Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng từ năm 2019 đến nay, Việt Nam đã ký kết nhiều Hiệp định thương mại tự do (FTA) quan trọng như CPTPP (2019), EVFTA (2020), UKVFTA (2021) và trở thành thành viên của RCEP (2022). Những sự kiện này mở ra cơ hội lớn cho hàng hóa và dịch vụ Việt Nam vươn ra thị trường quốc tế, đồng thời đặt ra thách thức về năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp, đặc biệt là trong lĩnh vực logistics – một mắt xích quan trọng trong chuỗi sản xuất và kinh doanh. Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2018, chi phí logistics tại Việt Nam chiếm khoảng 20,9% GDP, cao hơn 6% so với Thái Lan và gấp ba lần Singapore, trong đó chi phí vận tải chiếm 50-60% tổng chi phí. Điều này cho thấy sự cần thiết phải tối ưu hóa chi phí logistics nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và sức cạnh tranh của các doanh nghiệp cung ứng dịch vụ logistics (LSP) tại Việt Nam.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích các yếu tố cấu thành và ảnh hưởng đến chi phí logistics của các doanh nghiệp cung ứng dịch vụ logistics tại Việt Nam trong giai đoạn 2012-2023, từ đó đề xuất các giải pháp tối ưu hóa chi phí phù hợp với bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các doanh nghiệp LSP trong nước, đồng thời tham khảo kinh nghiệm vận hành của doanh nghiệp nước ngoài DB Schenker – một trong những LSP hàng đầu tại Việt Nam với hơn 30 năm hoạt động. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các doanh nghiệp logistics Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh, giảm chi phí vận hành và góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản trị logistics và lý thuyết tối ưu hóa chi phí logistics.

  1. Lý thuyết quản trị logistics: Logistics được định nghĩa là chuỗi các hoạt động liên tục từ lập kế hoạch, quản lý đến thực hiện và kiểm soát dòng chảy hàng hóa, dịch vụ và thông tin từ điểm xuất phát đến điểm tiêu thụ nhằm đáp ứng nhu cầu khách hàng với chi phí tối ưu. Các khái niệm chính bao gồm vận tải, kho bãi, phân phối, đóng gói, thủ tục hải quan và dịch vụ tạo giá trị gia tăng. Vai trò của logistics được nhìn nhận ở cấp độ vĩ mô (tăng cường năng lực cạnh tranh quốc gia, mở rộng thị trường) và vi mô (giảm chi phí, nâng cao hiệu quả doanh nghiệp).

  2. Lý thuyết tối ưu hóa chi phí logistics: Tối ưu hóa chi phí logistics là quá trình điều chỉnh và cải thiện các hoạt động trong chuỗi cung ứng nhằm giảm thiểu chi phí vận chuyển, lưu kho và quản lý mà vẫn đảm bảo chất lượng dịch vụ. Khái niệm này bao gồm việc phân tích chi phí cố định và biến đổi, xác định các yếu tố ảnh hưởng đến chi phí và áp dụng các giải pháp công nghệ, quản lý để nâng cao hiệu quả.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: chi phí cố định, chi phí biến đổi, chi phí cơ hội, chi phí chìm, chuỗi cung ứng toàn cầu, dịch vụ tạo giá trị gia tăng, quản lý tồn kho thông minh, và vận tải đa phương thức.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp định lượng với các bước cụ thể như sau:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo ngành, sách chuyên khảo, bài báo khoa học, các cổng thông tin chính phủ (Bộ Giao thông Vận tải, Bộ Công Thương, Tổng cục Thống kê), và các tài liệu nghiên cứu quốc tế. Ngoài ra, nghiên cứu còn sử dụng dữ liệu thực tiễn từ các báo cáo kinh doanh của các doanh nghiệp LSP tiêu biểu như DB Schenker, Transimex, DHL.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp số liệu về chi phí logistics, phân tích so sánh giữa các doanh nghiệp và các quốc gia trong khu vực ASEAN dựa trên chỉ số năng lực quốc gia về logistics (LPI). Phương pháp so sánh được sử dụng để đánh giá hiệu quả chi phí và rút ra bài học kinh nghiệm từ doanh nghiệp nước ngoài.

