I. Tổng Quan Về Tiếp Nhận Truyện Kiều Nghiên Cứu Toàn Cầu
Vấn đề tiếp nhận văn học ngày càng thu hút sự quan tâm của giới nghiên cứu. Việc khẳng định vai trò của người đọc trong việc kiến giải ý nghĩa tác phẩm trở thành luận điểm quan trọng. Sáng tác và tiếp nhận có mối quan hệ mật thiết. Nếu không có sáng tác, không có đối tượng để tiếp nhận. Ngược lại, nếu tác phẩm không thu hút được sự tiếp nhận, chứng tỏ tác phẩm không đủ sức hấp dẫn. Nghiên cứu tiếp nhận đã dần khẳng định vị trí và vai trò của mình. Ở Việt Nam, các nhà nghiên cứu đã bắt kịp xu thế này. Tuy nhiên, việc áp dụng lý thuyết tiếp nhận vào các tác phẩm cụ thể vẫn còn hạn chế. Điều này thúc đẩy việc nghiên cứu tiếp nhận văn học, cụ thể là Tiếp nhận Truyện Kiều trên phạm vi toàn cầu. Chúng tôi muốn mở rộng không gian địa lý này để không chỉ dừng lại trong biên giới của một quốc gia sinh ra tác phẩm đó mà còn là các quốc gia khác đối với cùng một tác phẩm.
1.1. Lịch Sử Hình Thành Lý Thuyết Tiếp Nhận Văn Học
Văn học luôn được đặt trong mối quan hệ hiện thực - nhà văn - tác phẩm - người đọc. Tuy nhiên, ở từng giai đoạn lịch sử, mối quan hệ giữa nhà văn và tác phẩm, tác phẩm và hiện thực được chú trọng hơn. Lý luận văn học chủ yếu tập trung nghiên cứu khâu sáng tác, hoặc xem xét sáng tác tách rời với các quy luật tiếp nhận, ít chú ý đến khâu tiếp nhận văn học. Theo Bùi Thanh Hiền, nếu lý luận văn học ra đời vào buổi giao thời thế kỷ XVIII - XIX, thì phải đến nửa cuối thế kỷ XX lý luận tiếp nhận văn học mới được chú ý. Tuy nhiên, lịch sử tiếp nhận văn học đã bắt đầu ngay từ khi văn học ra đời. Đến nửa đầu thế kỷ XIX ở phương Tây, phê bình văn học mới xuất hiện với tư cách là một bộ môn của khoa học văn học.
1.2. Các Trường Phái Phê Bình và Vai Trò Người Đọc
Tác phẩm văn học đã trở thành đối tượng được nghiên cứu từ nhiều góc độ khác nhau với nhiều phương pháp đa dạng như phương pháp tiểu sử, phương pháp so sánh. Việc phê bình văn học cũng từ đó mà phân chia thành nhiều trường phái khác nhau. Nổi bật trong số đó là một số trường phái có sức ảnh hưởng lớn như trường phái văn hóa - lịch sử, trường phái hình thức Nga, trường phái văn học so sánh. Khoảng đầu thế kỷ XX, trường phái phê bình theo phản ứng của bạn đọc (reader – reponsecriticism) ra đời ở Hoa Kỳ. Theo Phương Lựu, khuynh hướng phê bình theo phản ứng của người đọc (reader – reponsecriticism) cho rằng: “mặc dù ý nghĩa nằm trong hệ thống phù hiệu ngôn ngữ của văn bản, nhưng không tồn tại độc lập, mà phải dựa vào bạn đọc. Ý nghĩa, do đó là kết quả phản ứng của bạn đọc đối với tác phẩm” (Phương Lựu, 2002).
