Tư Duy Nghệ Thuật Tiểu Thuyết Việt Nam Tại Đại Học Quốc Gia Hà Nội

• Tác giả: Lê Thị Loan
• Người hướng dẫn: PGS. Đoàn Đức Phương
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Ngữ văn
• Đề tài: Tư Duy Nghệ Thuật Tiểu Thuyết Việt Nam
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2012
• Địa điểm: Hà Nội

• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: KHÁI LUẬN VỀ TƯ DUY NGHỆ THUẬT VÀ HÀNH TRÌNH SÁNG TÁC CỦA NGUYỄN VIỆT HÀ
• 1.1. Một số vấn đề lý luận về tư duy nghệ thuật
• 1.2. Quan niệm tư duy về nghệ thuật
• 1.3. Tư duy tiểu thuyết Nguyễn Việt Hà
• 2. CHƯƠNG 2: TỪ HƯỚNG TIẾP CẬN HIỆN THỰC ĐẾN THẾ GIỚI NHÂN VẬT VÀ HÌNH ẢNH BIỂU TƯỢNG TRONG TIỂU THUYẾT NGUYỄN VIỆT HÀ
• 2.1. Hiện thực đa chiều đầy biến động phức tạp
• 2.2. Hiện thực biến đổi đa đoạn, đa sự nhưng không hoàn kết
• 2.3. Hình ảnh biểu tượng tiêu biểu trong tiểu thuyết Nguyễn Việt Hà
• 3. CHƯƠNG 3: NGHỆ THUẬT BIỂU HIỆN CỦA TIỂU THUYẾT NGUYỄN VIỆT HÀ
• 3.1. Kết cấu tiểu thuyết Nguyễn Việt Hà
• 3.2. Kết cấu lồng ghép nhiều mạch truyện
• 3.3. Sự phối hợp luận phiên ánh điểm nhìn trên thuật
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Tư Duy Nghệ Thuật Tiểu Thuyết Việt Nam Hiện Nay

Sau ba mươi năm thống nhất đất nước, văn học Việt Nam mang một trọng trách mới, phục vụ kịp thời xu hướng của thời đại. Báo cáo chính trị tại Đại hội Đảng lần thứ VI nhấn mạnh văn học cần “nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật”. Trên tinh thần đó, văn học sau năm 1975 đã có nhiều khởi sắc, đặc biệt là thể loại văn xuôi. Chưa bao giờ văn xuôi phát triển mạnh mẽ như bây giờ và cũng chưa bao giờ, nhà văn được thành thật như bây giờ. Tinh thần tại Đại hội Đảng lần thứ VI về văn hóa văn nghệ đã thật sự cởi trói cho văn học. Trước năm 1975, với lối tư duy cũ, hầu hết các tác phẩm đều được sáng tác bởi khoảng cách sử thi cho nên con người cũng là con người sử thi, con người cộng đồng với những phẩm chất cao cả. Sau năm 1975, tư duy nghệ thuật mới cho phép người viết nhiều khi trần thuật không khoảng cách. Đó là sự trần thuật ở điểm nhìn hiện tại, ở cái nhìn chưa hoàn thành. Người ta phát hiện ra rằng thế giới không phải là hiện thực khép kín, con người không phải ai cũng toàn bích. Trong con người luôn có sự đấu tranh giữa cái tốt và cái xấu, cái cao cả và cái thấp hèn, giữa lợi ích cá nhân và lợi ích cộng đồng. Con người phần lớn là làm chủ hoàn cảnh, nhưng cũng không ít lần bị hoàn cảnh xô đẩy, trở thành nạn nhân của hoàn cảnh.

1.1. Bối Cảnh Văn Học Việt Nam Sau Đổi Mới

Văn học sau đổi mới chứng kiến sự thay đổi trong tư duy nghệ thuật, cho phép các nhà văn phản ánh hiện thực một cách chân thực và đa chiều hơn. Sự cởi trói về tư tưởng đã tạo điều kiện cho sự phát triển mạnh mẽ của văn xuôi, với những tác phẩm đi sâu vào đời sống cá nhân và xã hội. Các nhà văn không còn bị ràng buộc bởi những khuôn mẫu lý tưởng hóa, mà được tự do khám phá những khía cạnh phức tạp và mâu thuẫn trong con người và cuộc sống. Điều này đã tạo ra một làn sóng văn học mới, phong phú và đa dạng hơn, phản ánh một cách sâu sắc những biến đổi của xã hội Việt Nam trong giai đoạn chuyển đổi.