  • Timeline nghiên cứu: Phạm vi thời gian nghiên cứu từ 2012 đến 2023, giai đoạn ngành logistics tại Việt Nam được quan tâm phát triển mạnh mẽ trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào các doanh nghiệp cung ứng dịch vụ logistics tại Việt Nam, trong đó có các doanh nghiệp nhà nước, tư nhân và doanh nghiệp nước ngoài tiêu biểu. Việc lựa chọn DB Schenker làm case study nhằm khai thác kinh nghiệm vận hành và tối ưu hóa chi phí từ một doanh nghiệp có quy mô và mạng lưới toàn cầu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chi phí logistics tại Việt Nam chiếm tỷ trọng cao trong GDP: Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (2018), chi phí logistics chiếm khoảng 20,9% GDP, cao hơn 6% so với Thái Lan và gấp ba lần Singapore. Trong đó, chi phí vận tải chiếm 50-60% tổng chi phí logistics, cho thấy sự bất cập trong cơ sở hạ tầng và hiệu quả vận tải.

  2. Cơ cấu chi phí logistics của các doanh nghiệp LSP tại Việt Nam: Qua phân tích báo cáo kinh doanh của các doanh nghiệp tiêu biểu, chi phí vận tải và kho bãi chiếm phần lớn trong tổng chi phí logistics. Ví dụ, chi phí vận tải của LSP nhà nước chiếm khoảng 55%, trong khi chi phí kho bãi chiếm 25%. Các doanh nghiệp nước ngoài như DHL có tỷ trọng chi phí vận tải thấp hơn nhờ áp dụng công nghệ và quản lý hiệu quả.

  3. Ảnh hưởng của các yếu tố bên ngoài và bên trong đến chi phí logistics: Các yếu tố như giá nhiên liệu tăng cao, cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, chính sách hải quan phức tạp, và tác động của đại dịch Covid-19 đã làm tăng chi phí vận tải và gây khó khăn cho các LSP. Bên cạnh đó, quản lý tồn kho chưa hiệu quả và thiếu ứng dụng công nghệ thông tin cũng làm tăng chi phí biến đổi.

  4. Hiệu quả tối ưu hóa chi phí của DB Schenker: Áp dụng các giải pháp quản lý tồn kho thông minh, tối ưu hóa tuyến đường vận chuyển và sử dụng thuật toán xếp tải BinPACKER giúp tăng công suất sử dụng phương tiện lên tới 10%, giảm chi phí vận chuyển đáng kể. Việc xây dựng mạng lưới đối tác toàn cầu và ứng dụng công nghệ theo dõi hàng hóa thời gian thực cũng góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy chi phí logistics tại Việt Nam đang ở mức cao so với các nước trong khu vực, chủ yếu do hạn chế về cơ sở hạ tầng và hiệu quả quản lý vận tải. So sánh với các doanh nghiệp nước ngoài như DB Schenker, có thể thấy việc ứng dụng công nghệ thông tin và quản lý chuỗi cung ứng hiện đại là yếu tố then chốt giúp giảm chi phí và nâng cao chất lượng dịch vụ.

Các khó khăn nội tại như quy mô doanh nghiệp nhỏ, thiếu liên kết và hợp tác giữa các LSP trong nước làm hạn chế khả năng tối ưu hóa chi phí. Ngoài ra, các yếu tố bên ngoài như biến động giá nhiên liệu, chính sách hải quan và tác động của đại dịch Covid-19 cũng ảnh hưởng tiêu cực đến chi phí logistics.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu chi phí logistics của các doanh nghiệp LSP, bảng so sánh chi phí logistics giữa Việt Nam và các nước ASEAN, cũng như biểu đồ thể hiện hiệu quả sử dụng phương tiện vận tải trước và sau khi áp dụng thuật toán xếp tải BinPACKER tại DB Schenker.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng logistics: Chính phủ và các cơ quan chức năng cần ưu tiên phát triển hệ thống giao thông vận tải đa phương thức, đặc biệt là đường cao tốc và cảng biển để giảm chi phí vận tải. Mục tiêu giảm chi phí vận tải ít nhất 10% trong vòng 5 năm tới.

  2. Khuyến khích ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý logistics: Các doanh nghiệp LSP cần đầu tư vào hệ thống quản lý kho hiện đại, phần mềm theo dõi vận chuyển và thuật toán tối ưu hóa tuyến đường. Mục tiêu tăng hiệu quả sử dụng phương tiện vận tải lên 10% trong 3 năm, giảm chi phí biến đổi.

  3. Tăng cường liên kết và hợp tác giữa các doanh nghiệp logistics trong nước: Xây dựng các chuỗi cung ứng liên kết chặt chẽ giữa các LSP để tận dụng quy mô, chia sẻ nguồn lực và giảm chi phí thuê ngoài. Khuyến khích thành lập các liên minh logistics trong vòng 2 năm tới.

  4. Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao: Tăng cường đào tạo chuyên môn về quản trị logistics và công nghệ thông tin cho nhân viên nhằm nâng cao năng lực quản lý và vận hành. Mục tiêu đào tạo ít nhất 500 nhân sự trong 3 năm.

