I. Tổng Quan Về Tích Cực Hóa Hoạt Động Học Tập Văn Học
Trong bối cảnh đổi mới giáo dục, việc tích cực hóa hoạt động học tập trở thành yếu tố then chốt. Phương pháp dạy học truyền thống, tập trung vào việc truyền thụ kiến thức một chiều, dần nhường chỗ cho các phương pháp lấy học sinh làm trung tâm. Điều này đặc biệt quan trọng trong dạy học giá trị văn học, nơi sự cảm thụ và tư duy độc lập của học sinh đóng vai trò quyết định. Việc tích cực hóa không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức mà còn phát triển các kỹ năng mềm, phẩm chất cá nhân, và khả năng ứng dụng kiến thức vào thực tiễn. Nhà giáo dục Mĩ Jonh Dewey đã khẳng định : '' HS là mặt trời, xung quanh nó quy tụ mọi phương diện giáo dục".
1.1. Bản Chất Của Phương Pháp Dạy Học Tích Cực
Phương pháp dạy học tích cực không chỉ là một tập hợp các kỹ thuật, mà là một triết lý giáo dục. Nó nhấn mạnh vai trò chủ động của học sinh trong quá trình học tập. Giáo viên đóng vai trò là người hướng dẫn, tạo điều kiện để học sinh tự khám phá, trải nghiệm và xây dựng kiến thức. Điều này đòi hỏi sự thay đổi trong cả cách thức tổ chức lớp học, thiết kế bài giảng và đánh giá kết quả học tập. Tính tích cực của HS biểu hiện trong những dạng hoạt động khác nhau: học tập, lao động, thể dục, thể thao,.
1.2. Vai Trò Của Giáo Viên Trong Dạy Học Tích Cực
Trong môi trường học tập tích cực, vai trò của giáo viên chuyển từ người truyền đạt kiến thức sang người tạo điều kiện học tập. Giáo viên cần có khả năng thiết kế các hoạt động học tập hấp dẫn, phù hợp với trình độ và sở thích của học sinh. Đồng thời, giáo viên cần biết cách khuyến khích, động viên và hỗ trợ học sinh trong quá trình học tập. Việc xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa giáo viên và học sinh cũng là yếu tố quan trọng để tạo ra một môi trường học tập tích cực. Việc dạy học lấy HS làm trung tâm đã khẳng định một hướng đi đúng đắn.
II. Thách Thức Trong Tích Cực Hóa Dạy Học Giá Trị Văn Học
Mặc dù có nhiều ưu điểm, việc tích cực hóa hoạt động học tập trong dạy học giá trị văn học vẫn đối mặt với không ít thách thức. Một trong những thách thức lớn nhất là sự thiếu hụt về nguồn lực và cơ sở vật chất. Nhiều trường học vẫn còn thiếu các trang thiết bị dạy học hiện đại, phòng học chức năng, và tài liệu tham khảo phong phú. Bên cạnh đó, trình độ và kinh nghiệm của giáo viên cũng là một yếu tố quan trọng. Không phải giáo viên nào cũng được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng để áp dụng các phương pháp dạy học tích cực một cách hiệu quả. Ngay cả GV cũng nhiều khi không thiết tha lắm với mảng kiến thức vẫn bị coi là khô khan này.
2.1. Khó Khăn Về Nguồn Lực Và Cơ Sở Vật Chất
Việc thiếu thốn về nguồn lực và cơ sở vật chất gây khó khăn cho việc triển khai các hoạt động học tập đa dạng và sáng tạo. Ví dụ, việc tổ chức các buổi thảo luận nhóm, đóng vai, hay thực hiện các dự án nghiên cứu đòi hỏi không gian và trang thiết bị phù hợp. Nếu không có đủ điều kiện vật chất, giáo viên sẽ khó có thể tạo ra một môi trường học tập kích thích sự sáng tạo và hứng thú của học sinh. Những giờ giảng văn thành công là những giờ người thầy say sưa nói về tác phẩm với một thứ men đặc biệt khiến trò ngơ ngẩn tròn xoe mắt lắng nghe.
2.2. Nâng Cao Năng Lực Cho Giáo Viên Dạy Văn
Để tích cực hóa hoạt động học tập, giáo viên cần được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng về các phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng quản lý lớp học, và kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học. Các chương trình bồi dưỡng và tập huấn cần được thiết kế một cách bài bản và khoa học, đảm bảo tính thực tiễn và khả năng ứng dụng cao. Đồng thời, cần tạo điều kiện để giáo viên có thể chia sẻ kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau. Tư tưởng đổi mới PPDH để tăng hứng thú cho HS trong những giờ học LLVH còn ít được chú ý tới.
