Chống Xói Mòn Cơ Sở Thuế Đối Với Doanh Nghiệp Có Vốn Đầu Tư Trực Tiếp Nước Ngoài Tại Việt Nam

• Tác giả: Nguyễn Thùy Trang
• Người hướng dẫn: TS. Vương Thị Thu Hiền
• Trường học: Học viện Tài chính
• Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng
• Đề tài: Giải Pháp Chống Xói Mòn Cơ Sở Thuế Đối Với Doanh Nghiệp FDI Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ
• DANH MỤC PHỤ LỤC
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
• 1.1. Các công tình nghiên cứu về cơ sở thuế và xói mòn cơ sở thuế
• 1.2. Các công trình nghiên cứu về các hành vi gây xói mòn cơ sở thuế thu nhập doanh nghiệp và các biện pháp chống xói mòn cơ sở thuế thu nhập doanh nghiệp
• 1.3. Các công trình nghiên cứu về doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài
• 1.4. NHẬN XÉT CHUNG
• 1.5. Đánh giá các kết quả nghiên cứu
• 1.6. Khoảng trống nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÓI MÒN CƠ SỞ THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP VÀ CHỐNG XÓI MÒN CƠ SỞ THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI
• 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÓI MÒN CƠ SỞ THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI
• 2.1.1. Cơ sở thuế thu nhập doanh nghiệp
• 2.1.2. Tổng quan về doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài
• 2.1.3. Xói mòn cơ sở thuế thu nhập doanh nghiệp đối với doanh nghiệp FDI
• 2.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHỐNG XÓI MÒN CƠ SỞ THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI
• 2.2.1. Khái niệm, mục tiêu chống xói mòn cơ sở thuế thu nhập doanh nghiệp
• 2.2.2. Nội dung chống xói mòn cơ sở thuế thu nhập doanh nghiệp đối với doanh nghiệp FDI
• 2.2.3. Tiêu chí đánh giá công tác chống xói mòn cơ sở thuế đối với doanh nghiệp FDI
• 2.2.4. Những nhân tố tác động tới công tác chống xói mòn cơ sở thuế thu nhập doanh nghiệp đối với doanh nghiệp FDI
• 2.3. KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ CHỐNG XÓI MÒN CƠ SỞ THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI VIỆT NAM
• 2.3.1. Kinh nghiệm quốc tế về chống xói mòn cơ sở thuế thu nhập doanh nghiệp đối với doanh nghiệp FDI
• 2.3.2. Những vấn đề đặt ra đối với Việt Nam
• 3. CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG CHỐNG XÓI MÒN CƠ SỞ THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM
• 3.1. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM
• 3.2. THỰC TRẠNG HÀNH VI GÂY XÓI MÒN CƠ SỞ THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP CỦA DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM
• 3.2.1. Thực trạng hành vi chuyển giá
• 3.2.2. Thực trạng hành vi lợi dụng hiệp định tránh đánh thuế hai lần
• 3.2.3. Thực trạng hành vi lợi dụng hoạt động kinh tế số
• 3.3. THỰC TRẠNG CHỐNG XÓI MÒN CƠ SỞ THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM
• 3.3.1. Thực trạng ban hành chính sách
• 3.3.2. Thực trạng tổ chức bộ máy quản lý nhà nước
• 3.3.3. Thực trạng tổ chức triển khai các hoạt động nghiệp vụ quản lý
• 3.3.4. Thực trạng hợp tác quốc tế
• 3.4. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CHỐNG XÓI MÒN CƠ SỞ THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM
• 3.4.1. Những kết quả đạt được và nguyên nhân
• 3.4.2. Hạn chế còn tồn tại và nguyên nhân của hạn chế
• 4. CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP CHỐNG XÓI MÒN CƠ SỞ THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM
• 4.1. BỐI CẢNH KINH TẾ - XÃ HỘI QUỐC TẾ VÀ VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI TÁC ĐỘNG ĐẾN NGUỒN THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
• 4.1.1. Bối cảnh kinh tế - xã hội quốc tế
• 4.1.2. Bối cảnh kinh tế - xã hội Việt Nam
• 4.2. QUAN ĐIỂM ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP CHỐNG XÓI MÒN CƠ SỞ THUẾ ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM
• 4.3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH CHỐNG XÓI MÒN CƠ SỞ THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM
• 4.3.1. Giải pháp về xây dựng chính sách
• 4.3.2. Giải pháp về hoàn thiện tổ chức bộ máy
• 4.3.3. Giải pháp về triển khai các nghiệp vụ quản lý thuế
• 4.3.4. Giải pháp về hợp tác quốc tế
• 4.4. GIẢI PHÁP ĐIỀU KIỆN
• 4.4.1. Xây dựng bộ tiêu chí chọn lọc đầu tư FDI
• 4.4.2. Hoàn thiện Luật Đầu tư và các pháp luật khác có liên quan
• 4.4.3. Cải thiện môi trường kinh doanh
• 4.4.4. Hiện đại hoá công tác quản lý thuế
• 4.4.5. Phối hợp có hiệu quả với các cơ quan, Ban, Ngành chức năng trong công tác quản lý thuế
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Xói Mòn Cơ Sở Thuế BEPS Tại Việt Nam

