Tổng quan nghiên cứu

Chăm sóc sức khỏe tại nhà ngày càng trở nên quan trọng trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội và áp lực quá tải tại các bệnh viện lớn. Theo báo cáo của ngành y tế, tỷ lệ suy dinh dưỡng (SDD) ở bệnh nhân trưởng thành tại các bệnh viện công lập tại thành phố Hồ Chí Minh lên đến 34,1%. Tuy nhiên, các nghiên cứu hiện nay chủ yếu tập trung vào bệnh nhân nằm viện, trong khi phần lớn quá trình hồi phục dinh dưỡng diễn ra tại nhà. Việc thiếu sự theo dõi và chăm sóc dinh dưỡng sau xuất viện dẫn đến tăng tỷ lệ tái nhập viện và làm chậm quá trình điều trị.

Luận văn này nhằm đánh giá tình trạng dinh dưỡng, thực trạng nuôi dưỡng và nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc dinh dưỡng tại nhà của bệnh nhân do phòng khám bác sĩ gia đình "Sài Gòn" quản lý trong giai đoạn 2018-2019. Nghiên cứu được thực hiện tại phòng khám BS gia đình Sài Gòn, quận Tân Phú, thành phố Hồ Chí Minh, với 38 bệnh nhân trên 18 tuổi có điểm sàng lọc nguy cơ suy dinh dưỡng MST ≥ 2. Mục tiêu cụ thể là đánh giá tình trạng dinh dưỡng qua các chỉ số nhân trắc và công cụ SGA, khảo sát thực trạng nuôi dưỡng qua các đường nuôi dưỡng và phân tích nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc dinh dưỡng tại nhà.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cung cấp dữ liệu khoa học để xây dựng quy trình chăm sóc dinh dưỡng bài bản tại nhà, góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe, giảm tải cho bệnh viện và cải thiện kết quả điều trị cho bệnh nhân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết về tình trạng dinh dưỡng: Tình trạng dinh dưỡng được định nghĩa là tập hợp các đặc điểm chức phận, cấu trúc và hóa sinh phản ánh mức đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng của cơ thể. Suy dinh dưỡng được phân loại theo định nghĩa của ESPEN và Ủy ban hướng dẫn đồng thuận Quốc tế, bao gồm suy dinh dưỡng do đói đơn thuần, do bệnh mạn tính và do tổn thương cấp tính.

  • Mô hình đánh giá dinh dưỡng ABCDEF của BAPEN: Bao gồm các yếu tố nhân trắc (Anthropometry), sinh hóa (Biochemistry), thăm khám lâm sàng (Clinical examination), đánh giá khẩu phần (Dietary), môi trường (Environmental) và dịch vụ tập trung vào người bệnh (Serviceuser Focussed).

  • Công cụ đánh giá tổng thể chủ quan (SGA): Được sử dụng để đánh giá toàn diện tình trạng dinh dưỡng qua các tiêu chí như thay đổi cân nặng, khẩu phần ăn, triệu chứng tiêu hóa, teo cơ, phù, cổ chướng và nhu cầu chuyển hóa.

Các khái niệm chính bao gồm BMI, chu vi vòng cánh tay (MUAC), chiều dài nửa sải tay (demi span), nhu cầu năng lượng và protein cho bệnh nhân, các phương pháp nuôi dưỡng qua đường tiêu hóa và tĩnh mạch.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp điều tra mô tả cắt ngang, tiến hành từ tháng 10/2018 đến tháng 3/2019 tại phòng khám BS gia đình Sài Gòn, TP. Hồ Chí Minh. Cỡ mẫu gồm 38 bệnh nhân trên 18 tuổi, có điểm MST ≥ 2, được lựa chọn theo tiêu chuẩn thuận tiện trong thời gian nghiên cứu.

Dữ liệu thu thập bao gồm thông tin chung (tuổi, giới, bệnh lý), các chỉ số nhân trắc (MUAC, chiều dài nửa sải tay, BMI ước tính), đánh giá tình trạng dinh dưỡng bằng công cụ SGA, khảo sát thực trạng nuôi dưỡng qua các đường nuôi dưỡng (miệng, ống thông, tĩnh mạch), và nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc dinh dưỡng tại nhà.

Phương pháp thu thập thông tin gồm phỏng vấn trực tiếp, đo lường nhân trắc, hỏi ghi khẩu phần 24 giờ qua, và thu thập dữ liệu dịch truyền tĩnh mạch. Số liệu được xử lý bằng phần mềm Excel 2007 và STATA S, sử dụng các test thống kê Mann-Whitney và Kruskal-Wallis với mức ý nghĩa p < 0,05.

