Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, công tác bảo trợ xã hội (BTXH) giữ vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an sinh xã hội, đặc biệt đối với các nhóm đối tượng yếu thế như người cao tuổi (NCT), người khuyết tật (NKT), trẻ em mồ côi (TEMC) và người gặp khó khăn do thiên tai, bệnh tật. Trên địa bàn Thành phố Hà Nội, hệ thống Trung tâm Bảo trợ xã hội (TTBTXH) gồm ba trung tâm chính: TTBTXH 1, 2 và 3 Hà Nội, được thành lập nhằm thực hiện các nhiệm vụ chăm sóc, nuôi dưỡng, phục hồi chức năng và trợ giúp xã hội cho các đối tượng này. Tuy nhiên, thực trạng tổ chức và hoạt động của các trung tâm này đang gặp nhiều thách thức như cơ sở vật chất xuống cấp, thiếu trang thiết bị, đội ngũ nhân sự chưa đáp ứng yêu cầu, và pháp luật liên quan còn thiếu tính đồng bộ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của các TTBTXH trên địa bàn Hà Nội từ năm 2021 đến nay, đồng thời đề xuất các quan điểm và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, đảm bảo tổ chức tinh gọn, phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và chính sách an sinh xã hội của Nhà nước. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các cơ quan quản lý nhà nước, các đơn vị sự nghiệp công lập và các tổ chức xã hội trong việc hoàn thiện mô hình tổ chức, nâng cao chất lượng dịch vụ bảo trợ xã hội, góp phần ổn định và phát triển bền vững xã hội Thủ đô.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý công, kết hợp với các quan điểm về bảo trợ xã hội từ các tổ chức quốc tế như UNICEF, Ngân hàng Thế giới (WB), Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) và Viện Nghiên cứu Liên hợp quốc về phát triển xã hội. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Bảo trợ xã hội (BTXH): Tập hợp các chính sách, chương trình nhằm giảm nghèo, hỗ trợ các nhóm dễ bị tổn thương, bảo vệ quyền con người và nâng cao chất lượng cuộc sống.
  • Trung tâm Bảo trợ xã hội (TTBTXH): Đơn vị sự nghiệp công lập hoặc ngoài công lập, có chức năng tiếp nhận, chăm sóc, nuôi dưỡng và phục hồi chức năng cho các đối tượng BTXH.
  • Tổ chức bộ máy: Cơ cấu tổ chức, phân công lao động và quản lý nhân sự nhằm thực hiện hiệu quả chức năng, nhiệm vụ của TTBTXH.
  • Yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức và hoạt động: Bao gồm nhận thức, thể chế chính trị, văn hóa dân tộc, kinh tế và năng lực lãnh đạo quản lý.

Khung lý thuyết này giúp phân tích toàn diện các yếu tố tác động đến hiệu quả hoạt động của TTBTXH, đồng thời làm cơ sở để đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện thực tiễn tại Hà Nội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp với các phương pháp nghiên cứu khoa học xã hội:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu thứ cấp: Thu thập, xử lý các văn bản pháp luật, báo cáo của các cơ quan quản lý nhà nước, các công trình nghiên cứu liên quan đến BTXH và TTBTXH.
  • Phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu sơ cấp: Khảo sát thực trạng tổ chức và hoạt động của TTBTXH 1, 2, 3 Hà Nội thông qua các báo cáo tổng kết, phỏng vấn cán bộ quản lý và nhân viên trung tâm.
  • Phương pháp phân tích: So sánh, tổng hợp các dữ liệu thu thập được để đánh giá thực trạng, xác định ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân.
  • Phương pháp so sánh: Đối chiếu thực trạng TTBTXH Hà Nội với các mô hình tổ chức và hoạt động của các trung tâm tương tự trong nước và quốc tế.
  • Phương pháp hệ thống: Xác định mối quan hệ giữa các yếu tố ảnh hưởng và kết quả hoạt động của TTBTXH, đảm bảo tính logic và toàn diện trong phân tích.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ ba TTBTXH công lập trên địa bàn Hà Nội với tổng số nhân sự khoảng 220 người, được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu toàn bộ nhằm đảm bảo tính khách quan và đại diện. Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm 2021 đến năm 2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu tổ chức và nhân sự: TTBTXH 1 Hà Nội có 4 phòng chức năng với 75 biên chế sự nghiệp, trong đó 33 viên chức và 42 hợp đồng lao động; TTBTXH 2 Hà Nội gồm 3 phòng chức năng với quy mô tương tự. Tỷ lệ viên chức có trình độ đại học trở lên chiếm khoảng 60%, tuy nhiên còn thiếu cán bộ có trình độ thạc sĩ và chuyên môn sâu về công tác xã hội. Vị trí lãnh đạo TTBTXH 1 Hà Nội hiện đang bị trống do chưa bố trí người thay thế, ảnh hưởng đến công tác điều hành.