Thuế đóng vai trò quan trọng trong nguồn thu ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, theo OECD, giao dịch nội bộ của các công ty đa quốc gia (CTĐQG) chiếm hơn 30% giá trị thương mại toàn cầu, và thất thu từ thuế TNDN của các CTĐQG vào khoảng 4-10% số thu ngân sách từ thuế TNDN toàn cầu. Nguyên nhân chủ yếu là do các CTĐQG thực hiện hành vi xói mòn cơ sở thuế (CST) và chuyển lợi nhuận. Do đó, nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực trạng xói mòn CST và đề xuất giải pháp hữu hiệu để chống xói mòn cơ sở thuế (BEPS) đối với các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam là vô cùng quan trọng, cả về lý luận và thực tiễn.

1.1. Tầm quan trọng của thuế trong ngân sách quốc gia

Thuế là nguồn thu chủ yếu cho ngân sách nhà nước ở hầu hết các quốc gia. Tuy nhiên, tình trạng thất thu thuế, đặc biệt từ các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam, đang diễn ra ngày càng phổ biến. Điều này đe dọa đến khả năng tài chính của nhà nước và ảnh hưởng đến các hoạt động kinh tế - xã hội.

1.2. Thực trạng xói mòn cơ sở thuế và chuyển lợi nhuận toàn cầu

Theo thống kê của OECD, các giao dịch thương mại nội bộ của các công ty đa quốc gia (CTĐQG) hiện chiếm trên 30% giá trị thương mại toàn cầu. Kết quả điều tra của OECD cũng cho thấy, thất thu ngân sách nhà nước từ thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) của các CTĐQG vào khoảng 4% đến 10% số thu ngân sách từ thuế TNDN toàn cầu. Đây là một con số không hề nhỏ và đặt ra thách thức lớn cho các quốc gia, đặc biệt là các quốc gia đang phát triển như Việt Nam.

II. Thách Thức Từ Xói Mòn Thuế Đối Với Doanh Nghiệp FDI Việt Nam

Việt Nam đang phải đối mặt với nghịch lý: vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tăng, nhưng nhiều doanh nghiệp FDI tại Việt Nam báo lỗ trong nhiều năm. Tỷ lệ doanh nghiệp có lãi thấp, đóng góp vào ngân sách nhà nước (NSNN) chưa tương xứng với ưu đãi. Nguy cơ xói mòn cơ sở thuế (BEPS) là rất lớn, đặc biệt khi Việt Nam có quan hệ đầu tư với nhiều quốc gia/vùng lãnh thổ có mức thuế suất thấp hoặc là thiên đường thuế. Hành vi chuyển giá và thoái vốn ngầm của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam gây thất thu NSNN trong bối cảnh nhu cầu chi NSNN ngày càng tăng.

2.1. Nghịch lý giữa tăng trưởng FDI và lợi nhuận doanh nghiệp FDI

Tại Việt Nam, mặc dù vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) qua các năm luôn có sự gia tăng và các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam vẫn tiếp tục đầu tư, mở rộng sản xuất kinh doanh (SXKD), nhưng kết quả kinh doanh lại thường xuyên báo lỗ trong nhiều năm. Tỷ lệ doanh nghiệp FDI tại Việt Nam có lãi thấp và đóng góp vào ngân sách nhà nước (NSNN) chưa tương xứng với những ưu đãi mà nhóm doanh nghiệp này được hưởng.

2.2. Rủi ro từ các quốc gia và vùng lãnh thổ có thuế suất ưu đãi

Rủi ro tồn tại các hành vi gây xói mòn cơ sở thuế (BEPS) ở Việt Nam là rất lớn, đặc biệt khi có một số lượng lớn các quốc gia/vùng lãnh thổ có mức thuế suất thấp hoặc là thiên đường thuế có vốn đầu tư vào Việt Nam. Sự khác biệt về thuế suất chính là động lực lớn nhất thúc đẩy các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam thực hiện các hành vi gây xói mòn cơ sở thuế (BEPS).