1.2. Vai Trò Của Tư Duy Nghệ Thuật Trong Tiểu Thuyết

Tư duy nghệ thuật đóng vai trò then chốt trong việc định hình phong cách và nội dung của tiểu thuyết. Nó cho phép nhà văn khám phá và diễn giải thế giới thông qua lăng kính cá nhân, tạo ra những tác phẩm độc đáo và giàu giá trị thẩm mỹ. Tư duy nghệ thuật không chỉ là khả năng sáng tạo hình ảnh và ngôn ngữ, mà còn là khả năng phân tích, suy luận và đánh giá hiện thực một cách sâu sắc. Nó giúp nhà văn xây dựng những nhân vật sống động, những cốt truyện hấp dẫn và những thông điệp ý nghĩa, góp phần làm phong phú đời sống tinh thần của độc giả.

II. Thách Thức Trong Nghiên Cứu Tư Duy Nghệ Thuật Tiểu Thuyết

Nguyễn Việt Hà là cây bút tiểu thuyết sau đổi mới. Tác phẩm đánh dấu hành trình gia nhập làng văn của anh là các tập truyện ngắn Thiền giả và Của rơi. Nhưng Nguyễn Việt Hà chỉ thực sự trở thành một hiện tượng văn học nổi bật sau khi tác phẩm Cơ hội của Chúa của anh ra đời năm 1999. Tiếp đến là sự xuất hiện của tiểu thuyết Khải huyền muộn sau sáu năm. Cứ sau mỗi tác phẩm của Nguyễn Việt Hà được xuất bản thì làn sóng dư luận về nhà văn, về tác phẩm lại rộ lên. Có nhiều ý kiến đồng thuận với nhà văn, nhưng cũng có không ít những lời chê, chê hết lời, lại có cả những ý kiến lưỡng chiều. Đọc Nguyễn Việt Hà người ta thấy không yên tâm, người ta thấy hoài nghi. Lý giải cho tâm lý đó có lẽ phải xuất phát từ cách viết của anh. Mặc dù “không mong mình quá mới” [32] nhưng lối viết của anh dường như đang đánh đố người đọc. Anh gây rối với thói quen thẩm mỹ của họ, gây rối với các nhà văn viết tiểu thuyết truyền thống và đương đại.

2.1. Sự Đa Chiều Trong Tiếp Nhận Tác Phẩm Nguyễn Việt Hà

Tác phẩm của Nguyễn Việt Hà thường gây ra những tranh cãi gay gắt trong giới phê bình và độc giả. Một số người đánh giá cao sự đổi mới và táo bạo trong phong cách viết của anh, trong khi những người khác lại chỉ trích sự phức tạp và khó hiểu trong tác phẩm. Sự đa chiều trong tiếp nhận này cho thấy sự khác biệt trong quan điểm thẩm mỹ và cách tiếp cận văn học của mỗi người. Nó cũng phản ánh sự đa dạng và phong phú của đời sống văn học Việt Nam đương đại, nơi mà những tác phẩm mang tính thử nghiệm và đột phá luôn gặp phải những phản ứng trái chiều.

2.2. Thiếu Nghiên Cứu Chuyên Sâu Về Tư Duy Nghệ Thuật

Mặc dù có nhiều dư luận xung quanh Nguyễn Việt Hà, nhưng những bài nghiên cứu, phê bình nhằm chỉ ra những đóng góp của Nguyễn Việt Hà trong công cuộc đổi mới tư duy tiểu thuyết Việt Nam không nhiều. Chưa có một nghiên cứu nào thật sự kỹ lưỡng và thấu đáo về sự chuyển biến trong tư duy nghệ thuật của Nguyễn Việt Hà qua những sáng tác của anh. Trước những hiệu ứng đa chiều của độc giả về Nguyễn Việt Hà, vấn đề cần đặt ra ở đây là nên nhìn nhận một hiện tượng văn học, một tác phẩm văn học như thế nào cho đúng đắn? Nên chăng hãy bắt đầu từ chính tư duy nghệ thuật, từ quan niệm nghệ thuật của nhà văn để xem xét?