  2. Cơ sở vật chất và trang thiết bị: Các trung tâm đang đối mặt với tình trạng cơ sở vật chất xuống cấp, thiếu trang thiết bị phục vụ công tác chăm sóc, phục hồi chức năng. Trung bình mỗi năm, số lượng người tâm thần cần tiếp nhận tăng trên 100 người, vượt quá khả năng tiếp nhận hiện tại.

  3. Pháp luật và chính sách: Hệ thống pháp luật liên quan đến tổ chức và hoạt động của TTBTXH còn thiếu tính đồng bộ, chưa phù hợp với thực tiễn, dẫn đến việc thực thi chính sách chưa hiệu quả. Việc xã hội hóa công tác BTXH còn chậm, nguồn lực tài chính chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước.

  4. Hiệu quả hoạt động: Mặc dù các TTBTXH đã thực hiện tốt nhiệm vụ chăm sóc, nuôi dưỡng và phục hồi chức năng cho các đối tượng, nhưng hiệu quả hoạt động chưa cao do tổ chức bộ máy cồng kềnh, phân tán, năng suất lao động thấp và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, sự phát triển kinh tế chưa đồng đều, nguồn lực tài chính hạn chế và cơ sở vật chất chưa được đầu tư đồng bộ. Về chủ quan, năng lực lãnh đạo quản lý còn hạn chế, nhận thức về BTXH chưa đồng nhất, và cơ chế quản lý chưa linh hoạt.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mô hình tổ chức TTBTXH tại Hà Nội còn thiếu sự tinh gọn và chuyên môn hóa cao, trong khi các nước phát triển đã áp dụng mô hình đa chức năng, tích hợp dịch vụ xã hội và y tế hiệu quả hơn. Việc thiếu đồng bộ trong pháp luật và chính sách cũng là điểm chung của nhiều địa phương, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và vận hành.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu nhân sự theo trình độ học vấn, bảng thống kê số lượng đối tượng tiếp nhận hàng năm, và biểu đồ so sánh tỷ lệ nguồn lực tài chính giữa các TTBTXH. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ ràng các điểm mạnh, điểm yếu và xu hướng phát triển của các trung tâm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tinh gọn tổ chức bộ máy: Rà soát, sắp xếp lại cơ cấu tổ chức các TTBTXH theo hướng giảm bớt các phòng ban chồng chéo, tăng cường chuyên môn hóa và phân công rõ ràng nhiệm vụ. Mục tiêu giảm tối thiểu 15% số lượng phòng ban trong vòng 2 năm, do Sở Lao động - Thương binh và Xã hội Hà Nội chủ trì thực hiện.