  5. Cải thiện chính sách và thủ tục hải quan: Đơn giản hóa thủ tục, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý hải quan để giảm thời gian và chi phí thông quan hàng hóa. Mục tiêu rút ngắn thời gian thông quan trung bình xuống dưới 48 giờ trong 2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các doanh nghiệp cung ứng dịch vụ logistics (LSP): Nhóm này sẽ nhận được các phân tích chi tiết về chi phí logistics, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp tối ưu hóa chi phí phù hợp với đặc thù doanh nghiệp Việt Nam, giúp nâng cao hiệu quả hoạt động và sức cạnh tranh.

  2. Nhà quản lý và hoạch định chính sách ngành logistics: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách phát triển hạ tầng, cải cách thủ tục hành chính và hỗ trợ doanh nghiệp logistics trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế quốc tế, quản trị logistics: Tài liệu này là nguồn tham khảo quý giá về lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và thực trạng ngành logistics tại Việt Nam, đồng thời cung cấp case study thực tiễn từ doanh nghiệp nước ngoài.

  4. Các nhà đầu tư và đối tác nước ngoài quan tâm đến thị trường logistics Việt Nam: Luận văn giúp hiểu rõ về cơ cấu chi phí, thách thức và cơ hội trong ngành logistics Việt Nam, từ đó đưa ra quyết định đầu tư và hợp tác hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi phí logistics bao gồm những thành phần chính nào?
    Chi phí logistics bao gồm chi phí vận tải, chi phí kho bãi, chi phí thủ tục hải quan và các dịch vụ tạo giá trị gia tăng như đóng gói, dán nhãn. Trong đó, chi phí vận tải chiếm tỷ trọng lớn nhất, khoảng 50-60% tổng chi phí logistics.

  2. Tại sao cần tối ưu hóa chi phí logistics?
    Tối ưu hóa chi phí logistics giúp doanh nghiệp giảm chi phí vận hành, tăng lợi nhuận, nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế và góp phần giảm giá thành sản phẩm, thúc đẩy xuất khẩu.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến chi phí logistics của doanh nghiệp?
    Các yếu tố bao gồm quản lý tồn kho, vận chuyển và giao nhận, quản lý đơn hàng, dự báo và lập kế hoạch, công nghệ thông tin, quản lý rủi ro, quy định pháp luật, môi trường kinh doanh và quy mô doanh nghiệp.

  4. Làm thế nào để các doanh nghiệp logistics Việt Nam học hỏi kinh nghiệm từ doanh nghiệp nước ngoài?
    Các doanh nghiệp có thể áp dụng công nghệ quản lý kho hiện đại, tối ưu hóa tuyến đường vận chuyển, xây dựng mạng lưới đối tác toàn cầu và tăng cường hợp tác liên kết để nâng cao hiệu quả và giảm chi phí.

  5. Ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 đến chi phí logistics như thế nào?
    Đại dịch gây gián đoạn chuỗi cung ứng, làm giảm lượng hàng hóa vận chuyển, tăng chi phí vận tải do giá nhiên liệu và cước phí tăng cao, đồng thời gây khó khăn trong thủ tục hải quan và vận hành doanh nghiệp logistics.

Kết luận

  • Chi phí logistics tại Việt Nam chiếm khoảng 20,9% GDP, cao hơn nhiều so với các nước trong khu vực, chủ yếu do chi phí vận tải và kho bãi chiếm tỷ trọng lớn.
  • Các yếu tố nội tại và ngoại cảnh như cơ sở hạ tầng, chính sách, giá nhiên liệu và đại dịch Covid-19 ảnh hưởng đáng kể đến chi phí logistics.
  • Doanh nghiệp nước ngoài như DB Schenker đã áp dụng thành công các giải pháp quản lý tồn kho thông minh, tối ưu hóa tuyến đường và công nghệ theo dõi hàng hóa để giảm chi phí và nâng cao hiệu quả.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp đầu tư hạ tầng, ứng dụng công nghệ, tăng cường hợp tác doanh nghiệp và cải cách chính sách nhằm tối ưu hóa chi phí logistics tại Việt Nam.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đào tạo nguồn nhân lực và nghiên cứu sâu hơn về ứng dụng công nghệ trong logistics để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Hành động ngay hôm nay: Các doanh nghiệp và nhà quản lý ngành logistics cần phối hợp triển khai các giải pháp tối ưu hóa chi phí để tận dụng cơ hội hội nhập kinh tế quốc tế, nâng cao hiệu quả hoạt động và phát triển bền vững trong tương lai.