Tổng quan nghiên cứu

Kiểm toán nhà nước (KTNN) đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý, giám sát tài chính công và ngân sách nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam. Theo chiến lược phát triển KTNN đến năm 2020, mục tiêu nâng cao năng lực hoạt động, hiệu lực pháp lý, chất lượng và hiệu quả kiểm toán được đặt ra nhằm xây dựng đội ngũ kiểm toán viên (KTV) có trình độ chuyên môn cao, bản lĩnh chính trị vững vàng và đạo đức nghề nghiệp trong sáng. Tuy nhiên, thực trạng hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ tại KTNN khu vực V trong giai đoạn 2014-2015 cho thấy còn nhiều hạn chế về chất lượng và hiệu quả, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển và hội nhập quốc tế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ tại KTNN khu vực V, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng bồi dưỡng, góp phần nâng cao năng lực chuyên môn nghiệp vụ của đội ngũ KTV. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ trong hai năm 2014 và 2015 tại KTNN khu vực V, với đối tượng khảo sát gồm 41 học viên, 8 giảng viên và 19 cán bộ quản lý. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện chất lượng nguồn nhân lực kiểm toán, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm toán, đáp ứng yêu cầu quản lý tài chính công trong bối cảnh mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về đào tạo, bồi dưỡng công chức, đặc biệt là trong lĩnh vực kiểm toán nhà nước. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết học tập người trưởng thành (Andragogy): Nhấn mạnh đặc điểm học tập của người trưởng thành là học tập dựa trên kinh nghiệm, tự định hướng, tập trung vào giải quyết vấn đề thực tiễn. Chu trình học tập trải nghiệm gồm các bước: lập kế hoạch, thực hiện, phản ánh và nâng cao kiến thức.

  2. Mô hình quản lý đào tạo và bồi dưỡng công chức: Bao gồm các yếu tố mục tiêu, chương trình, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức, kiểm tra đánh giá và các yếu tố ảnh hưởng khách quan, chủ quan đến chất lượng đào tạo.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: Kiểm toán nhà nước, kiểm toán viên nhà nước, đào tạo và bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm toán, kỹ năng nghiệp vụ kiểm toán (khảo sát, lập kế hoạch, xác định rủi ro, kiểm toán chi tiết, lập báo cáo, kỹ năng tin học), năng lực kiểm toán viên (lập kế hoạch, xác định trọng yếu, phát hiện và giải quyết rủi ro), chuẩn đầu ra đào tạo theo tiêu chuẩn SMART.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích tài liệu pháp luật, văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến KTNN và công tác đào tạo bồi dưỡng; khảo sát điều tra với cỡ mẫu gồm 41 học viên, 8 giảng viên và 19 cán bộ quản lý tại KTNN khu vực V; phỏng vấn sâu lãnh đạo cấp vụ và trưởng các phòng kiểm toán để thu thập thông tin định tính. Phương pháp thực nghiệm sư phạm được áp dụng để tổ chức hai lớp bồi dưỡng nghiệp vụ nhằm đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các giải pháp đề xuất. Dữ liệu được xử lý bằng phương pháp thống kê toán học, phân tích định lượng và định tính nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp. Thời gian nghiên cứu từ tháng 12/2015 đến tháng 12/2016, thực nghiệm tại TP. Cần Thơ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chất lượng chương trình và nội dung bồi dưỡng còn hạn chế: Khoảng 65% học viên đánh giá nội dung chương trình chưa thực sự phù hợp với yêu cầu công việc và chưa cập nhật kịp thời các chính sách, quy định mới. Nội dung bồi dưỡng chủ yếu tập trung vào kiến thức lý thuyết, thiếu các kỹ năng thực hành và ứng dụng thực tế.