III. Phương Pháp Tiếp Cận Hiện Thực Trong Tiểu Thuyết Việt Nam

Với một tư duy tiểu thuyết sắc sảo cộng với một sự mẫn cảm sẵn có, văn chương Nguyễn Việt Hà có khả năng gợi rất sâu vào những buồn vui của kiếp người. Tác phẩm của Nguyễn Việt Hà luôn khiến cho bạn đọc phải giật mình, không thể không tự vấn lương tâm. Nói khác đi, độc giả có thể nhận ra mình qua những sáng tác của Nguyễn Việt Hà. Chỉ bấy nhiêu thôi cũng đủ nói lên phần nào tài năng của Nguyễn Việt Hà trong nền tiểu thuyết đương đại Việt Nam. Nguyễn Việt Hà là nhà văn trẻ, cùng thế hệ với Trung Trung Đỉnh, Tạ Duy Anh, Nguyễn Bình Phương, Hồ Anh Thái, Phạm Thị Hoài… Cũng bởi anh là nhà văn trẻ nên lịch sử nghiên cứu sáng tác của anh giống như cuốn sổ còn bỏ ngỏ.

3.1. Phản Ánh Hiện Thực Đa Chiều và Biến Động

Tiểu thuyết Việt Nam đương đại, đặc biệt là các tác phẩm của Nguyễn Việt Hà, thường phản ánh hiện thực một cách đa chiều và biến động. Các nhà văn không chỉ tập trung vào những vấn đề xã hội lớn lao, mà còn đi sâu vào những khía cạnh đời thường và cá nhân. Họ khám phá những mâu thuẫn và xung đột trong cuộc sống, những giá trị và niềm tin đang bị thách thức, và những khát vọng và ước mơ của con người trong một xã hội đang thay đổi nhanh chóng. Sự phản ánh hiện thực đa chiều này giúp độc giả có cái nhìn toàn diện và sâu sắc hơn về thế giới xung quanh.

3.2. Xây Dựng Thế Giới Nhân Vật và Hình Ảnh Biểu Tượng

Các nhà văn Việt Nam đương đại thường xây dựng thế giới nhân vật và hình ảnh biểu tượng một cách sáng tạo và độc đáo. Họ không chỉ tạo ra những nhân vật có tính cách phức tạp và đa dạng, mà còn sử dụng hình ảnh biểu tượng để truyền tải những thông điệp ý nghĩa và sâu sắc. Các hình ảnh biểu tượng này có thể là những vật thể, địa điểm, hoặc sự kiện có ý nghĩa đặc biệt trong văn hóa và lịch sử Việt Nam. Chúng giúp tăng cường tính biểu cảm và gợi cảm của tác phẩm, đồng thời tạo ra những liên tưởng và suy ngẫm sâu sắc trong lòng độc giả.

IV. Phân Tích Nghệ Thuật Biểu Hiện Trong Tiểu Thuyết Việt Nam

Như chúng ta đã biết, sau những tiếng vang và thành công nhất định với thể loại truyện ngắn, Nguyễn Việt Hà đã tiếp tục hòa nhập với đời sống văn chương bằng hai tiểu thuyết Cơ hội của Chúa (1999) và Khải huyền muộn (2005). Cũng kể từ đây cái tên Nguyễn Việt Hà mới thật sự gây dấu ấn trong lòng bạn đọc và làm bận tâm các nhà nghiên cứu, lý luận phê bình. Ngay sau khi xuất hiện khoảng một tháng với cuốn tiểu thuyết đầu tiên Cơ hội của Chúa, Nguyễn Việt Hà đã được coi là một hiện tượng văn học. Bạn đọc chỉ cần search trên trang Google cũng có thể thấy hiển thị trên trang tìm kiếm này hơn 10 triệu kết quả có liên quan đến Nguyễn Việt Hà cũng như tiểu thuyết của anh. Điều này đã chứng tỏ sáng tác của Nguyễn Việt Hà đã nhận được nhiều sự quan tâm của độc giả và giới nghiên cứu.

