I. Tổng Quan Về Tình Trạng Dinh Dưỡng Suy Thận Mạn STM
Bệnh thận mạn tính (STM) là một vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng lo ngại, đặc biệt với tốc độ gia tăng nhanh và tỷ lệ tử vong cao. Tại Việt Nam, STM được xem là một trong những bệnh hiểm nghèo được nhà nước hỗ trợ. Theo nghiên cứu tại Hoa Kỳ, tỷ lệ STM giai đoạn 1-4 trong cộng đồng tăng từ 10% lên 13,1% do sự gia tăng bệnh đái tháo đường và tăng huyết áp, hai nguyên nhân phổ biến nhất của STM. Điều này cho thấy sự cần thiết của việc can thiệp vào các yếu tố ảnh hưởng đến sự tiến triển bệnh, cải thiện chất lượng sống của người bệnh. Suy dinh dưỡng (SDD) và STM có mối quan hệ hai chiều, SDD làm gia tăng sự tiến triển của bệnh lý thận, phối hợp với tình trạng viêm và các bệnh lý tim mạch làm tăng tỷ lệ tử vong. Việc điều trị SDD bằng các liệu pháp hỗ trợ dinh dưỡng có thể cải thiện sống còn và chất lượng cuộc sống ở người bệnh STM [41].
1.1. Định Nghĩa Bệnh Thận Mạn BTM và Suy Thận Mạn
Bệnh thận mạn (BTM) là tình trạng tổn thương thận về mặt cấu trúc hoặc chức năng, kéo dài trên 3 tháng. Suy thận mạn (STM) là hậu quả cuối cùng của các bệnh thận mạn tính, làm chức năng thận giảm sút dần và không hồi phục. Hội thận học Hoa Kỳ (NKF) định nghĩa bệnh thận mạn vào năm 2002, và được cập nhật bởi KDIGO năm 2012. Mức lọc cầu thận (GFR) là chỉ số quan trọng để đánh giá mức độ STM. Khi GFR giảm xuống dưới 60 ml/phút, creatinin máu tăng, cho thấy suy thận rõ ràng. Nitơ phi protein máu cũng được sử dụng để đánh giá mức độ và tiên lượng nặng nhẹ của STM.
1.2. Tầm Quan Trọng Của Dinh Dưỡng Trong Quản Lý STM
Dinh dưỡng đóng vai trò then chốt trong việc quản lý bệnh STM. Tình trạng dinh dưỡng tốt phản ánh sự cân bằng giữa thức ăn vào và tình trạng sức khỏe. Suy dinh dưỡng (SDD) làm trầm trọng thêm sự suy giảm chức năng thận, làm suy giảm khả năng bài tiết chất thải và giảm lưu lượng máu tới thận. Việc điều trị SDD có thể cải thiện sống còn và chất lượng cuộc sống. Theo nghiên cứu, đa số người bệnh STM có sự hiểu biết hạn chế về dinh dưỡng, dẫn đến việc ít chú ý đến chế độ dinh dưỡng đúng đắn. Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ SDD ở bệnh nhân trước khi bắt đầu liệu pháp thay thế thận là 39-48%.
II. Thách Thức Tỷ Lệ Suy Dinh Dưỡng Cao Ở Bệnh Nhân STM
Suy dinh dưỡng (SDD) là một biến chứng phổ biến ở bệnh nhân Suy Thận Mạn (STM) và có thể làm gia tăng sự tiến triển của bệnh lý thận. SDD làm giảm độ lọc cầu thận, lưu lượng máu đến thận và phối hợp với tình trạng viêm cùng bệnh lý tim mạch, dẫn đến tăng tỷ lệ tử vong. Nghiên cứu của Trần Văn Vũ (2015) cho thấy tỷ lệ SDD ở bệnh nhân trước khi bắt đầu liệu pháp thay thế thận là 39-48%, tỷ lệ này tăng lên khi chức năng thận suy giảm nặng hơn. Một nghiên cứu tại Úc cho thấy người bệnh SDD có nguy cơ tử vong hoặc phải lọc máu cao gấp 3 lần so với người dinh dưỡng tốt.
