Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông (THPT) trở thành một vấn đề cấp thiết nhằm giảm thiểu tình trạng thất nghiệp và chọn sai nghề nghiệp sau khi ra trường. Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, hiện có khoảng 200.000 sinh viên tốt nghiệp đại học, cao đẳng không tìm được việc làm, trong khi Bộ Lao động Thương binh và Xã hội cho biết khoảng 60% sinh viên ra trường làm trái ngành hoặc không đúng chuyên môn đào tạo. Điều này cho thấy sự thiếu hụt trong công tác giáo dục hướng nghiệp (GDHN) cho học sinh THPT.

Luận văn tập trung nghiên cứu việc tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong dạy học văn bản thông tin cho học sinh THPT theo chương trình Ngữ văn năm 2018. Văn bản thông tin là loại văn bản mới được đưa vào chương trình, có vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin khách quan, chính xác về các vấn đề xã hội và nghề nghiệp, giúp học sinh có cái nhìn thực tế và định hướng nghề nghiệp phù hợp. Mục tiêu nghiên cứu là đề xuất nội dung và biện pháp tích hợp GDHN trong dạy học văn bản thông tin, đồng thời kiểm nghiệm tính khả thi qua thực nghiệm tại các trường THPT ở Thanh Hóa trong năm học 2019-2020.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các văn bản thông tin trong chương trình Ngữ văn THPT năm 2018, với đối tượng là học sinh các khối lớp 10, 11, 12. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh, góp phần giảm thiểu tình trạng chọn nghề sai, thất nghiệp và tăng cường sự phù hợp giữa đào tạo và nhu cầu thị trường lao động.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết dạy học tích hợp và lý thuyết giáo dục hướng nghiệp. Dạy học tích hợp được hiểu là sự kết hợp hữu cơ, có hệ thống các kiến thức, kỹ năng từ nhiều lĩnh vực để hình thành nội dung thống nhất, giúp học sinh phát triển năng lực giải quyết vấn đề trong học tập và cuộc sống. Trong chương trình giáo dục phổ thông mới, dạy học tích hợp là định hướng xuyên suốt nhằm phát triển phẩm chất và năng lực người học.

Giáo dục hướng nghiệp được định nghĩa là hệ thống các biện pháp giúp học sinh nhận thức về bản thân, thị trường lao động và lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực, sở thích và nhu cầu xã hội. Chuẩn đầu ra về năng lực hướng nghiệp của học sinh THPT bao gồm kiến thức về nghề nghiệp, kỹ năng tự đánh giá và tìm kiếm thông tin nghề nghiệp, thái độ chủ động và tự tin trong lựa chọn nghề.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Văn bản thông tin: loại văn bản phi hư cấu, cung cấp thông tin khách quan, chính xác về các vấn đề xã hội, khoa học, nghề nghiệp.
  • Chuẩn đầu ra: yêu cầu tối thiểu về kiến thức, kỹ năng, thái độ mà học sinh cần đạt được sau khi hoàn thành chương trình học.
  • Tích hợp giáo dục hướng nghiệp: việc lồng ghép nội dung giáo dục hướng nghiệp vào các môn học, trong đó có môn Ngữ văn, nhằm phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phương pháp lý thuyết: tổng hợp, phân tích các tài liệu, luận văn, sách báo liên quan đến dạy học tích hợp, giáo dục hướng nghiệp và văn bản thông tin trong chương trình Ngữ văn THPT.
  • Phương pháp thống kê: thống kê các văn bản thông tin trong chương trình Ngữ văn THPT năm 2018 để xác định nội dung tích hợp GDHN.
  • Phương pháp phân tích – tổng hợp: hệ thống hóa lý thuyết và thực tiễn để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài.
  • Phương pháp quan sát: quan sát thực tế các hoạt động dạy học văn bản thông tin tích hợp GDHN tại trường THPT.
  • Phương pháp thực nghiệm: tổ chức dạy học thực nghiệm tại trường Trung cấp nghề Nga Sơn và trường THPT Yên Định 3, Thanh Hóa, với cỡ mẫu 150 học sinh khối 10, 11, 12, nhằm kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của nội dung, biện pháp tích hợp GDHN.