4.1. Kết Cấu Tiểu Thuyết Lồng Ghép Nhiều Mạch Truyện

Một trong những đặc điểm nổi bật của tiểu thuyết Việt Nam đương đại là kết cấu lồng ghép nhiều mạch truyện. Các nhà văn thường sử dụng kỹ thuật này để tạo ra những tác phẩm phức tạp và đa tầng, phản ánh sự đa dạng và phong phú của cuộc sống. Các mạch truyện khác nhau có thể liên kết với nhau thông qua các nhân vật, sự kiện, hoặc chủ đề chung, tạo ra một bức tranh toàn cảnh về xã hội và con người. Kết cấu lồng ghép nhiều mạch truyện đòi hỏi độc giả phải có khả năng tư duy và liên tưởng cao, đồng thời mang lại cho họ những trải nghiệm đọc sách phong phú và sâu sắc.

4.2. Giọng Điệu Giễu Nhại Mỉa Mai Bỡn Cợt

Giọng điệu giễu nhại, mỉa mai, bỡn cợt là một yếu tố quan trọng trong nghệ thuật biểu hiện của tiểu thuyết Việt Nam đương đại. Các nhà văn thường sử dụng giọng điệu này để phê phán những thói hư tật xấu trong xã hội, những giá trị đạo đức đang bị suy thoái, và những bất công và áp bức đang tồn tại. Giọng điệu giễu nhại, mỉa mai, bỡn cợt không chỉ mang lại tiếng cười cho độc giả, mà còn khơi gợi những suy ngẫm sâu sắc về cuộc sống và con người. Nó giúp tác phẩm trở nên gần gũi và dễ tiếp cận hơn, đồng thời tạo ra một không gian đối thoại và tranh luận mở giữa nhà văn và độc giả.

V. Ứng Dụng Tư Duy Nghệ Thuật Trong Giảng Dạy Văn Học

Tuy nhiên, văn chương cũng giống như nhiều loại hình nghệ thuật khác, khi tiếp cận với cái mới, có rất nhiều luồng tư tưởng trái ngược nhau. Nhiều nhà nghiên cứu đã hoài nghi những sáng tác, thậm chí phê phán, phủ định hoặc chất vấn tác giả. Dương Kiều Linh trong bài viết của mình đã gay gắt phê phán Cơ hội của Chúa “cách mô tả tình dục rất thô tục. Cảnh yêu đương quan hệ xác thịt, quan niệm suy nghĩ về phụ nữ cũng như cách cư xử của họ trong tình yêu rất đỗi thấp hèn… Và tất nhiên lời lẽ văn chương khi nói về những pha yêu đương kiểu đó cũng rất xứng đáng là cuốn sách có đủ các pha giật gân câu khách rẻ tiền” [9]. Ngoài ra chị còn cho rằng đọc tiểu thuyết Cơ hội của Chúa “người đọc bị coi thường… phái nữ cảm thấy bị xúc phạm”. Vì vậy, với Dương Kiều Linh Cơ hội của Chúa thực sự đã “gây ra một cú sốc lớn” [9]. Nguyễn Thanh Sơn trong bài viết Cơ hội của Chúa: Gánh nặng của những cái tôi phù phiếm có vẻ bình tĩnh hơn khi nhìn tác phẩm của Nguyễn Việt Hà từ cách viết.

5.1. Phát Triển Tư Duy Phản Biện và Sáng Tạo

Việc ứng dụng tư duy nghệ thuật trong giảng dạy văn học giúp phát triển tư duy phản biện và sáng tạo của sinh viên. Thay vì chỉ tiếp thu kiến thức một cách thụ động, sinh viên được khuyến khích đặt câu hỏi, phân tích, đánh giá và diễn giải tác phẩm theo cách riêng của mình. Họ được khuyến khích khám phá những ý nghĩa tiềm ẩn trong tác phẩm, liên hệ tác phẩm với bối cảnh lịch sử và văn hóa, và đưa ra những nhận xét và đánh giá cá nhân. Quá trình này giúp sinh viên phát triển khả năng tư duy độc lập, sáng tạo và tự tin thể hiện quan điểm của mình.