2.3. Tác động của xói mòn thuế đến ngân sách quốc gia

Các hành vi gây xói mòn cơ sở thuế (BEPS) của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam khiến cho nguồn thu ngân sách nhà nước (NSNN) của Việt Nam bị thất thoát. Điều này xảy ra trong bối cảnh nhu cầu chi NSNN ngày càng lớn để phát triển kinh tế - xã hội, và nhiệm vụ thu ngân sách vẫn còn tiềm ẩn nhiều khó khăn và thách thức do các yếu tố thiên tai, quá trình toàn cầu hóa và nền kinh tế số (KTS).

III. Giải Pháp Về Chính Sách Chống Xói Mòn Thuế FDI Hiệu Quả

Để giải quyết tình trạng xói mòn cơ sở thuế (BEPS), cần hoàn thiện hành lang pháp lý về thuế, tăng cường quản lý thuế đối với giao dịch liên kết và chuyển giá, và có biện pháp chống thoái vốn ngầm. Cần sửa đổi Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp và Luật Quản lý thuế để phù hợp với chuẩn mực quốc tế, đồng thời đảm bảo quyền đánh thuế của Việt Nam. Việc áp dụng OECD BEPS Action Plan và thực hiện Báo cáo lợi nhuận liên quốc gia (CbCR) là rất quan trọng. Bên cạnh đó, cần tăng cường hợp tác quốc tế và thực thi pháp luật thuế một cách nghiêm minh.

3.1. Hoàn thiện hành lang pháp lý và tăng cường quản lý thuế

Để giải quyết tình trạng xói mòn cơ sở thuế (BEPS), cần hoàn thiện hành lang pháp lý về thuế, đặc biệt là các quy định liên quan đến quản lý thuế đối với giao dịch liên kết và chuyển giá. Đồng thời, cần có các biện pháp hiệu quả để chống lại tình trạng thoái vốn ngầm của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam.

3.2. Sửa đổi luật thuế theo chuẩn mực quốc tế

Cần sửa đổi Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp và Luật Quản lý thuế để phù hợp với các chuẩn mực quốc tế về chống xói mòn cơ sở thuế (BEPS), đồng thời đảm bảo quyền đánh thuế của Việt Nam đối với các hoạt động kinh doanh diễn ra trên lãnh thổ Việt Nam. Việc áp dụng OECD BEPS Action Plan và thực hiện Báo cáo lợi nhuận liên quốc gia (CbCR) là rất quan trọng trong quá trình này.

3.3. Tăng cường hợp tác quốc tế và thực thi pháp luật thuế

Tăng cường hợp tác quốc tế với các quốc gia khác và các tổ chức quốc tế như OECD trong việc trao đổi thông tin và phối hợp chống xói mòn cơ sở thuế (BEPS). Bên cạnh đó, cần thực thi pháp luật thuế một cách nghiêm minh và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật thuế.

IV. Phát Triển Năng Lực Cơ Quan Thuế Để Chống Xói Mòn Thuế

Để nâng cao hiệu quả chống xói mòn cơ sở thuế (BEPS), cần nâng cao năng lực của cơ quan thuế Việt Nam. Cần đào tạo cán bộ quản lý thuế về chuyển giá, Hiệp định tránh đánh thuế hai lần, và kinh tế số. Cần đầu tư vào công nghệ thông tin để thu thập và phân tích dữ liệu, phát hiện các giao dịch đáng ngờ. Cần tăng cường thanh tra, kiểm tra các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam có dấu hiệu chuyển giá và thoái vốn ngầm. Quan trọng nhất, cần xây dựng văn hóa tuân thủ thuế trong cộng đồng doanh nghiệp.

4.1. Đào tạo cán bộ quản lý thuế chuyên sâu

Cần đào tạo chuyên sâu cho cán bộ quản lý thuế về các vấn đề như chuyển giá, Hiệp định tránh đánh thuế hai lần, và kinh tế số. Điều này giúp cán bộ thuế có đủ kiến thức và kỹ năng để phát hiện và xử lý các hành vi xói mòn cơ sở thuế (BEPS) một cách hiệu quả.