2.1. Nguyên Nhân Dẫn Đến Tình Trạng Suy Dinh Dưỡng Ở Bệnh Nhân STM
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng ở bệnh nhân STM. Các nguyên nhân này bao gồm: chán ăn do tích tụ các chất độc trong máu, hạn chế ăn uống để kiểm soát các triệu chứng bệnh, rối loạn tiêu hóa, giảm hấp thu chất dinh dưỡng và tăng dị hóa protein. Thêm vào đó, kiến thức hạn chế về dinh dưỡng cũng khiến bệnh nhân không tuân thủ chế độ ăn uống phù hợp, làm trầm trọng thêm tình trạng SDD. Các bệnh đi kèm như đái tháo đường và bệnh tim mạch cũng ảnh hưởng đến tình trạng dinh dưỡng của bệnh nhân.
2.2. Hậu Quả Nghiêm Trọng Của SDD Đối Với Bệnh Nhân STM
Suy dinh dưỡng (SDD) gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng cho bệnh nhân Suy Thận Mạn (STM). SDD làm suy giảm chức năng miễn dịch, tăng nguy cơ nhiễm trùng, kéo dài thời gian nằm viện và tăng chi phí điều trị. SDD còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, loãng xương và giảm chất lượng cuộc sống. Nghiêm trọng hơn, SDD làm tăng tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân STM. Chính vì vậy, việc đánh giá và can thiệp dinh dưỡng sớm là vô cùng quan trọng để cải thiện tiên lượng và chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân STM.
2.3. Đánh Giá Tình Trạng Dinh Dưỡng ở Bệnh Nhân STM Phương Pháp và Tiêu Chí
Đánh giá tình trạng dinh dưỡng ở bệnh nhân STM bao gồm nhiều phương pháp. Đánh giá tổng thể chủ quan (SGA) là phương pháp phổ biến, dựa trên tiền sử bệnh, khám thực thể và đánh giá chủ quan của bệnh nhân. Chỉ số khối cơ thể (BMI) và các chỉ số nhân trắc học khác cũng được sử dụng. Xét nghiệm máu như albumin, prealbumin và creatinine giúp đánh giá tình trạng protein và chức năng thận. Việc kết hợp các phương pháp đánh giá khác nhau giúp đưa ra cái nhìn toàn diện về tình trạng dinh dưỡng của bệnh nhân STM.
III. Phương Pháp Nghiên Cứu Đánh Giá Tình Trạng Dinh Dưỡng Tại Xanh Pôn
Nghiên cứu được thực hiện tại Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn, một bệnh viện hạng I trực thuộc Sở Y tế Hà Nội, nơi tiếp nhận và điều trị cho khoảng 350-400 người bệnh nội trú STM chưa lọc máu hàng năm. Mục tiêu của nghiên cứu là đánh giá tình trạng dinh dưỡng của người bệnh STM chưa lọc máu và xác định các yếu tố liên quan. Nghiên cứu sử dụng thiết kế định lượng kết hợp định tính, thu thập số liệu trên 138 người bệnh STM chưa lọc máu. Tình trạng dinh dưỡng được đánh giá bằng phương pháp đánh giá tổng thể chủ quan (SGA) và phỏng vấn sâu người bệnh, nhân viên y tế.
3.1. Đối Tượng Nghiên Cứu và Phương Pháp Chọn Mẫu
Đối tượng nghiên cứu là người bệnh STM chưa lọc máu điều trị nội trú tại Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn trong thời gian từ tháng 04 đến tháng 11/2018. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện, đảm bảo đủ số lượng cần thiết để phân tích thống kê. Các tiêu chí loại trừ bao gồm: bệnh nhân có bệnh lý cấp tính, bệnh nhân đang được nuôi dưỡng tĩnh mạch và bệnh nhân không đồng ý tham gia nghiên cứu.
