Con đường dẫn đến chiến tranh: Pháp và Việt Nam 1944-1947

Đông Dương là tài sản thuộc địa giàu có nhất và đông dân nhất của Pháp; theo hoàn cảnh lịch sử, đây cũng là vấn đề cấp bách nhất mà các nhà hoạch định chính sách thuộc địa phải đối mặt khi Thế chiến II kết thúc. Vì cả hai lý do này, nó được các quan chức ở Paris coi là một trường hợp thử nghiệm, và thậm chí là một mô hình, để xác định không chỉ hình thức hiến pháp, chính trị và hành chính của đế chế thuộc địa Pháp, được đổi tên thành Liên hiệp Pháp, mà còn cả bản chất của mối quan hệ giữa Pháp với các lực lượng quốc gia thuộc địa đang nổi lên. Sự tiến thoái lưỡng nan mà nền hành chính thuộc địa phải đối mặt trong giai đoạn này được thể hiện rõ nhất.

Một mặt, một thế hệ các quan chức thuộc địa tự do mới xác định Liên hiệp Pháp là phương tiện khôi phục nước Pháp lên hàng ngũ các Cường quốc sau những tủi nhục của Thế chiến II. Mối quan tâm này đặc biệt được cảm nhận sâu sắc vì nhiều quan chức này là những người ủng hộ sớm của Tướng de Gaulle ở các thuộc địa của Afrique Equatoriale Française và những nơi khác, những người đã 'tập hợp' với de Gaulle vào năm 1940. Nhưng mặt khác, sự kiểm soát của Pháp đối với các thuộc địa của mình là yếu nhất, đồng thời nguyện vọng của người dân thuộc địa ngày càng được các phong trào dân tộc chủ nghĩa bày tỏ rõ ràng và mạnh mẽ hơn, đồng thời rút ra sự tự tin từ cùng một dòng sự kiện đã làm xói mòn sức mạnh của Pháp.

Lập luận về cái nhìn sâu sắc lịch sử, rằng chủ nghĩa liên bang đế quốc là một nỗ lực vụng về để tìm cách giải quyết một vòng tròn và hòa giải các mục tiêu xung đột và vốn không tương thích của chủ nghĩa đế quốc và quyền tự quyết dân tộc, dường như chỉ phù hợp một phần. Nghiên cứu này đặt ra để khám phá đầy đủ hơn những lý do cho sự sụp đổ nhanh chóng của chính sách tự do của Pháp và cho sự sẵn sàng rõ ràng của các quan chức Pháp trong việc đồng ý với sự sụp đổ đó. Những lý do này được tìm kiếm trong một phân tích về các cơ chế chính trị và hành chính cũng như các nền tảng ý thức hệ của việc hoạch định chính sách trong một giai đoạn bất ổn chính trị và không chắc chắn sau khi nước Pháp được giải phóng.

Bắt đầu từ một cuộc kiểm tra quan trọng về chính sách Brazzaville như được xác định bởi người đề xuất chính của nó, Henri Laurentie, Giám đốc các vấn đề chính trị tại Bộ Thuộc địa, nghiên cứu cho thấy chính sách mới đã phát triển như thế nào để đáp ứng với nhận thức chính thức về một 'cuộc khủng hoảng thuộc địa', được thể hiện không chỉ ở Đông Dương, mà còn trong các cuộc khủng hoảng ở Đông Algeria và ở Syria, những cuộc khủng hoảng đã nổ ra, như thể theo tín hiệu, vào thời điểm Chiến thắng ở châu Âu.

Theo thời gian, tầm nhìn tự do của các nhà hoạch định chính sách thuộc địa đã bị ô nhiễm, bóp méo và cuối cùng bị đánh bại bởi các tác nhân Pháp theo đuổi các mục tiêu, mặc dù khác biệt với những mục tiêu ban đầu được xác định bởi Laurentie và các đồng nghiệp của ông, nhưng vẫn có thể được trình bày theo các điều khoản của chính sách Brazzaville. Quá trình ô nhiễm hoặc bóp méo này đã ảnh hưởng đến việc hoạch định chính sách thuộc địa theo hai cách chính trong trường hợp cụ thể của Đông Dương. Thứ nhất, các yếu tố chính trị trong nước đã tác động đến quá trình hoạch định chính sách thuộc địa. Người ta cho rằng chính sách mới được xây dựng dựa trên một mô hình chính trị nội bộ ngụ ý. Ban đầu làm việc trong khoảng trống chính trị của 'Nhà nước Kháng chiến' ứng biến của de Gaulle ở Algiers, các nhà hoạch định chính sách cho rằng chính trị sau Giải phóng sẽ hoạt động nhất quán theo một tập hợp các thông số chính trị nhất định; điều này sẽ cho phép chính quyền tập trung vào các yếu tố bên ngoài, coi các yếu tố trong nước là đương nhiên, chẳng hạn như sự nổi bật của chính sách thuộc địa trên chương trình nghị sự chính trị trong nước, khả năng chấp nhận của nó trong một khuôn khổ ý thức hệ nhất định hoặc sự đoàn kết tiếp tục của các thể chế mà chính sách phụ thuộc.