5.2. Khuyến Khích Tiếp Cận Đa Chiều và Liên Ngành

Việc ứng dụng tư duy nghệ thuật trong giảng dạy văn học cũng khuyến khích tiếp cận đa chiều và liên ngành. Sinh viên được khuyến khích xem xét tác phẩm từ nhiều góc độ khác nhau, như lịch sử, văn hóa, tâm lý, xã hội, và triết học. Họ cũng được khuyến khích liên hệ tác phẩm với các lĩnh vực nghệ thuật khác, như âm nhạc, hội họa, điện ảnh, và sân khấu. Cách tiếp cận này giúp sinh viên có cái nhìn toàn diện và sâu sắc hơn về tác phẩm, đồng thời mở rộng kiến thức và hiểu biết của họ về thế giới xung quanh.

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Tư Duy Nghệ Thuật Tương Lai

Tác giả bình luận: Cơ hội của Chúa đã “không phản ánh được nhiều những biến đổi” của đất nước thời kỳ chuyển đổi từ bao cấp sang cơ chế thị trường”. Nguyễn Thanh Sơn cũng tỏ ra khó chịu với cách sử dụng ngôn ngữ trong Cơ hội của Chúa: “nhân vật pha trộn tiếng mẹ đẻ với tiếng Anh không cần thiết và sai chính tả, văn phạm một cách cẩu thả” [49]. Vì theo như tác giả của bài phê bình thì Nguyễn Việt Hà chỉ “viết cho sướng ngòi bút, cho thỏa mãn ego của mình, Nguyễn Việt Hà không thể kết thúc được câu chuyện… không hiểu tác giả sẽ đi về đâu trong cái mớ bòng bong những câu chuyện vụn vặt này” [49]. Cùng quan điểm với tác giả Thanh Sơn, nhà lý luận phê bình văn học Nguyễn Hòa cũng cho rằng: “Dù tác giả có khéo léo cài đặt viện dẫn tới Kinh Thánh, huy động một vốn sống phong phú, thổi vào một không khí hiện sinh thì cũng chưa đưa ra được một lí giải về tình trạng mà chỉ là sự miêu tả về tình trạng trong một mớ bòng bong các sự kiện và chi tiết” [40].

6.1. Tổng Kết Về Tư Duy Nghệ Thuật Trong Tiểu Thuyết

Tóm lại, tư duy nghệ thuật đóng vai trò quan trọng trong việc định hình và phát triển tiểu thuyết Việt Nam. Nó cho phép các nhà văn khám phá và diễn giải thế giới một cách sáng tạo và độc đáo, đồng thời tạo ra những tác phẩm có giá trị thẩm mỹ và ý nghĩa sâu sắc. Việc nghiên cứu và phân tích tư duy nghệ thuật trong tiểu thuyết giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá trình sáng tạo của nhà văn, cũng như những đóng góp của họ vào đời sống văn học và xã hội.

6.2. Đề Xuất Hướng Nghiên Cứu Mới Về Tiểu Thuyết Việt Nam

Trong tương lai, cần có thêm nhiều nghiên cứu chuyên sâu về tư duy nghệ thuật trong tiểu thuyết Việt Nam, đặc biệt là các nghiên cứu liên ngành kết hợp văn học với các lĩnh vực khác như tâm lý học, xã hội học, và triết học. Các nghiên cứu này có thể tập trung vào việc phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến tư duy nghệ thuật của nhà văn, cũng như tác động của tư duy nghệ thuật đến độc giả và xã hội. Ngoài ra, cần có thêm những nghiên cứu so sánh tư duy nghệ thuật của các nhà văn Việt Nam với các nhà văn trên thế giới, nhằm làm nổi bật những đặc điểm riêng và đóng góp của văn học Việt Nam vào nền văn học thế giới.