3.2. Công Cụ Thu Thập Số Liệu và Quy Trình Thực Hiện
Công cụ thu thập số liệu bao gồm: phiếu điều tra, phiếu đánh giá tình trạng dinh dưỡng (SGA), hướng dẫn phỏng vấn sâu nhân viên y tế và người bệnh. Phiếu điều tra thu thập thông tin về đặc điểm nhân khẩu học, tiền sử bệnh, thói quen ăn uống và các yếu tố liên quan khác. Phiếu SGA được sử dụng để đánh giá tình trạng dinh dưỡng dựa trên các tiêu chí chủ quan. Phỏng vấn sâu được thực hiện để thu thập thông tin chi tiết hơn về kinh nghiệm và quan điểm của người bệnh và nhân viên y tế về vấn đề dinh dưỡng.
IV. Kết Quả Nghiên Cứu Tỷ Lệ Suy Dinh Dưỡng Cao và Các Yếu Tố Liên Quan
Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ người bệnh suy dinh dưỡng đánh giá bằng phương pháp SGA là khá cao, ở mức 76,1%. Trong đó, suy dinh dưỡng nhẹ là 46,4%, suy dinh dưỡng nặng là 29,7%. Theo chỉ số khối cơ thể (BMI), 34,0% người bệnh thiếu năng lượng trường diễn. Theo chỉ số albumin huyết thanh, 48,6% người bệnh suy dinh dưỡng ở các mức độ khác nhau. Nghiên cứu cũng chỉ ra mối liên quan giữa suy dinh dưỡng với các yếu tố: tuổi, thời gian mắc bệnh, tư vấn dinh dưỡng từ nhân viên y tế và thực hành dinh dưỡng.
4.1. Ảnh Hưởng Của Tuổi Tác và Thời Gian Mắc Bệnh Đến Tình Trạng DD
Nghiên cứu cho thấy người bệnh trên 60 tuổi có nguy cơ bị suy dinh dưỡng cao gấp 3,29 lần so với người dưới 60 tuổi. Nhóm người có thời gian mắc bệnh từ hai năm trở lên có nguy cơ bị suy dinh dưỡng cao hơn gấp 3,68 lần so với nhóm có thời gian mắc bệnh dưới 2 năm. Điều này cho thấy tuổi cao và thời gian mắc bệnh kéo dài là những yếu tố nguy cơ quan trọng của suy dinh dưỡng ở bệnh nhân STM.
4.2. Vai Trò Của Tư Vấn Dinh Dưỡng và Thực Hành Ăn Uống Đúng Cách
Người bệnh không được nhân viên y tế tư vấn về chế độ ăn có nguy cơ suy dinh dưỡng cao hơn gấp 4 lần so với người được tư vấn. Những người bệnh có thực hành dinh dưỡng không đạt nguy cơ suy dinh dưỡng cao gấp 4,83 lần so với người thực hành đạt về dinh dưỡng. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cung cấp tư vấn dinh dưỡng và hỗ trợ người bệnh thực hành chế độ ăn uống đúng cách để cải thiện tình trạng dinh dưỡng.
4.3. Kết quả Nghiên cứu định tính làm rõ yếu tố liên quan đến SDD
Kết quả nghiên cứu định tính làm rõ một số yếu tố liên quan đến tình trạng suy dinh dưỡng của người bệnh thuộc về kiến thức, thái độ cũng như công tác chăm sóc dinh dưỡng từ phía bệnh viện. Bệnh viện cần có những giải pháp giúp góp phần cải thiện tình trạng dinh dưỡng của người bệnh suy thận mạn thông qua tác động đến các yếu tố liên quan được chỉ ra từ nghiên cứu này.
V. Giải Pháp và Khuyến Nghị Cải Thiện Dinh Dưỡng Cho Bệnh Nhân STM
Từ kết quả nghiên cứu, có thể thấy rõ sự cần thiết của các giải pháp can thiệp để cải thiện tình trạng dinh dưỡng cho bệnh nhân STM. Bệnh viện cần xây dựng kế hoạch tư vấn, tài liệu truyền thông và can thiệp dinh dưỡng phù hợp với từng nhóm đối tượng, đặc biệt lưu ý đến nhóm người cao tuổi. Đa dạng hóa hình thức truyền thông, hướng dẫn thực hành suất ăn mẫu cho người bệnh/người nhà và chuẩn hóa quy trình chăm sóc dinh dưỡng là những bước quan trọng.