Quá trình thực nghiệm được tiến hành theo kế hoạch cụ thể, bao gồm thiết kế giáo án, tổ chức dạy học, đánh giá kết quả qua đề kiểm tra và biểu chấm đánh giá. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện tại các trường có điều kiện thực hiện nghiên cứu, đảm bảo tính đại diện cho học sinh THPT tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức về giáo dục hướng nghiệp của học sinh THPT: Qua khảo sát 150 học sinh tại Thanh Hóa, có 86,1% học sinh đồng ý rằng hoạt động hướng nghiệp là cần thiết, giúp các em lựa chọn nghề nghiệp phù hợp; 81,4% đồng ý cần tham gia các chương trình, sự kiện hướng nghiệp. Tuy nhiên, hơn 2/3 học sinh đăng ký học ban Khoa học tự nhiên để thi khối A, trong khi nhiều em có năng lực phù hợp với các khối khác. Tình trạng chọn nghề theo cảm tính, phong trào và thiếu thông tin nghề nghiệp phổ biến.

  2. Văn bản thông tin trong chương trình Ngữ văn THPT năm 2018 có vai trò quan trọng trong giáo dục hướng nghiệp: Văn bản thông tin cung cấp kiến thức chính xác, khách quan về các ngành nghề, giúp học sinh hiểu rõ hơn về thế giới nghề nghiệp và xã hội. Nội dung văn bản thông tin đa dạng, bao gồm các thể loại như báo cáo, thuyết minh, bài viết khoa học, giúp phát triển năng lực đọc hiểu và kỹ năng viết của học sinh.

  3. Nguyên tắc tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong dạy học văn bản thông tin:

    • Đảm bảo đặc trưng và mục tiêu của văn bản thông tin, không làm mất tính khách quan, khoa học của loại văn bản này.
    • Gắn với thực tế địa phương và đối tượng học sinh, giúp học sinh nhận thức rõ về các ngành nghề phù hợp với điều kiện và nhu cầu xã hội tại địa phương.
    • Gắn với xu hướng phát triển ngành nghề và nhu cầu xã hội, cập nhật thông tin về các ngành nghề mới, xu hướng thị trường lao động trong thời đại công nghiệp 4.0.
    • Đổi mới phương pháp và phương tiện dạy học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực người học, sử dụng đa dạng hình thức, công cụ hỗ trợ như sơ đồ, bảng biểu, video clip.

  4. Kết quả thực nghiệm dạy học tích hợp GDHN qua văn bản thông tin: Sau thực nghiệm, chất lượng bài kiểm tra của học sinh lớp 12A, 12B có sự cải thiện rõ rệt so với nhóm đối chứng, với tỷ lệ học sinh liên hệ được nội dung thông tin trong văn bản với ngành nghề, việc làm liên quan đạt trên 70%. Học sinh thể hiện sự chủ động, tự tin hơn trong việc tìm hiểu và lựa chọn nghề nghiệp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong dạy học văn bản thông tin là khả thi và mang lại hiệu quả tích cực trong việc nâng cao nhận thức và năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT. Việc sử dụng văn bản thông tin giúp học sinh tiếp cận thông tin nghề nghiệp một cách khách quan, khoa học, đồng thời phát triển kỹ năng đọc hiểu và viết.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, luận văn đã bổ sung thêm khía cạnh tích hợp GDHN qua văn bản thông tin, một lĩnh vực còn ít được quan tâm trong giáo dục phổ thông. Kết quả thực nghiệm cũng phù hợp với các khuyến nghị của các chuyên gia giáo dục về việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích hợp và phát triển năng lực người học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh đạt chuẩn năng lực hướng nghiệp trước và sau thực nghiệm, bảng thống kê kết quả bài kiểm tra và biểu đồ phân bố nhận thức của học sinh về GDHN. Những biểu đồ này minh họa rõ nét sự chuyển biến tích cực trong nhận thức và năng lực của học sinh sau khi áp dụng phương pháp tích hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và cập nhật nội dung tích hợp GDHN trong dạy học văn bản thông tin: Đề xuất xây dựng hệ thống nội dung GDHN phù hợp với đặc trưng của văn bản thông tin, cập nhật các ngành nghề mới, xu hướng phát triển nghề nghiệp theo thị trường lao động hiện đại. Thời gian thực hiện: 1 năm; chủ thể: Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các chuyên gia giáo dục và ngành nghề.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích hợp và phát triển năng lực: Khuyến khích giáo viên sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, đa dạng hình thức như thảo luận nhóm, hoạt động trải nghiệm sáng tạo, sử dụng phương tiện đa phương tiện hỗ trợ dạy học. Thời gian: liên tục; chủ thể: các trường THPT và giáo viên Ngữ văn.

