Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, hoạt động trải nghiệm thực tiễn được xem là một trong những phương pháp giáo dục quan trọng nhằm phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh tiểu học, đặc biệt là học sinh lớp 4. Theo khảo sát tại Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng, quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng, với sự tham gia của 26 cán bộ quản lý, giáo viên và 456 học sinh lớp 4, hoạt động trải nghiệm thực tiễn được đánh giá là góp phần tăng tính hấp dẫn của bài học và gắn kết mối quan hệ giữa người dạy và người học với điểm trung bình 3.23 trên thang 4 điểm. Tuy nhiên, việc tổ chức hoạt động này vẫn còn nhiều hạn chế, như nội dung chưa đa dạng, chưa phát huy hết năng lực của học sinh và chưa được tổ chức rộng rãi ngoài môi trường nhà trường.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất quy trình thiết kế và biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tiễn cho học sinh lớp 4 theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện năng lực, phẩm chất của học sinh. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng tại trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng trong năm học 2022-2023, đồng thời thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính khả thi của các biện pháp đề xuất.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý giáo dục, giáo viên tiểu học trong việc tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả triển khai Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, đồng thời phát triển năng lực tự học, sáng tạo và kỹ năng sống cho học sinh lớp 4.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết học tập trải nghiệm nổi bật như mô hình học tập biến đổi của John Dewey và lý thuyết học qua hoạt động trải nghiệm của David Kolb. Dewey nhấn mạnh rằng học tập hiệu quả nhất xảy ra khi người học sử dụng kinh nghiệm thực tế để tương tác và thử nghiệm, từ đó hình thành kiến thức và kỹ năng mới. Kolb phát triển lý thuyết này bằng cách mô tả quá trình học tập là sự chuyển hóa kinh nghiệm qua các giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản chiếu, khái quát hóa trừu tượng và thử nghiệm tích cực.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng quan điểm dạy học phát triển năng lực và dạy học trải nghiệm, nhấn mạnh vai trò của hoạt động trải nghiệm thực tiễn trong việc phát triển phẩm chất, năng lực giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh lớp 4. Các khái niệm chính bao gồm: trải nghiệm thực tiễn, hoạt động trải nghiệm, tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tiễn, năng lực đặc thù và phẩm chất học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Khảo sát 26 cán bộ quản lý, giáo viên và 456 học sinh lớp 4 tại Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng, Hải Phòng.
  • Quan sát thực tế các hoạt động trải nghiệm tại trường.
  • Phỏng vấn sâu cán bộ quản lý, giáo viên và phụ huynh để thu thập ý kiến về thuận lợi, khó khăn trong tổ chức hoạt động trải nghiệm.
  • Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng quy trình thiết kế và biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tiễn.

Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, phân loại dữ liệu khảo sát, so sánh mức độ đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và phân tích nội dung phỏng vấn. Cỡ mẫu khảo sát đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu, phương pháp chọn mẫu theo phương pháp thuận tiện và ngẫu nhiên có kiểm soát. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm học 2022 đến 2023, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, thiết kế biện pháp và thực nghiệm sư phạm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò hoạt động trải nghiệm thực tiễn: Đa số cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá cao vai trò của hoạt động trải nghiệm trong việc tăng tính hấp dẫn bài học (điểm trung bình 3.23) và gắn kết mối quan hệ người dạy - người học (3.23). Tuy nhiên, có khoảng 20% giáo viên chưa thực sự đánh giá cao việc hoạt động này giúp phát triển bản thân học sinh hoàn thiện hơn (điểm trung bình 2.46).

  2. Thực trạng thực hiện mục tiêu giáo dục: Các mục tiêu như vận dụng kiến thức vào thực tiễn và phát huy sáng tạo được thực hiện tốt với điểm trung bình 3.0. Mục tiêu phát triển phẩm chất, nhân cách và năng lực tâm lý xã hội đạt mức khá với điểm trung bình 2.69.

  3. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm: Việc xây dựng kế hoạch hoạt động trải nghiệm thực tiễn cho toàn khối đạt điểm trung bình 3.46, trong khi kế hoạch cho từng lớp và gắn với nội dung học tập đạt thấp hơn (khoảng 2.8 - 2.92). Điều này cho thấy sự chưa đồng đều trong tổ chức hoạt động ở các cấp lớp.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức hoạt động: Yếu tố khách quan như điều kiện cơ sở vật chất và đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 4 có ảnh hưởng lớn (điểm trung bình 2.5). Yếu tố chủ quan như năng lực tổ chức của giáo viên và cán bộ quản lý được đánh giá cao hơn (điểm trung bình 2.88 - 2.92), cho thấy vai trò quyết định của con người trong tổ chức hoạt động.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy hoạt động trải nghiệm thực tiễn đã được nhận thức đúng mức về tầm quan trọng trong phát triển năng lực học sinh lớp 4, phù hợp với các lý thuyết học tập trải nghiệm của Dewey và Kolb. Tuy nhiên, việc thực hiện còn hạn chế do thiếu đồng bộ trong xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động ở từng lớp, cũng như điều kiện cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, hoạt động trải nghiệm tại Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng còn chưa phát huy hết tiềm năng do chưa mở rộng ra môi trường bên ngoài trường học, hạn chế sự đa dạng và tính sáng tạo trong các hoạt động. Việc phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng cũng chưa thực sự hiệu quả, ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình đánh giá các mục tiêu giáo dục và các yếu tố ảnh hưởng, giúp minh họa rõ ràng sự chênh lệch giữa các khía cạnh. Bảng tổng hợp mức độ thực hiện kế hoạch hoạt động trải nghiệm cũng góp phần làm rõ điểm mạnh và điểm yếu trong tổ chức.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực tổ chức cho giáo viên và cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tiễn, tập trung vào kỹ năng lập kế hoạch, quản lý hoạt động và đánh giá kết quả. Mục tiêu nâng cao điểm đánh giá năng lực tổ chức từ mức 2.9 lên 3.5 trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng phối hợp với trường Đại học Hải Phòng.