  2. Phương pháp và hình thức tổ chức bồi dưỡng chưa đa dạng, chưa phù hợp với đặc điểm người học: 70% học viên cho biết phương pháp giảng dạy chủ yếu là truyền đạt một chiều, ít sử dụng phương pháp học tập tích cực như học tập dựa trên tình huống, trải nghiệm hay dự án. Hình thức tổ chức chủ yếu là tập trung tại lớp, chưa tận dụng được các hình thức đào tạo trực tuyến hoặc kết hợp.

  3. Kiểm tra, đánh giá bồi dưỡng chưa hiệu quả: Hơn 60% học viên và cán bộ quản lý nhận định công tác kiểm tra, đánh giá chưa phản ánh đúng năng lực thực tế của học viên sau bồi dưỡng, thiếu các tiêu chí đánh giá kỹ năng và thái độ nghề nghiệp.

  4. Yếu tố con người và điều kiện vật chất ảnh hưởng đến hiệu quả bồi dưỡng: Giảng viên có trình độ chuyên môn tốt nhưng thiếu kỹ năng sư phạm và kinh nghiệm thực tiễn. Cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ bồi dưỡng còn thiếu, chưa đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa đào tạo.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc chưa xây dựng chương trình bồi dưỡng theo chuẩn đầu ra rõ ràng, chưa áp dụng các phương pháp dạy học tích cực phù hợp với đặc điểm người học là kiểm toán viên trưởng thành có kinh nghiệm thực tiễn. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, các cơ quan kiểm toán tiên tiến thường áp dụng mô hình đào tạo kết hợp lý thuyết và thực hành, sử dụng phương pháp học tập dựa trên tình huống và trải nghiệm để nâng cao kỹ năng nghề nghiệp. Việc kiểm tra, đánh giá cũng được thiết kế theo tiêu chuẩn năng lực, đảm bảo phản ánh đúng trình độ và khả năng ứng dụng của học viên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của học viên về nội dung, phương pháp và hình thức bồi dưỡng, bảng phân tích kết quả kiểm tra đánh giá năng lực trước và sau bồi dưỡng, giúp minh họa rõ ràng hiệu quả và những điểm cần cải thiện. Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của công tác bồi dưỡng nghiệp vụ trong việc nâng cao năng lực chuyên môn, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm toán của KTNN khu vực V.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới mục tiêu, chương trình và nội dung bồi dưỡng nghiệp vụ: Xây dựng chương trình bồi dưỡng theo chuẩn đầu ra rõ ràng, cập nhật kịp thời các chính sách, quy định mới và tập trung phát triển kỹ năng thực hành. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban đào tạo KTNN khu vực V phối hợp với Tổng KTNN.

  2. Áp dụng phương pháp, phương tiện và hình thức tổ chức bồi dưỡng theo năng lực: Sử dụng phương pháp học tập dựa trên tình huống, trải nghiệm và dự án; kết hợp đào tạo trực tuyến và tập trung để tăng tính linh hoạt và hiệu quả. Thời gian thực hiện: 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng đào tạo và giảng viên KTNN khu vực V.

  3. Đổi mới kiểm tra, đánh giá bồi dưỡng nghiệp vụ theo năng lực: Thiết kế hệ thống đánh giá đa chiều, bao gồm đánh giá kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp, sử dụng các bài kiểm tra thực hành và đánh giá qua dự án. Thời gian thực hiện: 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban kiểm tra, đánh giá KTNN khu vực V.

  4. Tăng cường gắn kết quá trình bồi dưỡng với thực tế công tác kiểm toán: Tổ chức các buổi thực hành, trao đổi kinh nghiệm, tham quan thực tế tại các đơn vị kiểm toán, tạo điều kiện cho học viên áp dụng kiến thức vào công việc. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Lãnh đạo các phòng kiểm toán và Ban đào tạo.

  5. Cải thiện điều kiện đảm bảo hoạt động bồi dưỡng: Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị hiện đại phục vụ đào tạo; nâng cao năng lực sư phạm cho giảng viên thông qua các khóa đào tạo chuyên sâu. Thời gian thực hiện: 12-18 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban giám đốc KTNN khu vực V và Tổng KTNN.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý KTNN khu vực V: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao chất lượng bồi dưỡng nghiệp vụ, từ đó xây dựng kế hoạch đào tạo phù hợp, nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm toán.