  3. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về tích hợp GDHN và dạy học văn bản thông tin: Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giáo viên về phương pháp tích hợp GDHN, kỹ năng khai thác văn bản thông tin trong dạy học. Thời gian: 6 tháng đến 1 năm; chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trung tâm bồi dưỡng giáo viên.

  4. Phát triển tài liệu, phương tiện dạy học hỗ trợ tích hợp GDHN: Biên soạn tài liệu hướng dẫn, xây dựng ngân hàng câu hỏi, bài tập tích hợp GDHN trong văn bản thông tin; phát triển các phương tiện dạy học đa phương tiện, video clip minh họa ngành nghề. Thời gian: 1-2 năm; chủ thể: các nhà xuất bản, trung tâm nghiên cứu giáo dục.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong giáo dục hướng nghiệp: Xây dựng các chương trình phối hợp tổ chức hoạt động trải nghiệm nghề nghiệp, tham quan doanh nghiệp, tư vấn nghề nghiệp cho học sinh. Thời gian: liên tục; chủ thể: nhà trường, phụ huynh, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn THPT: Nắm bắt phương pháp tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong dạy học văn bản thông tin, nâng cao hiệu quả giảng dạy và hỗ trợ học sinh định hướng nghề nghiệp phù hợp.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Sử dụng luận văn làm cơ sở để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và phát triển chương trình giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục và Ngôn ngữ: Tham khảo các cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong dạy học Ngữ văn.

  4. Phụ huynh và học sinh THPT: Hiểu rõ vai trò của giáo dục hướng nghiệp và cách thức tích hợp trong môn Ngữ văn, từ đó phối hợp hiệu quả trong việc lựa chọn ngành nghề và định hướng học tập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong dạy học văn bản thông tin?
    Việc tích hợp giúp học sinh tiếp cận thông tin nghề nghiệp một cách khách quan, phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp ngay từ phổ thông, giảm thiểu chọn nghề sai và thất nghiệp sau này.

  2. Văn bản thông tin có đặc điểm gì nổi bật trong chương trình Ngữ văn THPT?
    Văn bản thông tin là loại văn bản phi hư cấu, cung cấp thông tin chính xác, khách quan về các vấn đề xã hội, khoa học và nghề nghiệp, giúp học sinh phát triển kỹ năng đọc hiểu và nhận thức thực tế.

  3. Phương pháp dạy học tích hợp giáo dục hướng nghiệp được áp dụng như thế nào?
    Phương pháp bao gồm lồng ghép nội dung hướng nghiệp vào bài học văn bản thông tin, sử dụng hoạt động nhóm, trải nghiệm sáng tạo, phương tiện đa phương tiện và phân hóa theo năng lực học sinh.

  4. Làm thế nào để giáo viên có thể cập nhật nội dung hướng nghiệp phù hợp với xu hướng nghề nghiệp?
    Giáo viên cần thường xuyên cập nhật thông tin từ các nguồn chính thống, phối hợp với các chuyên gia, doanh nghiệp và sử dụng tài liệu hướng nghiệp được biên soạn theo xu hướng phát triển ngành nghề.

  5. Kết quả thực nghiệm cho thấy hiệu quả của việc tích hợp giáo dục hướng nghiệp như thế nào?
    Sau thực nghiệm, tỷ lệ học sinh liên hệ được nội dung văn bản với ngành nghề tăng trên 70%, học sinh chủ động và tự tin hơn trong việc lựa chọn nghề nghiệp, chứng tỏ tính khả thi và hiệu quả của phương pháp.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng cơ sở lý luận vững chắc và đề xuất nội dung, biện pháp tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong dạy học văn bản thông tin cho học sinh THPT theo chương trình Ngữ văn 2018.
  • Thực trạng nghiên cứu cho thấy học sinh còn thiếu thông tin và kỹ năng định hướng nghề nghiệp, dẫn đến chọn nghề sai và thất nghiệp.
  • Kết quả thực nghiệm chứng minh tính khả thi và hiệu quả của việc tích hợp giáo dục hướng nghiệp qua dạy học văn bản thông tin, góp phần nâng cao năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm đổi mới nội dung, phương pháp, đào tạo giáo viên và phối hợp xã hội hóa giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý, giáo viên và phụ huynh quan tâm, áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp, góp phần phát triển nguồn nhân lực phù hợp với yêu cầu xã hội hiện đại.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT và sở giáo dục cần triển khai áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để hoàn thiện mô hình tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong dạy học Ngữ văn.