II. Thách Thức Nghiên Cứu Tiếp Nhận Truyện Kiều Toàn Cầu
Đến với Truyện Kiều, một tác phẩm chưa bao giờ mất đi sức thu hút đối với các nhà nghiên cứu và bạn đọc bao thế hệ, việc nghiên cứu vấn đề tiếp nhận Truyện Kiều trên thế giới sẽ góp phần giúp ta hiểu hơn về giá trị lớn lao của tác phẩm đã vượt ra khỏi biên giới nước ta. Tuy nhiên, việc nghiên cứu vấn đề tiếp nhận Truyện Kiều hiện nay đa phần chỉ dừng lại trong phạm vi quốc gia. Điều này để lại một khoảng trống lớn trong việc nghiên cứu. Đó cũng chính là sức hấp dẫn của việc tìm hiểu nhằm khỏa lấp khoảng trống này. Vì thế trong luận văn này, chúng tôi mong muốn đem đến một cái nhìn khái quát về vấn đề tiếp nhận Truyện Kiều trên thế giới nhằm đóng góp thêm một mảnh ghép vào bức tranh đời sống sinh động của một kiệt tác văn chương đã trở thành một trong những di sản của nhân loại.
2.1. Phạm Vi Nghiên Cứu và Giới Hạn Tiếp Cận
Trong giới hạn của luận văn, chúng tôi tập trung khảo sát những công trình nghiên cứu đã được công bố rộng rãi của các tác giả trên thế giới đã được công bố và dịch sang tiếng Việt. Với tư liệu mà chúng tôi sưu tầm được tập trung chủ yếu ở các nước như Nga, Mỹ, Pháp, Đức, Trung Quốc, Nhật Bản, Đài Loan, Hàn Quốc, Tiệp Khắc, Rumani, Lào, Thái Lan, chúng tôi hy vọng sẽ hệ thống lại và khái quát được phần nào về vấn đề tiếp nhận Truyện Kiều trên thế giới ở khía cạnh tiếp nhận của các nhà nghiên cứu, phê bình. Vấn đề dịch thuật và tiếp nhận của bộ phận người đọc đại chúng cũng có vai trò quan trọng trong việc nghiên cứu tiếp nhận một tác phẩm ở các nước khác nhưng do vấn đề này rất rộng và liên quan đến nhiều lĩnh vực khác nên người nghiên cứu chưa thể đi sâu vào phân tích, đánh giá.
2.2. Lịch Sử Nghiên Cứu Về Tiếp Nhận Truyện Kiều
Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy hiện nay chưa có một công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề tiếp nhận Truyện Kiều trên thế giới mà chủ yếu tập trung vào hai hướng chính đó là điểm qua về tình hình dịch thuật cũng như nghiên cứu Truyện Kiều trên thế giới chứ chưa có công trình nào đánh giá, phân tích cụ thể; hướng thứ hai là chỉ khái quát tình hình dịch thuật, nghiên cứu Truyện Kiều ở một quốc gia cụ thể hoặc một trường hợp tiếp nhận của một đối tượng. Đầu tiên có thể kể đến bài viết “Truyện Kiều với người ngoại quốc” (1958) của Vũ Đức Trinh. Tác giả của bài viết chỉ phân loại người đọc Truyện Kiều trên thế giới thành ba hạng người: 1) hạng người biết vừa rộng vừa sâu; 2) hạng người biết khá giỏi; 3) hạng người biết sơ sài. Và ở mỗi hạng người, tác giả chỉ điểm qua một vài nhân vật chứa chưa đi sâu vào lí giải và đánh giá.