III. Phương Pháp Tích Cực Dạy Học Giá Trị Văn Học Hiệu Quả
Để vượt qua những thách thức và tích cực hóa hoạt động học tập trong dạy học giá trị văn học, cần áp dụng các phương pháp dạy học phù hợp. Một trong những phương pháp hiệu quả là dạy học dự án, cho phép học sinh tự lựa chọn đề tài, lập kế hoạch, thực hiện và trình bày kết quả nghiên cứu. Phương pháp này giúp học sinh phát triển các kỹ năng tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, và làm việc nhóm. Bên cạnh đó, dạy học theo chủ đề cũng là một lựa chọn tốt, giúp học sinh kết nối kiến thức văn học với các vấn đề thực tiễn trong cuộc sống. LLVH rất quan trọng đối với dạy học văn, đó là công cụ tư duy hữu hiệu, là công thức kì diệu cho những khám phá mới mẻ, là phép đo chiều sâu nhận thức và cảm nhận.
3.1. Dạy Học Dự Án Phát Triển Kỹ Năng Toàn Diện
Dạy học dự án là một phương pháp dạy học tích cực, trong đó học sinh tự lựa chọn đề tài, lập kế hoạch, thực hiện và trình bày kết quả nghiên cứu. Phương pháp này giúp học sinh phát triển các kỹ năng tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, làm việc nhóm, và giao tiếp. Đồng thời, nó cũng giúp học sinh hiểu sâu hơn về kiến thức văn học và khả năng ứng dụng kiến thức vào thực tiễn. Để phát huy tốt hiệu quả vận dụng của bài học này trong học văn và làm văn, GV cần phát huy được tính tích cực chủ động sáng tạo của HS trong giờ học để các em chiếm lĩnh được kiến thức một cách nhẹ nhàng và có thể vận dụng một cách linh hoạt nhất.
3.2. Dạy Học Theo Chủ Đề Kết Nối Văn Học Và Cuộc Sống
Dạy học theo chủ đề là một phương pháp dạy học tích cực, trong đó kiến thức văn học được kết nối với các vấn đề thực tiễn trong cuộc sống. Ví dụ, khi dạy về tác phẩm "Chí Phèo" của Nam Cao, giáo viên có thể liên hệ đến vấn đề tha hóa nhân cách trong xã hội hiện đại. Phương pháp này giúp học sinh hiểu rõ hơn về ý nghĩa và giá trị của văn học, đồng thời phát triển khả năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề. Bài " Giá trị văn học và tiếp nhận văn học" là một trong những kiến thức LLVH rất cần thiết để HS đến với thế giới văn chương nghệ thuật, hiểu sâu hơn giá trị của những tác phẩm văn học và con đường chiếm lĩnh những giá trị ấy nơi bạn đọc.
IV. Ứng Dụng Trò Chơi Và Hoạt Động Trải Nghiệm Trong Dạy Văn
Việc sử dụng trò chơi trong dạy học văn không chỉ tạo không khí vui vẻ, hào hứng mà còn giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách tự nhiên và hiệu quả. Các trò chơi như "Đuổi hình bắt chữ", "Giải ô chữ", hay "Đóng vai" có thể được sử dụng để củng cố kiến thức về tác giả, tác phẩm, hoặc các khái niệm văn học. Bên cạnh đó, các hoạt động trải nghiệm như tham quan bảo tàng văn học, gặp gỡ nhà văn, hay dựng lại các cảnh trong tác phẩm cũng giúp học sinh có những trải nghiệm sâu sắc và ghi nhớ kiến thức lâu hơn. Yêu cầu thay đổi nhận thức về cách học, cách dạy phần kiến thức lí luận văn học LLVH thường bị HS xem là kiến thức khô - khó - khổ khi học, hứng thú và động lực học không được cao như những phần kiến thức khác.
4.1. Sử Dụng Trò Chơi Để Củng Cố Kiến Thức Văn Học
Trò chơi là một công cụ hữu hiệu để củng cố kiến thức văn học một cách vui vẻ và hiệu quả. Các trò chơi như "Đuổi hình bắt chữ", "Giải ô chữ", hay "Đóng vai" có thể được sử dụng để kiểm tra kiến thức về tác giả, tác phẩm, hoặc các khái niệm văn học. Đồng thời, trò chơi cũng giúp học sinh phát triển các kỹ năng tư duy, làm việc nhóm, và giao tiếp. Hầu hết HS đều e ngại với mảng kiến thức này và nhiều HS học một cách đại khái với tư tưởng kiến thức LLVH không cần học kĩ vì đề thi hầu như không có câu hỏi chuyên biệt về LLVH.
4.2. Tổ Chức Hoạt Động Trải Nghiệm Sáng Tạo
Hoạt động trải nghiệm là một phương pháp dạy học tích cực, trong đó học sinh được tham gia vào các hoạt động thực tế để khám phá và trải nghiệm kiến thức văn học. Các hoạt động như tham quan bảo tàng văn học, gặp gỡ nhà văn, hay dựng lại các cảnh trong tác phẩm giúp học sinh có những trải nghiệm sâu sắc và ghi nhớ kiến thức lâu hơn. Đồng thời, hoạt động trải nghiệm cũng giúp học sinh phát triển các kỹ năng sáng tạo, tư duy phản biện, và làm việc nhóm. Ngay cả GV cũng nhiều khi không thiết tha lắm với mảng kiến thức vẫn bị coi là khô khan này.
