I. Thực trạng phân bố cây gù hương tại Đồng Hỷ và Võ Nhai Thái Nguyên
Cây gù hương (Cinnamomum balansae) là loài cây quý hiếm, được xếp vào nhóm IIA trong danh mục thực vật rừng nguy cấp. Tại Đồng Hỷ và Võ Nhai, Thái Nguyên, loài này phân bố rải rác trong các khu rừng tự nhiên và thứ sinh. Nghiên cứu cho thấy số lượng cây gù hương còn lại rất ít, chủ yếu là cây tái sinh với kích thước nhỏ. Môi trường sống cây gù hương bị thu hẹp do nạn khai thác trái phép và chuyển đổi mục đích sử dụng đất. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về bảo tồn cây gù hương để duy trì nguồn gen quý hiếm.
1.1. Phân bố theo địa hình
Cây gù hương chủ yếu phân bố ở các khu vực đồi núi thấp, nơi có độ cao từ 200-500m so với mực nước biển. Tại Đồng Hỷ, loài này tập trung ở các xã vùng núi phía Bắc, trong khi tại Võ Nhai, cây gù hương xuất hiện rải rác ở các xã giáp ranh với tỉnh Bắc Kạn. Đặc điểm cây gù hương như khả năng tái sinh kém và yêu cầu về môi trường sống đặc thù khiến việc bảo tồn trở nên khó khăn.
1.2. Chất lượng và trữ lượng
Chất lượng cây gù hương tại khu vực nghiên cứu không đồng đều, nhiều cây bị cong queo hoặc sâu bệnh. Trữ lượng cây gù hương còn lại rất thấp, chủ yếu là cây non và cây tái sinh. Điều này phản ánh tình trạng khai thác cây gù hương quá mức trong những năm qua, dẫn đến sự suy giảm nghiêm trọng về số lượng và chất lượng.
II. Tình hình khai thác và sử dụng cây gù hương
Khai thác cây gù hương tại Đồng Hỷ và Võ Nhai diễn ra chủ yếu dưới hình thức trái phép, do giá trị kinh tế cao của loài này. Gỗ gù hương được sử dụng để sản xuất đồ mỹ nghệ, nội thất và vật liệu xây dựng. Sử dụng cây gù hương trong đời sống hàng ngày của người dân địa phương cũng góp phần làm gia tăng áp lực lên nguồn tài nguyên này. Nghiên cứu chỉ ra rằng, việc khai thác không kiểm soát đã dẫn đến sự suy giảm nghiêm trọng về số lượng cây gù hương trong tự nhiên.
2.1. Phương thức khai thác
Cây gù hương thường bị khai thác bằng cách chặt hạ toàn bộ thân cây, dẫn đến sự mất mát nguồn gen quý hiếm. Ngoài ra, việc khai thác không tuân thủ các quy định về bảo vệ rừng cũng làm gia tăng nguy cơ tuyệt chủng của loài này. Tác động của khai thác không chỉ ảnh hưởng đến cây gù hương mà còn gây suy thoái hệ sinh thái rừng.
2.2. Sử dụng trong đời sống
Người dân địa phương sử dụng gỗ gù hương để làm đồ thủ công mỹ nghệ, đồ nội thất và vật liệu xây dựng. Giá trị kinh tế cây gù hương cao khiến nó trở thành mục tiêu khai thác của nhiều nhóm lợi ích. Tuy nhiên, việc sử dụng không bền vững đã dẫn đến sự cạn kiệt nguồn tài nguyên này.
III. Biện pháp bảo tồn và phát triển bền vững
Để bảo tồn và phát triển bền vững cây gù hương, cần áp dụng đồng bộ các biện pháp từ quản lý, bảo vệ đến nâng cao nhận thức cộng đồng. Chính sách bảo vệ rừng cần được thực thi nghiêm ngặt, kết hợp với các chương trình trồng và phục hồi rừng. Phát triển bền vững cây gù hương không chỉ giúp bảo tồn nguồn gen quý hiếm mà còn góp phần phát triển kinh tế địa phương.
3.1. Quản lý và bảo vệ
Cần tăng cường giám sát và kiểm soát các hoạt động khai thác trái phép. Ngành lâm nghiệp Thái Nguyên cần phối hợp với chính quyền địa phương để thực hiện các biện pháp bảo vệ rừng hiệu quả. Đồng thời, cần xây dựng các khu bảo tồn để bảo vệ các quần thể cây gù hương còn lại.
3.2. Nâng cao nhận thức cộng đồng
Việc nâng cao nhận thức của người dân về giá trị và tầm quan trọng của cây gù hương là yếu tố then chốt trong công tác bảo tồn. Các chương trình giáo dục và tuyên truyền cần được triển khai rộng rãi để thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng trong việc bảo vệ và phát triển bền vững loài cây này.
