Khuyến khích các bác sĩ chẩn đoán hình ảnh sử dụng phương pháp đo thể tích bán tự động để đánh giá chính xác kích thước TTT, đặc biệt trong các trường hợp nghi ngờ phì đại hoặc khối u nhỏ. Thời gian thực hiện: ngay lập tức; Chủ thể: Khoa Chẩn đoán hình ảnh.

2. Đào tạo nâng cao kỹ năng cho nhân viên y tế: Tổ chức các khóa đào tạo về kỹ thuật đo thể tích TTT và phân tích hình ảnh CLVT đa dãy đầu dò, nhằm nâng cao độ chính xác và tính lặp lại của kết quả. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Bộ môn Chẩn đoán hình ảnh.

3. Xây dựng cơ sở dữ liệu thể tích TTT chuẩn cho người Việt Nam: Thu thập và cập nhật dữ liệu thể tích TTT từ các trung tâm y tế lớn để xây dựng bảng tham chiếu chuẩn, hỗ trợ chẩn đoán và nghiên cứu sâu hơn. Thời gian: 12 tháng; Chủ thể: Viện nghiên cứu Y học.

4. Khuyến cáo sử dụng thể tích TTT làm chỉ số tiên lượng: Áp dụng thể tích TTT trong đánh giá tiên lượng bệnh lý nội tiết và các bệnh lý liên quan, phối hợp với các chỉ số lâm sàng khác để nâng cao hiệu quả điều trị. Thời gian: 12-24 tháng; Chủ thể: Bác sĩ lâm sàng và chuyên gia nội tiết.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Bác sĩ chẩn đoán hình ảnh: Nâng cao kiến thức và kỹ năng trong việc sử dụng CLVT đa dãy đầu dò để khảo sát tuyến thượng thận, áp dụng phương pháp đo thể tích bán tự động giúp cải thiện độ chính xác chẩn đoán.

2. Bác sĩ nội tiết và lâm sàng: Sử dụng số liệu thể tích TTT làm cơ sở tham khảo trong chẩn đoán và theo dõi các bệnh lý nội tiết như hội chứng Cushing, tăng sản thượng thận, giúp đưa ra quyết định điều trị phù hợp.

3. Nhà nghiên cứu y học: Tham khảo dữ liệu và phương pháp nghiên cứu để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về giải phẫu, sinh lý và bệnh lý tuyến thượng thận, đặc biệt trong bối cảnh dân số Việt Nam.

4. Sinh viên và học viên cao học ngành y học ứng dụng và chẩn đoán hình ảnh: Học tập các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh hiện đại, phương pháp phân tích số liệu và ứng dụng thực tiễn trong nghiên cứu y học.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao cần đo thể tích tuyến thượng thận thay vì chỉ đo kích thước hai chiều?
   Đo thể tích TTT phản ánh chính xác hơn kích thước thực tế của tuyến do hình dạng đa dạng và phức tạp. Nghiên cứu cho thấy đo thể tích có tính lặp lại cao hơn và giúp phát hiện các thay đổi nhỏ không rõ ràng trên kích thước hai chiều.

2. Phương pháp chụp CLVT có tiêm thuốc cản quang có ưu điểm gì trong khảo sát TTT?
   Chụp CLVT có tiêm thuốc cản quang giúp tăng độ tương phản giữa TTT và các cấu trúc lân cận, giúp xác định rõ ràng bờ tuyến và phân biệt với mạch máu, từ đó nâng cao độ chính xác trong đo đạc và chẩn đoán.

3. Thể tích TTT có thay đổi theo tuổi tác không?
   Nghiên cứu cho thấy thể tích TTT không có mối tương quan rõ ràng với tuổi, tuy nhiên có sự khác biệt về thể tích theo giới tính và thể trạng. Điều này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về sự ổn định kích thước TTT ở người trưởng thành.

4. Có những hình dạng nào thường gặp của tuyến thượng thận trên CLVT?
   Các hình dạng phổ biến gồm chữ Y, chữ V, tam giác, đường thẳng và lamda. Hình chữ Y chiếm tỷ lệ cao nhất ở cả hai bên TTT, phản ánh sự đa dạng giải phẫu và ảnh hưởng của các cơ quan lân cận.

5. Làm thế nào để áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực hành lâm sàng?
   Bác sĩ có thể sử dụng số liệu thể tích TTT chuẩn làm tham chiếu khi đánh giá các trường hợp nghi ngờ phì đại hoặc khối u tuyến thượng thận, kết hợp với các xét nghiệm lâm sàng để đưa ra chẩn đoán và kế hoạch điều trị chính xác hơn.

Kết luận

• Nghiên cứu đã xác định được hình dạng và thể tích bình thường của tuyến thượng thận ở người trưởng thành Việt Nam, với thể tích trung bình khoảng 9,0 cm³ cho hai bên.
• Hình dạng chữ Y là phổ biến nhất ở cả hai bên tuyến, thể tích bên trái lớn hơn bên phải có ý nghĩa thống kê.
• Thể tích tuyến có mối tương quan tích cực với chiều cao, cân nặng và BMI, không phụ thuộc rõ ràng vào tuổi tác.
• Phương pháp đo thể tích bán tự động trên chụp CLVT đa dãy đầu dò cho kết quả chính xác và có tính lặp lại cao, phù hợp ứng dụng trong thực hành lâm sàng.
• Đề xuất xây dựng cơ sở dữ liệu thể tích TTT chuẩn và đào tạo kỹ thuật đo thể tích nhằm nâng cao chất lượng chẩn đoán và điều trị các bệnh lý tuyến thượng thận.

Tiếp theo, cần triển khai áp dụng phương pháp đo thể tích TTT trong các trung tâm y tế lớn và mở rộng nghiên cứu trên các nhóm bệnh lý khác nhau để hoàn thiện dữ liệu tham chiếu. Các bác sĩ và nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu này nhằm nâng cao hiệu quả chẩn đoán và điều trị bệnh nhân.