  2. Nâng cao năng lực nhân sự: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn về công tác xã hội, quản lý và phục hồi chức năng cho cán bộ, viên chức. Đặt mục tiêu 80% nhân sự đạt trình độ đại học trở lên và 20% có trình độ thạc sĩ trong 3 năm tới, do các trung tâm phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành thực hiện.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng, mua sắm trang thiết bị hiện đại phục vụ chăm sóc và phục hồi chức năng. Ước tính kinh phí đầu tư khoảng 30 tỷ đồng trong 5 năm, huy động từ ngân sách nhà nước và xã hội hóa, do UBND Thành phố Hà Nội và các trung tâm phối hợp thực hiện.

  4. Hoàn thiện chính sách và pháp luật: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật liên quan đến tổ chức và hoạt động của TTBTXH nhằm đảm bảo tính đồng bộ, phù hợp với thực tiễn và tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động xã hội hóa. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội chủ trì phối hợp với các cơ quan liên quan.

  5. Tăng cường xã hội hóa và huy động nguồn lực: Xây dựng cơ chế khuyến khích các tổ chức, cá nhân tham gia hỗ trợ tài chính, hiện vật cho TTBTXH, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò của BTXH. Mục tiêu tăng nguồn lực xã hội hóa lên 25% trong 3 năm, do các trung tâm phối hợp với các tổ chức xã hội và truyền thông thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động, thương binh và xã hội: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý các TTBTXH.

  2. Ban lãnh đạo và cán bộ quản lý TTBTXH: Áp dụng các giải pháp tổ chức bộ máy, nâng cao năng lực nhân sự và cải thiện hoạt động trung tâm.

  3. Các tổ chức xã hội và nhà tài trợ: Tham khảo để hiểu rõ hơn về thực trạng và nhu cầu hỗ trợ, từ đó phối hợp hiệu quả trong công tác xã hội hóa.

  4. Học viên, sinh viên chuyên ngành quản lý công và công tác xã hội: Là tài liệu tham khảo bổ ích cho nghiên cứu, học tập và phát triển chuyên môn trong lĩnh vực BTXH.

Câu hỏi thường gặp

  1. TTBTXH có vai trò gì trong hệ thống an sinh xã hội?
    TTBTXH là thiết chế quan trọng thực hiện chính sách bảo trợ xã hội, chăm sóc, nuôi dưỡng và phục hồi chức năng cho các đối tượng yếu thế, góp phần ổn định xã hội và phát triển bền vững.

  2. Những khó khăn chính của TTBTXH tại Hà Nội hiện nay là gì?
    Bao gồm cơ sở vật chất xuống cấp, thiếu trang thiết bị, nhân sự chưa đáp ứng yêu cầu, pháp luật chưa đồng bộ và nguồn lực tài chính hạn chế.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động của TTBTXH?
    Cần tinh gọn tổ chức, nâng cao năng lực nhân sự, cải thiện cơ sở vật chất, hoàn thiện chính sách pháp luật và tăng cường xã hội hóa nguồn lực.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu thứ cấp, thu thập dữ liệu sơ cấp, phân tích, so sánh và tổng hợp theo phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử.

  5. Ai là đối tượng thụ hưởng chính của TTBTXH?
    Các đối tượng chính gồm người cao tuổi không nơi nương tựa, người khuyết tật, trẻ em mồ côi, người tâm thần lang thang và các nhóm yếu thế khác cần được trợ giúp xã hội.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận, mô hình tổ chức và các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức và hoạt động của TTBTXH trên địa bàn Hà Nội.
  • Phân tích thực trạng cho thấy nhiều hạn chế về cơ cấu tổ chức, nhân sự, cơ sở vật chất và pháp luật liên quan.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tinh gọn tổ chức, nâng cao năng lực nhân sự, cải thiện cơ sở vật chất, hoàn thiện chính sách và tăng cường xã hội hóa.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ các cơ quan quản lý và đơn vị sự nghiệp công lập trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động BTXH.
  • Khuyến nghị triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2025-2030 để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm an sinh xã hội bền vững tại Hà Nội.

Quý độc giả và các nhà quản lý được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm góp phần nâng cao chất lượng công tác bảo trợ xã hội trên địa bàn Thành phố Hà Nội.