III. Phương Pháp Nghiên Cứu Tiếp Nhận Truyện Kiều Hiệu Quả
Đối với vấn đề tiếp nhận Truyện Kiều trên thế giới, chúng tôi nhận thấy đã có một số công trình đề cập đến nhưng chủ yếu chỉ dừng lại ở mức độ khái quát, điểm qua hoặc chỉ nghiên cứu tình hình tiếp nhận ở một khu vực, một quốc gia hay một trường hợp tiếp nhận cụ thể mà chưa có sự đi sâu và hệ thống. Vì thế, chúng tôi mong muốn khái quát tình hình tiếp nhận đặc biệt là của đối tượng nhà nghiên cứu, phê bình văn học trên thế giới thông qua những công trình nghiên cứu tiêu biểu đồng thời hệ thống thành các xu hướng tiếp nhận cơ bản đối với tác phẩm kinh điển của văn học Việt Nam - Truyện Kiều. Chúng tôi hy vọng sẽ góp thêm một mảnh ghép vào bức tranh đời sống vốn đã rất sinh động của Truyện Kiều. Thông qua đó, một lần nữa khẳng định sức sống mạnh mẽ cũng như sức ảnh hưởng của Truyện Kiều đã không chỉ ở phạm vi trong nước mà còn vươn ra thế giới.
3.1. Kết Hợp Các Phương Pháp Nghiên Cứu
Đối với đề tài này, chúng tôi xin sử dụng kết hợp các phương pháp sau: Phương pháp hệ thống: Chúng tôi đã hệ thống lại quá trình tiếp nhận Truyện Kiều trên thế giới vào hệ thống nghiên cứu Truyện Kiều ở các nước và hệ thống nghiên cứu Truyện Kiều ở các châu lục. Phương pháp thực chứng - lịch sử: Chúng tôi dựa vào ngữ cảnh lịch sử, mục tiêu văn hóa để có cái nhìn tổng quan về quá trình tiếp nhận Truyện Kiều trên thế giới. Phương pháp so sánh: Với phương pháp này, chúng tôi sẽ ứng dụng trong việc nhận xét mối tương quan giữa các công trình nghiên cứu, sự tương đồng và khác nhau trong các quan điểm tiếp nhận Truyện Kiều.
3.2. Ứng Dụng Mỹ Học và Văn Hóa Học
Phương pháp thống kê: Phương pháp này giúp chúng tôi thống kê số lượng bản dịch cũng như thống kê các công trình nghiên cứu Truyện Kiều ở các nước để có đặt vào hệ thống tiếp nhận ở các châu lục. Phương pháp mỹ học tiếp nhận: Đây là phương pháp được chúng tôi vận dụng để lí giải các quan điểm tiếp nhận hay sự khác nhau trong việc tiếp nhận Truyện Kiều ở các khu vực, các châu lục. Phương pháp tiếp cận văn hóa học: Luận văn đặt vấn đề tìm hiểu ý kiến của nhà phê bình trên thế giới trong ngữ cảnh giao lưu văn hóa giữa Việt Nam và các nước.
IV. Truyện Kiều Ở Châu Á Nghiên Cứu và Phê Bình Văn Học
Chương 2 tập trung vào sự tiếp nhận Truyện Kiều của các nhà nghiên cứu và phê bình ở Châu Á. Vấn đề tiếp nhận Truyện Kiều ở khu vực Đông Bắc Á được xem xét kỹ lưỡng, bao gồm tiếp nhận ở Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản và Hàn Quốc. Tình hình tiếp nhận Truyện Kiều ở Đông Nam Á cũng được đề cập. Mục tiêu là làm rõ cách các nhà nghiên cứu và phê bình ở Châu Á đánh giá và diễn giải Truyện Kiều, từ đó thấy được những điểm tương đồng và khác biệt trong cách tiếp nhận tác phẩm này.
4.1. Tiếp Nhận Truyện Kiều Tại Khu Vực Đông Bắc Á
Nghiên cứu sự tiếp nhận Truyện Kiều ở Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản và Hàn Quốc. Phân tích các công trình nghiên cứu và phê bình văn học tiêu biểu để hiểu rõ hơn về cách các nhà nghiên cứu ở khu vực này đánh giá và diễn giải Truyện Kiều. So sánh các quan điểm tiếp nhận khác nhau để tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt.