Nghiên cứu tuân thủ các nguyên tắc đạo đức, đảm bảo sự đồng thuận tự nguyện của bệnh nhân và không ảnh hưởng đến sức khỏe người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu: Trong 38 bệnh nhân, nữ chiếm 57,9%, tuổi trung bình 80,6 ± 10,7 tuổi. Tỷ lệ bệnh nhân nằm liệt giường chiếm 57,9%, vận động hạn chế 36,8%, chỉ 5,3% có vận động bình thường. Đa số bệnh nhân cư trú tại quận Tân Phú (52,6%) và quận 7 (13,2%).

  2. Tình trạng bệnh lý: Ba bệnh cấp phổ biến nhất là nhiễm trùng (28,9%), tâm thần - thần kinh (13,2%) và tiêu hóa (13,2%). Ba bệnh nền phổ biến gồm tim mạch (34,2%), tâm thần - thần kinh (26,3%) và ung thư (23,7%).

  3. Tình trạng dinh dưỡng: Tỷ lệ bệnh nhân có BMI < 18,5 kg/m² là 39,5%, trong khi 94,7% bệnh nhân được đánh giá SGA mức B (nguy cơ suy dinh dưỡng nhẹ) và 5,3% mức C (nguy cơ cao). Không có bệnh nhân nào ở mức A (không suy dinh dưỡng). Các tiêu chí SGA cho thấy 97,4% bệnh nhân có thay đổi cân nặng trong 6 tháng qua, 76,3% thay đổi khẩu phần ăn nhẹ đến vừa, 89,5% có triệu chứng tiêu hóa nhẹ đến vừa, và 79% có teo cơ nhẹ đến vừa.

  4. Thực trạng nuôi dưỡng: Bệnh nhân chủ yếu được nuôi dưỡng qua đường miệng hoặc tĩnh mạch, tuy nhiên khẩu phần dinh dưỡng chưa đáp ứng đủ nhu cầu năng lượng và protein theo cân nặng hiện tại và lý tưởng. Khẩu phần thường thiếu cân đối về tỷ lệ glucid, protein và lipid.

  5. Nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc dinh dưỡng tại nhà: Phần lớn bệnh nhân và người chăm sóc mong muốn được tư vấn dinh dưỡng tại nhà và cung cấp suất ăn bệnh lý phù hợp, nhằm cải thiện tình trạng dinh dưỡng và hỗ trợ quá trình hồi phục.

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ suy dinh dưỡng cao ở nhóm bệnh nhân tại nhà phản ánh thực trạng thiếu sự quan tâm đúng mức đến chăm sóc dinh dưỡng sau xuất viện. Kết quả phù hợp với các nghiên cứu quốc tế tại Nhật Bản, Phần Lan và Đức, nơi tỷ lệ suy dinh dưỡng ở bệnh nhân chăm sóc tại nhà cũng ở mức cao (từ 12% đến 46,5%).

Nguyên nhân chính bao gồm khả năng vận động hạn chế, bệnh lý phức tạp, và thiếu quy trình chăm sóc dinh dưỡng bài bản tại các phòng khám bác sĩ gia đình. Việc sử dụng công cụ SGA giúp đánh giá toàn diện hơn so với chỉ dựa vào BMI, vì nhiều bệnh nhân có BMI ≥ 18,5 nhưng vẫn có nguy cơ suy dinh dưỡng theo SGA.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tình trạng vận động, bảng phân loại bệnh lý và biểu đồ so sánh tỷ lệ suy dinh dưỡng theo BMI và SGA để minh họa rõ nét hơn thực trạng.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng quy trình chăm sóc dinh dưỡng toàn diện tại nhà, bao gồm đánh giá, chẩn đoán, can thiệp và đánh giá lại tình trạng dinh dưỡng định kỳ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng quy trình chăm sóc dinh dưỡng bài bản tại phòng khám bác sĩ gia đình: Bao gồm đánh giá và tái đánh giá tình trạng dinh dưỡng định kỳ, chẩn đoán dinh dưỡng, can thiệp dinh dưỡng phù hợp và lượng giá hiệu quả. Thời gian thực hiện trong 6-12 tháng, do phòng khám chủ trì phối hợp với chuyên viên dinh dưỡng.

  2. Đào tạo nhân viên y tế và điều dưỡng về chăm sóc dinh dưỡng tại nhà: Tập huấn kỹ năng sử dụng công cụ đánh giá SGA, kỹ thuật đo nhân trắc và tư vấn dinh dưỡng. Mục tiêu nâng cao năng lực chăm sóc dinh dưỡng trong vòng 3-6 tháng, do các viện đào tạo y tế và phòng khám phối hợp thực hiện.

  3. Phát triển dịch vụ tư vấn dinh dưỡng và cung cấp suất ăn bệnh lý tại nhà: Thiết lập dịch vụ cung cấp suất ăn phù hợp với từng bệnh lý và nhu cầu dinh dưỡng của bệnh nhân, đồng thời tư vấn dinh dưỡng cá nhân hóa. Thời gian triển khai 6 tháng, do phòng khám và các đơn vị cung cấp dịch vụ dinh dưỡng thực hiện.