  2. Đa dạng hóa nội dung và hình thức hoạt động trải nghiệm: Thiết kế các chủ đề trải nghiệm gắn liền với thực tiễn địa phương, mở rộng hoạt động ra ngoài trường học như tham quan di tích lịch sử, làng nghề truyền thống, hoạt động bảo vệ môi trường. Mục tiêu tăng số lượng hoạt động ngoài trời lên ít nhất 30% trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và giáo viên chủ nhiệm.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị hỗ trợ: Đầu tư bổ sung thiết bị dạy học, phương tiện công nghệ thông tin, không gian học tập sáng tạo nhằm tạo môi trường học tập trải nghiệm đa dạng và hấp dẫn. Mục tiêu nâng điểm đánh giá điều kiện cơ sở vật chất từ 2.5 lên 3.2 trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục quận Hồng Bàng và nhà trường.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ với phụ huynh và các tổ chức xã hội để hỗ trợ tổ chức hoạt động trải nghiệm, nâng cao nhận thức và sự tham gia của phụ huynh. Mục tiêu tăng tỷ lệ phụ huynh tham gia hỗ trợ hoạt động lên 50% trong năm học tới. Chủ thể thực hiện: Ban đại diện cha mẹ học sinh và nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để thiết kế, tổ chức các hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 4, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển hoạt động trải nghiệm trong nhà trường, đồng thời tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giáo viên và cán bộ quản lý.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tiễn trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ vai trò và ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm trong phát triển toàn diện cho con em, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường trong việc hỗ trợ và tạo điều kiện cho học sinh tham gia các hoạt động này.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm thực tiễn là gì và tại sao quan trọng với học sinh lớp 4?
    Hoạt động trải nghiệm thực tiễn là các hoạt động giáo dục do nhà trường tổ chức, giúp học sinh trực tiếp tham gia vào các tình huống thực tế để phát triển kiến thức, kỹ năng và phẩm chất. Với học sinh lớp 4, đây là giai đoạn phát triển mạnh mẽ về tâm sinh lý, hoạt động này giúp các em phát huy sự sáng tạo, tư duy độc lập và kỹ năng xã hội.

  2. Làm thế nào để thiết kế hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 4?
    Thiết kế cần dựa trên đặc điểm tâm sinh lý của học sinh, sử dụng các hình thức học tập tích cực như trò chơi, hoạt động nhóm, câu đố, đồng thời gắn kết nội dung với thực tiễn gần gũi để kích thích sự tò mò và hứng thú học tập.

  3. Những khó khăn thường gặp khi tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tiễn là gì?
    Khó khăn bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, thiếu kinh nghiệm tổ chức của giáo viên, sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa nhà trường và gia đình, cũng như nội dung hoạt động chưa đa dạng và chưa mở rộng ra môi trường bên ngoài trường học.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của hoạt động trải nghiệm thực tiễn?
    Có thể sử dụng các công cụ đánh giá như bài kiểm tra, báo cáo, thảo luận nhóm, sản phẩm sáng tạo của học sinh, đồng thời quan sát sự thay đổi về thái độ, kỹ năng và năng lực của học sinh qua từng hoạt động.

  5. Phụ huynh có thể hỗ trợ con em tham gia hoạt động trải nghiệm như thế nào?
    Phụ huynh nên phối hợp với nhà trường, tạo điều kiện cho con tham gia các hoạt động ngoài giờ, khuyến khích con chia sẻ kinh nghiệm, đồng thời tham gia các hoạt động cộng đồng, giúp con phát triển kỹ năng sống và phẩm chất toàn diện.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm thực tiễn là phương pháp giáo dục hiệu quả giúp học sinh lớp 4 phát triển năng lực và phẩm chất toàn diện, phù hợp với yêu cầu đổi mới Chương trình Giáo dục phổ thông 2018.
  • Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm tại Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng cho thấy nhận thức tích cực nhưng còn nhiều hạn chế về kế hoạch, nội dung và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Yếu tố chủ quan như năng lực tổ chức của giáo viên và cán bộ quản lý đóng vai trò quyết định trong thành công của hoạt động trải nghiệm.
  • Quy trình thiết kế và biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tiễn được đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục, phát huy tối đa năng lực học sinh.
  • Đề nghị các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và phụ huynh phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trải nghiệm trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học nên áp dụng quy trình thiết kế và biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tiễn đã đề xuất, đồng thời tổ chức các khóa bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giáo viên. Các nhà quản lý cần hỗ trợ về cơ sở vật chất và chính sách để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động này phát triển bền vững.