4.2. Tiếp Nhận Truyện Kiều Tại Khu Vực Đông Nam Á
Khảo sát tình hình tiếp nhận Truyện Kiều ở các nước Đông Nam Á. Tìm hiểu xem Truyện Kiều đã được dịch và nghiên cứu như thế nào ở khu vực này. Đánh giá mức độ ảnh hưởng của Truyện Kiều đối với văn học và văn hóa của các nước Đông Nam Á.
V. Truyện Kiều Ở Châu Âu Châu Mỹ Châu Úc Góc Nhìn Toàn Cầu
Chương 3 khảo sát sự tiếp nhận Truyện Kiều của các nhà nghiên cứu và phê bình ở Châu Âu, Châu Mỹ và Châu Úc. Vấn đề tiếp nhận Truyện Kiều ở Châu Âu được chia thành hai khu vực: Tây Âu và Đông Âu. Tương tự, tiếp nhận Truyện Kiều ở Châu Mỹ tập trung vào Mỹ và Cuba. Cuối cùng, chương này cũng đề cập đến tiếp nhận Truyện Kiều ở Châu Úc. Mục tiêu là cung cấp một cái nhìn toàn diện về cách Truyện Kiều được đánh giá và diễn giải ở các châu lục khác nhau trên thế giới.
5.1. Tiếp Nhận Truyện Kiều Tại Châu Âu
Phân tích sự tiếp nhận Truyện Kiều ở khu vực Tây Âu và Đông Âu. So sánh các quan điểm nghiên cứu và phê bình văn học để tìm ra những điểm khác biệt trong cách tiếp nhận tác phẩm này. Đánh giá ảnh hưởng của bối cảnh văn hóa và lịch sử đối với cách tiếp nhận Truyện Kiều ở Châu Âu.
5.2. Tiếp Nhận Truyện Kiều Tại Châu Mỹ và Châu Úc
Nghiên cứu sự tiếp nhận Truyện Kiều ở Mỹ, Cuba và Châu Úc. Tìm hiểu xem Truyện Kiều đã được giới thiệu và nghiên cứu như thế nào ở các quốc gia này. Đánh giá mức độ quan tâm và ảnh hưởng của Truyện Kiều đối với giới nghiên cứu và độc giả ở Châu Mỹ và Châu Úc.
VI. Giá Trị Văn Học và Ý Nghĩa Toàn Cầu Của Truyện Kiều
Thông qua việc nghiên cứu tiếp nhận Truyện Kiều trên thế giới, chúng ta có thể thấy được giá trị văn học to lớn và ý nghĩa toàn cầu của tác phẩm này. Truyện Kiều không chỉ là một tác phẩm văn học kinh điển của Việt Nam mà còn là một di sản văn hóa của nhân loại. Việc tiếp nhận Truyện Kiều ở các quốc gia và châu lục khác nhau cho thấy sức sống mạnh mẽ và khả năng vượt qua mọi rào cản văn hóa của tác phẩm này. Nghiên cứu này góp phần khẳng định vị thế của văn học Việt Nam trên bản đồ văn học thế giới.
6.1. Khẳng Định Giá Trị Văn Học To Lớn
Đánh giá lại giá trị văn học của Truyện Kiều dựa trên các nghiên cứu tiếp nhận trên thế giới. Phân tích những yếu tố làm nên sức hấp dẫn và trường tồn của tác phẩm này. Khẳng định vị thế của Truyện Kiều trong nền văn học Việt Nam và thế giới.
6.2. Ý Nghĩa Toàn Cầu và Sức Lan Tỏa Văn Hóa
Phân tích ý nghĩa toàn cầu của Truyện Kiều thông qua các nghiên cứu tiếp nhận ở các quốc gia và châu lục khác nhau. Đánh giá khả năng vượt qua mọi rào cản văn hóa của tác phẩm này. Khẳng định vai trò của Truyện Kiều trong việc giới thiệu văn hóa Việt Nam ra thế giới.