  2. Giảng viên và cán bộ phụ trách đào tạo, bồi dưỡng KTNN: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới chương trình, phương pháp giảng dạy, kiểm tra đánh giá, nâng cao chất lượng đào tạo.

  3. Kiểm toán viên nhà nước, đặc biệt là KTV khu vực V: Hỗ trợ nhận thức về vai trò của bồi dưỡng nghiệp vụ, nâng cao kỹ năng chuyên môn và năng lực nghề nghiệp, đáp ứng yêu cầu công việc và phát triển nghề nghiệp.

  4. Các nhà nghiên cứu, sinh viên ngành giáo dục học và quản lý nhà nước: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp và kết quả nghiên cứu về đào tạo, bồi dưỡng công chức trong lĩnh vực kiểm toán, góp phần phát triển nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực này.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ tại KTNN khu vực V chưa đạt hiệu quả như mong đợi?
    Hoạt động bồi dưỡng còn nhiều hạn chế về chương trình chưa phù hợp, phương pháp giảng dạy truyền thống, thiếu sự gắn kết với thực tế công việc và kiểm tra đánh giá chưa phản ánh đúng năng lực thực tế của học viên.

  2. Các kỹ năng nghiệp vụ kiểm toán nào được tập trung bồi dưỡng tại KTNN khu vực V?
    Bao gồm kỹ năng khảo sát, thu thập thông tin; lập kế hoạch kiểm toán; xác định rủi ro và trọng yếu; kiểm toán chi tiết; lập báo cáo kiểm toán và kỹ năng tin học phục vụ công tác kiểm toán.

  3. Phương pháp học tập nào phù hợp nhất với đặc điểm người học là kiểm toán viên trưởng thành?
    Phương pháp học tập dựa trên tình huống, trải nghiệm và dự án được đánh giá cao vì giúp người học áp dụng kiến thức vào thực tế, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và nâng cao hiệu quả bồi dưỡng.

  4. Làm thế nào để kiểm tra, đánh giá hiệu quả bồi dưỡng nghiệp vụ một cách chính xác?
    Cần thiết kế hệ thống đánh giá đa chiều, bao gồm kiểm tra kiến thức lý thuyết, đánh giá kỹ năng thực hành qua bài tập tình huống, dự án và đánh giá thái độ nghề nghiệp, đảm bảo phản ánh đúng năng lực thực tế của học viên.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao chất lượng giảng viên trong hoạt động bồi dưỡng?
    Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng sư phạm và nghiệp vụ chuyên môn cho giảng viên; khuyến khích giảng viên tham gia thực tiễn kiểm toán để nâng cao kinh nghiệm thực tế; đầu tư cơ sở vật chất hỗ trợ giảng dạy hiện đại.

Kết luận

  • Hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ tại KTNN khu vực V còn nhiều hạn chế về chương trình, phương pháp, kiểm tra đánh giá và điều kiện tổ chức, ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả đào tạo.
  • Nghiên cứu đã làm rõ các kỹ năng nghiệp vụ cần thiết và đặc điểm người học, từ đó đề xuất các giải pháp đổi mới toàn diện nhằm nâng cao chất lượng bồi dưỡng.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy các giải pháp đề xuất có tính khả thi và hiệu quả trong việc nâng cao năng lực chuyên môn của kiểm toán viên.
  • Đề xuất các nhóm giải pháp đổi mới mục tiêu, chương trình, phương pháp, kiểm tra đánh giá và điều kiện tổ chức bồi dưỡng, với lộ trình thực hiện cụ thể trong 1-2 năm tới.
  • Kêu gọi các cấp lãnh đạo và đơn vị liên quan phối hợp triển khai các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực kiểm toán, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm toán nhà nước trong bối cảnh hội nhập và phát triển kinh tế xã hội.