Tổng quan nghiên cứu

Chính quyền phường là cấp chính quyền cơ sở quan trọng trong hệ thống chính quyền địa phương Việt Nam, trực tiếp thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đến với người dân. Tính đến năm 2016, thành phố Hải Phòng có 70 phường thuộc 7 quận, chiếm 31,4% tổng số đơn vị hành chính cấp xã, phường, thị trấn trong thành phố, với tổng số cử tri lên đến 588.022 người và 1.784 đại biểu Hội đồng nhân dân (HĐND) phường được bầu. Luận văn tập trung nghiên cứu tổ chức và hoạt động của chính quyền phường tại thành phố Hải Phòng trong giai đoạn từ năm 2016 đến nay, nhằm đánh giá thực trạng, nhận diện những hạn chế và đề xuất giải pháp đổi mới phù hợp.

Mục tiêu nghiên cứu là hệ thống hóa cơ sở lý luận và pháp lý về tổ chức, hoạt động của chính quyền phường; phân tích thực tiễn tổ chức và hoạt động của chính quyền phường tại Hải Phòng; từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của chính quyền phường, góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, phát huy quyền làm chủ của nhân dân và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh đổi mới tổ chức bộ máy hành chính nhà nước theo hướng tinh gọn, hiệu quả, đồng thời nâng cao chất lượng phục vụ nhân dân tại cấp cơ sở.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng là:

  1. Nguyên tắc tập trung dân chủ: Đây là nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động của chính quyền phường, kết hợp hài hòa giữa sự chỉ đạo tập trung của cấp trên và phát huy dân chủ ở cấp dưới, nhằm đảm bảo hiệu quả quản lý và sự tham gia của nhân dân.

  2. Lý thuyết về nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa: Nhấn mạnh việc tổ chức và hoạt động của chính quyền phường phải tuân thủ Hiến pháp và pháp luật, đảm bảo minh bạch, công khai, phục vụ nhân dân và chịu sự giám sát của nhân dân.

Các khái niệm chính bao gồm: chính quyền địa phương, chính quyền phường, tổ chức và hoạt động của chính quyền phường, nguyên tắc tổ chức và hoạt động, phân cấp quản lý, năng lực thực thi công vụ của cán bộ công chức.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phương pháp logic - lịch sử: Phân tích sự phát triển và hoàn thiện tổ chức chính quyền phường qua các giai đoạn lịch sử, từ Hiến pháp 1946 đến Hiến pháp 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2015.

  • Khảo sát thực tế: Thu thập dữ liệu thực tiễn về tổ chức và hoạt động của chính quyền phường tại thành phố Hải Phòng, bao gồm số liệu về cơ cấu tổ chức, số lượng đại biểu HĐND, cán bộ công chức, hoạt động của các cơ quan chính quyền phường.

  • Phân tích - tổng hợp: Đánh giá ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân của thực trạng tổ chức và hoạt động chính quyền phường.

  • So sánh: Đối chiếu với các quy định pháp luật hiện hành và các nghiên cứu trước đây để làm rõ điểm mới và tồn tại.

  • Phương pháp tổng kết thực tiễn: Rút ra bài học kinh nghiệm và đề xuất giải pháp đổi mới phù hợp.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ 70 phường thuộc 7 quận của thành phố Hải Phòng, với tổng số 1.784 đại biểu HĐND phường và đội ngũ cán bộ công chức phường theo quy định. Phương pháp chọn mẫu là khảo sát toàn diện nhằm đảm bảo tính đại diện và chính xác của kết quả nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm 2016 đến nay.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu tổ chức HĐND phường tại Hải Phòng: Sau bầu cử nhiệm kỳ 2016-2021, tổng số đại biểu HĐND phường là 1.784 người, phân bổ đều theo quy định với phường có dân số trên 8.000 người được bầu tối đa 35 đại biểu. Cơ cấu đại biểu bao gồm cán bộ, công chức, viên chức và đại biểu chuyên trách, đảm bảo tính đại diện cho các tầng lớp nhân dân.

  2. Hoạt động của HĐND phường: HĐND phường tổ chức ít nhất hai kỳ họp thường niên, hoạt động theo nguyên tắc tập trung dân chủ, quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương và giám sát hoạt động của UBND phường. Việc tiếp xúc cử tri và tiếp công dân được thực hiện thường xuyên, góp phần nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

  3. Tổ chức và hoạt động của UBND phường: UBND phường gồm Chủ tịch, Phó Chủ tịch và các ủy viên, hoạt động theo chế độ tập thể kết hợp trách nhiệm cá nhân. Các phiên họp UBND phường diễn ra định kỳ, quyết định các vấn đề quản lý nhà nước tại địa phương. Chủ tịch UBND phường chịu trách nhiệm cá nhân và tập thể về hoạt động của UBND.

  4. Hạn chế trong tổ chức và hoạt động: Mặc dù có nhiều đổi mới, chính quyền phường vẫn còn tồn tại các hạn chế như bộ máy cồng kềnh, hoạt động mang tính hình thức, phân cấp phân quyền chưa thực sự hiệu quả, năng lực thực thi công vụ của cán bộ công chức chưa đồng đều, và mức độ công khai minh bạch chưa đạt yêu cầu cao.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố, trong đó có sự chưa đồng bộ trong phân cấp quản lý giữa các cấp chính quyền, hạn chế về năng lực cán bộ công chức phường, và sự thiếu linh hoạt trong áp dụng pháp luật. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả nghiên cứu tại Hải Phòng cho thấy sự cần thiết phải tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền phường theo hướng tinh gọn, hiệu quả và gần dân hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố đại biểu HĐND theo quận, bảng thống kê số lượng cán bộ công chức phường theo loại phường, và biểu đồ tần suất các hoạt động tiếp xúc cử tri, giúp minh họa rõ nét thực trạng và mức độ hoạt động của chính quyền phường.