5.1. Xây Dựng Kế Hoạch Tư Vấn và Truyền Thông Dinh Dưỡng
Kế hoạch tư vấn và truyền thông dinh dưỡng cần được xây dựng dựa trên nhu cầu và đặc điểm của từng nhóm bệnh nhân. Nội dung tư vấn cần bao gồm: kiến thức cơ bản về bệnh STM và vai trò của dinh dưỡng, hướng dẫn xây dựng chế độ ăn uống phù hợp, cách lựa chọn thực phẩm và chế biến món ăn. Các tài liệu truyền thông cần được thiết kế dễ hiểu, hấp dẫn và phù hợp với trình độ dân trí của người bệnh.
5.2. Chuẩn Hóa Quy Trình Chăm Sóc Dinh Dưỡng Tại Bệnh Viện
Quy trình chăm sóc dinh dưỡng cần được chuẩn hóa từ khâu sàng lọc, đánh giá đến can thiệp và theo dõi. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các thành viên trong nhóm chăm sóc, bao gồm: bác sĩ, điều dưỡng, chuyên gia dinh dưỡng và người nhà bệnh nhân. Việc theo dõi sát sao tình trạng dinh dưỡng của bệnh nhân và điều chỉnh chế độ ăn uống kịp thời là rất quan trọng để đạt được hiệu quả điều trị tốt nhất.
5.3. Nâng cao kiến thức thái độ và công tác chăm sóc dinh dưỡng từ phía bệnh viện
Nâng cao kiến thức, thái độ và công tác chăm sóc dinh dưỡng từ phía bệnh viện. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các thành viên trong nhóm chăm sóc, bao gồm: bác sĩ, điều dưỡng, chuyên gia dinh dưỡng và người nhà bệnh nhân. Việc theo dõi sát sao tình trạng dinh dưỡng của bệnh nhân và điều chỉnh chế độ ăn uống kịp thời là rất quan trọng để đạt được hiệu quả điều trị tốt nhất.
VI. Kết Luận Tập Trung Cải Thiện Dinh Dưỡng Cho Bệnh Nhân Suy Thận
Tình trạng dinh dưỡng kém là một vấn đề nghiêm trọng ở bệnh nhân suy thận mạn chưa lọc máu tại Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn. Các yếu tố như tuổi cao, thời gian mắc bệnh kéo dài, thiếu tư vấn dinh dưỡng và thực hành ăn uống không đúng cách có liên quan đến tình trạng này. Cần có các biện pháp can thiệp toàn diện để cải thiện dinh dưỡng cho bệnh nhân STM, góp phần làm chậm tiến triển bệnh, nâng cao chất lượng cuộc sống và giảm tỷ lệ tử vong.
6.1. Tương Lai Nghiên Cứu Về Dinh Dưỡng Ở Bệnh Nhân STM
Trong tương lai, cần có thêm các nghiên cứu sâu hơn về dinh dưỡng ở bệnh nhân STM, đặc biệt là các nghiên cứu can thiệp để đánh giá hiệu quả của các biện pháp cải thiện dinh dưỡng. Các nghiên cứu này cần tập trung vào việc tìm ra các giải pháp dinh dưỡng phù hợp với từng giai đoạn bệnh và từng nhóm đối tượng, đồng thời đánh giá ảnh hưởng của dinh dưỡng đến các biến chứng và kết cục lâm sàng của bệnh STM.
6.2. Lời Kêu Gọi Hành Động Cho Cộng Đồng Y Tế
Cộng đồng y tế cần nhận thức rõ tầm quan trọng của dinh dưỡng trong việc quản lý bệnh STM và có những hành động cụ thể để cải thiện tình trạng dinh dưỡng cho bệnh nhân. Cần tăng cường đào tạo về dinh dưỡng cho nhân viên y tế, xây dựng các hướng dẫn thực hành dinh dưỡng dựa trên bằng chứng và khuyến khích người bệnh chủ động tham gia vào quá trình chăm sóc dinh dưỡng của mình.