  4. Hỗ trợ chính sách bảo hiểm y tế chi trả cho dịch vụ chăm sóc dinh dưỡng tại nhà: Đề xuất cơ quan quản lý y tế xem xét bổ sung dịch vụ chăm sóc dinh dưỡng vào danh mục được bảo hiểm chi trả nhằm giảm gánh nặng chi phí cho bệnh nhân. Thời gian vận động chính sách trong 1-2 năm, do các tổ chức chuyên môn và phòng khám phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ gia đình và nhân viên y tế tại các phòng khám tư nhân: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng quy trình chăm sóc dinh dưỡng tại nhà, nâng cao chất lượng dịch vụ và hiệu quả điều trị.

  2. Chuyên viên dinh dưỡng và điều dưỡng: Tham khảo các phương pháp đánh giá tình trạng dinh dưỡng, kỹ thuật thu thập dữ liệu và thực trạng nuôi dưỡng để áp dụng trong chăm sóc bệnh nhân tại nhà.

  3. Nhà quản lý y tế và cơ quan bảo hiểm: Cung cấp dữ liệu thực tiễn về nhu cầu và hiệu quả của dịch vụ chăm sóc dinh dưỡng tại nhà, làm cơ sở cho việc xây dựng chính sách hỗ trợ và phát triển dịch vụ.

  4. Gia đình và người chăm sóc bệnh nhân: Hiểu rõ tầm quan trọng của chăm sóc dinh dưỡng tại nhà, từ đó phối hợp tốt hơn với nhân viên y tế trong việc chăm sóc và hỗ trợ bệnh nhân.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần đánh giá tình trạng dinh dưỡng cho bệnh nhân tại nhà?
    Đánh giá giúp phát hiện sớm suy dinh dưỡng, từ đó can thiệp kịp thời để cải thiện sức khỏe và giảm nguy cơ tái nhập viện. Ví dụ, tỷ lệ suy dinh dưỡng ở bệnh nhân tại nhà lên đến gần 40% theo BMI.

  2. Công cụ SGA có ưu điểm gì so với BMI?
    SGA đánh giá toàn diện hơn, bao gồm thay đổi cân nặng, khẩu phần ăn, triệu chứng tiêu hóa và dấu hiệu lâm sàng, giúp phát hiện suy dinh dưỡng ngay cả khi BMI bình thường.

  3. Các phương pháp nuôi dưỡng nào phù hợp cho bệnh nhân tại nhà?
    Ưu tiên dinh dưỡng qua đường miệng, bổ sung bằng chế phẩm dinh dưỡng đường miệng (ONS). Khi không đủ, sử dụng dinh dưỡng qua ống thông hoặc tĩnh mạch tùy theo tình trạng bệnh.

  4. Làm thế nào để cải thiện thực trạng nuôi dưỡng cho bệnh nhân tại nhà?
    Cần xây dựng quy trình chăm sóc dinh dưỡng bài bản, đào tạo nhân viên y tế, cung cấp dịch vụ tư vấn dinh dưỡng và suất ăn bệnh lý phù hợp.

  5. Dịch vụ chăm sóc dinh dưỡng tại nhà có được bảo hiểm y tế chi trả không?
    Hiện tại, dịch vụ này chưa được bảo hiểm y tế chi trả tại các phòng khám bác sĩ gia đình độc lập, bệnh nhân phải tự chi trả. Việc vận động chính sách là cần thiết để giảm gánh nặng chi phí.

Kết luận

  • Tỷ lệ suy dinh dưỡng ở bệnh nhân tại nhà do phòng khám bác sĩ gia đình "Sài Gòn" quản lý là khoảng 40% theo BMI và trên 95% theo SGA mức B và C, phản ánh thực trạng dinh dưỡng đáng báo động.
  • Hầu hết bệnh nhân có khả năng vận động hạn chế hoặc nằm liệt giường, kèm theo nhiều bệnh lý cấp và mạn tính phức tạp.
  • Thực trạng nuôi dưỡng chưa đáp ứng đủ nhu cầu năng lượng và protein, khẩu phần chưa cân đối, ảnh hưởng đến quá trình hồi phục.
  • Nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm sóc dinh dưỡng tại nhà, bao gồm tư vấn dinh dưỡng và cung cấp suất ăn bệnh lý, là rất lớn và cần được đáp ứng kịp thời.
  • Đề xuất xây dựng quy trình chăm sóc dinh dưỡng bài bản, đào tạo nhân viên, phát triển dịch vụ và vận động chính sách bảo hiểm y tế để nâng cao chất lượng chăm sóc dinh dưỡng tại nhà trong thời gian tới.

Luận văn khuyến khích các phòng khám bác sĩ gia đình và cơ quan quản lý y tế triển khai các giải pháp trên nhằm cải thiện tình trạng dinh dưỡng và nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân tại nhà.