V. Đánh Giá Hiệu Quả Phương Pháp Tích Cực Trong Dạy Văn
Việc đánh giá hiệu quả của các phương pháp tích cực hóa hoạt động học tập cần được thực hiện một cách khách quan và toàn diện. Không chỉ đánh giá kiến thức mà còn đánh giá các kỹ năng mềm, phẩm chất cá nhân, và khả năng ứng dụng kiến thức vào thực tiễn. Các hình thức đánh giá đa dạng như bài tập dự án, bài thuyết trình, bài kiểm tra trắc nghiệm, và bài luận có thể được sử dụng để đánh giá kết quả học tập của học sinh. Đồng thời, cần thu thập phản hồi từ học sinh và giáo viên để cải thiện phương pháp dạy học. Yêu cầu từ việc phát huy công năng của lí luận văn học trong dạy học văn LLVH rất quan trọng đối với dạy học văn, đó là công cụ tư duy hữu hiệu, là công thức kì diệu cho những khám phá mới mẻ, là phép đo chiều sâu nhận thức và cảm nhận.
5.1. Đánh Giá Toàn Diện Năng Lực Học Sinh
Việc đánh giá cần tập trung vào việc đánh giá toàn diện năng lực của học sinh, bao gồm kiến thức, kỹ năng, phẩm chất, và khả năng ứng dụng kiến thức vào thực tiễn. Các hình thức đánh giá đa dạng như bài tập dự án, bài thuyết trình, bài kiểm tra trắc nghiệm, và bài luận có thể được sử dụng để đánh giá kết quả học tập của học sinh. Đồng thời, cần chú trọng đến việc đánh giá quá trình học tập của học sinh, không chỉ đánh giá kết quả cuối cùng. Bài " Giá trị văn học và tiếp nhận văn học" là một trong những kiến thức LLVH rất cần thiết để HS đến với thế giới văn chương nghệ thuật, hiểu sâu hơn giá trị của những tác phẩm văn học và con đường chiếm lĩnh những giá trị ấy nơi bạn đọc.
5.2. Thu Thập Phản Hồi Để Cải Thiện Phương Pháp Dạy
Việc thu thập phản hồi từ học sinh và giáo viên là rất quan trọng để cải thiện phương pháp dạy học. Phản hồi từ học sinh giúp giáo viên hiểu rõ hơn về nhu cầu và mong muốn của học sinh, từ đó điều chỉnh phương pháp dạy học cho phù hợp. Phản hồi từ giáo viên giúp chia sẻ kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau, từ đó nâng cao chất lượng dạy học. Với tất cả những lí do trên, chúng tôi quyết định lựa chọn đề tài nghiên cứu khoa học : " Tích cực hoá hoạt động học tập của HS trong dạy học bài '' Giá trị văn học và tiếp nhận văn học'' chương trình Ngữ văn 12 với một niềm say mê và khát khao vượt qua thử thách.
VI. Triển Vọng Tương Lai Của Dạy Học Tích Cực Giá Trị Văn Học
Với sự phát triển của công nghệ thông tin và sự thay đổi trong nhận thức về giáo dục, dạy học tích cực giá trị văn học hứa hẹn sẽ có những bước tiến vượt bậc trong tương lai. Việc ứng dụng các công cụ và phần mềm dạy học hiện đại, kết hợp với các phương pháp dạy học sáng tạo, sẽ giúp tạo ra một môi trường học tập hấp dẫn và hiệu quả hơn. Đồng thời, sự hợp tác giữa nhà trường, gia đình, và xã hội cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy học văn. Chúng tôi hi vọng luận văn này sẽ góp phần xua đi những e ngại ám ảnh của thầy và trò trong dạy học LLVH ở phổ thông và hoà chung bản hoà ca của công cuộc đổi mới PPDH văn trong nhà trường hiện nay.
6.1. Ứng Dụng Công Nghệ Thông Tin Trong Dạy Văn
Công nghệ thông tin có thể được sử dụng để tạo ra các bài giảng điện tử sinh động, các trò chơi tương tác, và các hoạt động học tập trực tuyến. Đồng thời, công nghệ thông tin cũng giúp học sinh dễ dàng truy cập các nguồn tài liệu tham khảo phong phú và kết nối với các bạn học trên khắp thế giới. Vấn đề tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh đã được nhiều nhà giáo dục quan tâm ở nhiều công trình nghiên cứu về phương pháp dạy học.
6.2. Tăng Cường Sự Hợp Tác Giữa Gia Đình Và Nhà Trường
Sự hợp tác giữa gia đình và nhà trường là rất quan trọng để tạo ra một môi trường học tập tốt nhất cho học sinh. Gia đình có thể hỗ trợ học sinh trong việc học tập ở nhà, khuyến khích học sinh đọc sách, và tham gia các hoạt động văn hóa. Nhà trường có thể cung cấp thông tin về tình hình học tập của học sinh cho gia đình và tổ chức các buổi họp phụ huynh để trao đổi kinh nghiệm. GS. Nguyễn Thanh Hùng với các cuốn sách Dạy văn học văn, Kĩ năng đọc hiểu văn, Phương pháp dạy học Ngữ văn Trung học phổ thông những vấn đề cập nhật đã góp những tiếng nói ý nghĩa về định hướng lấy người học làm trung tâm.