Việc nâng cao năng lực thực thi công vụ của cán bộ công chức phường là yếu tố then chốt để cải thiện hiệu quả hoạt động. Đồng thời, tăng cường công khai minh bạch và phát huy quyền làm chủ của nhân dân sẽ góp phần nâng cao niềm tin và sự đồng thuận xã hội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ công chức phường: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về pháp luật, kỹ năng quản lý và giao tiếp công vụ nhằm nâng cao năng lực thực thi công vụ, đảm bảo cán bộ công chức đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Sở Nội vụ phối hợp với Học viện Hành chính Quốc gia chủ trì.

  2. Đổi mới cơ cấu tổ chức chính quyền phường theo hướng tinh gọn, hiệu quả: Rà soát, sắp xếp lại bộ máy, giảm bớt các đầu mối trung gian, tăng cường phân quyền và trách nhiệm cho UBND phường, đồng thời nâng cao vai trò giám sát của HĐND phường. Thực hiện trong vòng 3 năm, do UBND thành phố và các quận phối hợp triển khai.

  3. Nâng cao công khai, minh bạch trong hoạt động của chính quyền phường: Áp dụng công nghệ thông tin trong việc công bố các nghị quyết, quyết định, kế hoạch và báo cáo hoạt động; tổ chức đối thoại thường xuyên với nhân dân để tiếp nhận và giải quyết kịp thời các kiến nghị. Thời gian triển khai trong 1 năm, do UBND phường và Mặt trận Tổ quốc phường thực hiện.

  4. Tăng cường sự tham gia của nhân dân vào quản lý địa phương: Phát huy vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội, tổ dân phố trong giám sát hoạt động của chính quyền phường; tổ chức các diễn đàn dân chủ, lấy ý kiến nhân dân trước khi ban hành các quyết định quan trọng. Thời gian thực hiện liên tục, do HĐND phường và Mặt trận Tổ quốc phường phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức chính quyền phường: Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn tổ chức, hoạt động của chính quyền phường để nâng cao hiệu quả công tác quản lý và phục vụ nhân dân.

  2. Lãnh đạo các cấp chính quyền địa phương: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đổi mới tổ chức bộ máy hành chính cấp cơ sở.

  3. Giảng viên, sinh viên ngành Luật, Hành chính, Chính trị học: Tài liệu nghiên cứu chuyên sâu về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương, đặc biệt là cấp phường.

  4. Các nhà nghiên cứu, chuyên gia về quản lý nhà nước và phát triển địa phương: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích khoa học để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính quyền phường có vai trò gì trong hệ thống chính quyền địa phương?
    Chính quyền phường là cấp cơ sở trực tiếp thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, quản lý các lĩnh vực đời sống xã hội tại địa bàn phường, đồng thời là cầu nối giữa nhân dân và các cấp chính quyền trên.

  2. Cơ cấu tổ chức của HĐND phường như thế nào?
    HĐND phường gồm các đại biểu do cử tri bầu ra, có Thường trực và các Ban chuyên trách như Ban Pháp chế, Ban Kinh tế - Xã hội, hoạt động theo nguyên tắc tập trung dân chủ và quyết định theo đa số.

  3. UBND phường hoạt động ra sao?
    UBND phường là cơ quan hành chính nhà nước tại địa phương, gồm Chủ tịch, Phó Chủ tịch và các ủy viên, hoạt động theo chế độ tập thể kết hợp trách nhiệm cá nhân, tổ chức thực hiện các nghị quyết của HĐND và quản lý nhà nước tại phường.

  4. Những hạn chế chính trong hoạt động của chính quyền phường hiện nay là gì?
    Bao gồm bộ máy cồng kềnh, phân cấp phân quyền chưa hiệu quả, năng lực cán bộ công chức chưa đồng đều, công khai minh bạch còn hạn chế, và hoạt động đôi khi mang tính hình thức.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền phường?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, đổi mới cơ cấu tổ chức, nâng cao công khai minh bạch, phát huy vai trò giám sát và sự tham gia của nhân dân, đồng thời hoàn thiện cơ chế phân cấp quản lý phù hợp.

Kết luận

  • Chính quyền phường là cấp chính quyền cơ sở quan trọng, trực tiếp thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước tại địa phương.
  • Thực trạng tổ chức và hoạt động của chính quyền phường tại Hải Phòng đã có nhiều đổi mới nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về bộ máy, năng lực cán bộ và công khai minh bạch.
  • Nghiên cứu đã hệ thống hóa cơ sở lý luận, pháp lý và thực tiễn, làm rõ vai trò, chức năng, nhiệm vụ của HĐND và UBND phường.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm đào tạo cán bộ, đổi mới tổ chức, nâng cao minh bạch và phát huy quyền làm chủ của nhân dân.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu và áp dụng các giải pháp trong giai đoạn 2024-2027 nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của chính quyền phường, góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá để điều chỉnh kịp thời, đảm bảo tổ chức và hoạt động của chính quyền phường ngày càng hiệu quả, phục vụ tốt hơn quyền lợi của nhân dân.