4.2. Đầu tư vào công nghệ thông tin và phân tích dữ liệu

Đầu tư vào công nghệ thông tin để thu thập và phân tích dữ liệu về các giao dịch của doanh nghiệp FDI tại Việt Nam, giúp phát hiện các giao dịch đáng ngờ có dấu hiệu chuyển giá và thoái vốn ngầm. Các công cụ phân tích dữ liệu hiện đại có thể giúp cơ quan thuế nhanh chóng xác định các rủi ro về thuế và đưa ra các biện pháp can thiệp kịp thời.

4.3. Tăng cường thanh tra và kiểm tra thuế

Tăng cường hoạt động thanh tra và kiểm tra thuế đối với các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp có dấu hiệu chuyển giá và thoái vốn ngầm. Cần có quy trình thanh tra, kiểm tra hiệu quả và đội ngũ cán bộ thanh tra có đủ năng lực để thực hiện nhiệm vụ này.

V. Kinh Nghiệm Quốc Tế Về Chống Xói Mòn Thuế FDI Bài Học Cho VN

Nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế về chống xói mòn cơ sở thuế (BEPS) đối với doanh nghiệp FDI tại Việt Nam là rất quan trọng. Nhiều quốc gia đã thành công trong việc áp dụng các biện pháp chống chuyển giá, tăng cường hợp tác quốc tế, và xây dựng hệ thống quản lý thuế hiệu quả. Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia này để cải thiện công tác quản lý thuế và chống xói mòn cơ sở thuế (BEPS).

5.1. Nghiên cứu các biện pháp chống chuyển giá hiệu quả

Nghiên cứu và học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia khác về các biện pháp chống chuyển giá hiệu quả. Điều này bao gồm việc xây dựng các quy định pháp lý chặt chẽ về chuyển giá, tăng cường năng lực cho cán bộ quản lý thuế, và sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu hiện đại để phát hiện các giao dịch chuyển giá.

5.2. Học hỏi kinh nghiệm về hợp tác quốc tế trong lĩnh vực thuế

Học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia khác về hợp tác quốc tế trong lĩnh vực thuế. Điều này bao gồm việc tham gia vào các hiệp định song phương và đa phương về trao đổi thông tin thuế, và hợp tác với các tổ chức quốc tế như OECD trong việc chống xói mòn cơ sở thuế (BEPS).

5.3. Xây dựng hệ thống quản lý thuế hiệu quả

Học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia khác về xây dựng hệ thống quản lý thuế hiệu quả. Điều này bao gồm việc hiện đại hóa hệ thống quản lý thuế, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, và xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý thuế chuyên nghiệp.

VI. Triển Vọng và Tương Lai Chống Xói Mòn Thuế FDI Tại Việt Nam

Với sự quyết tâm của Chính phủ và nỗ lực của cơ quan thuế, công tác chống xói mòn cơ sở thuế (BEPS) đối với doanh nghiệp FDI tại Việt Nam sẽ ngày càng hiệu quả. Việc hoàn thiện pháp luật thuế, nâng cao năng lực quản lý thuế, và tăng cường hợp tác quốc tế sẽ giúp Việt Nam bảo vệ nguồn thu NSNN và tạo môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch. Tuy nhiên, cần tiếp tục theo dõi và đánh giá hiệu quả của các giải pháp chống xói mòn cơ sở thuế (BEPS) để có điều chỉnh kịp thời.

6.1. Tầm quan trọng của sự quyết tâm từ chính phủ

Công tác chống xói mòn cơ sở thuế (BEPS) đối với doanh nghiệp FDI tại Việt Nam đòi hỏi sự quyết tâm cao độ từ Chính phủ. Chính phủ cần thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc hoàn thiện pháp luật thuế, nâng cao năng lực quản lý thuế, và tăng cường hợp tác quốc tế.

6.2. Vai trò của hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực

Việc hoàn thiện pháp luật thuế, nâng cao năng lực quản lý thuế, và tăng cường hợp tác quốc tế đóng vai trò then chốt trong việc chống xói mòn cơ sở thuế (BEPS). Những nỗ lực này sẽ giúp Việt Nam bảo vệ nguồn thu NSNN và tạo môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch cho các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam.

6.3. Theo dõi và đánh giá hiệu quả liên tục

Cần tiếp tục theo dõi và đánh giá hiệu quả của các giải pháp chống xói mòn cơ sở thuế (BEPS) để có những điều chỉnh kịp thời. Môi trường kinh doanh và các hành vi xói mòn cơ sở thuế (BEPS) liên tục thay đổi, do đó cần có sự linh hoạt và sẵn sàng điều chỉnh chính sách để đối phó với các thách thức mới.