Trên thực tế, giống như phần lớn kế hoạch xuất phát từ Kháng chiến, mô hình ban đầu này bị lỗi, hoặc tốt nhất là quá lạc quan, và không tính đến cuộc khủng hoảng chính trị nội bộ đã thịnh hành trong suốt thời kỳ Chính phủ lâm thời. Do đó, đã có những thay đổi liên tục trong các thông số trong nước chi phối quá trình hoạch định chính sách. Thật vậy, phản ứng thù địch hoặc không hiểu biết đối với chính sách mới tại Brazzaville và trong cuộc tranh luận nội bộ tiếp theo đã cho thấy sự không phù hợp tiềm tàng giữa chính sách Brazzaville và nhận thức của chính quốc, đặc biệt là của Đảng Cộng hòa, về đế chế.

Hình thức đột biến không mong muốn thứ hai mà chính sách Brazzaville trải qua là kết quả của sự can thiệp trực tiếp và cố ý hơn. Đây là sự biến dạng của các đề xuất chính sách do các tác nhân làm việc trong hệ thống phân cấp của chính quyền thuộc địa, nhưng những người này đã chọn cách giải thích sai, bỏ qua hoặc đơn giản là không tuân theo các mệnh lệnh phát ra từ Paris. Tinh thần hành chính của dịch vụ thuộc địa Pháp từ lâu đã dung thứ hoặc khuyến khích sáng kiến độc lập. Tuy nhiên, tác động tích lũy của sự bất ổn chính trị nghiêm trọng ở Paris, những mơ hồ về hành chính liên quan đến chuỗi chỉ huy và quy mô tuyệt đối của vấn đề mà chính quyền thuộc địa phải đối mặt ở Đông Dương, đã thúc đẩy những hành động bất tuân chưa từng có của các nhà quản lý và binh lính làm việc ở xa Paris.

Sự khác biệt về quan điểm chính trị, chức năng hoặc địa lý cũng được làm nổi bật: ngay cả khi cho phép sự xâm nhập của các chương trình nghị sự và lợi ích cá nhân, một sự kiện hoặc chính sách đã mở ra một cách giải thích hoàn toàn khác nhau, tùy thuộc vào việc nó được xem xét từ Paris, Sài Gòn hay, chẳng hạn, nơi nghỉ dưỡng của de Gaulle ở Colombey-les-Deux-Eglises; từ một văn phòng riêng của bộ trưởng hoặc từ các hành lang của Rue Oudinot (khu nhà của Bộ Thuộc địa, đối diện với Invalides ở Paris); từ Dinh Thống đốc ở Sài Gòn hoặc trụ sở chính của Pháp ở Hà Nội. Như sẽ được chỉ ra, những khác biệt về quan điểm và cách giải thích này sẽ dẫn đến, trong trường hợp Đông Dương, sự xuất hiện của sự cạnh tranh giữa hai trung tâm ra quyết định khác nhau, ở Paris và Sài Gòn. Thật vậy, sự bùng nổ chiến tranh ở Đông Dương đã đánh dấu sự giải quyết tạm thời của sự cạnh tranh này có lợi cho Sài Gòn.

Bài học từ 'The Road to War' có thể áp dụng cho các cuộc xung đột đương đại trên khắp thế giới. Bằng cách đánh giá vai trò của hệ tư tưởng, chủ nghĩa dân tộc, lợi ích kinh tế và tính toán sai lầm, các nhà hoạch định chính sách có thể xác định những rủi ro tiềm ẩn và tìm kiếm các giải pháp hòa bình thông qua đối thoại, thỏa hiệp và tôn trọng các giá trị văn hóa và nguyện vọng chính trị khác nhau. Hơn nữa, một cam kết mạnh mẽ đối với hợp tác đa phương và các tổ chức quốc tế là rất quan trọng để giải quyết các tranh chấp và xây dựng lòng tin giữa các quốc gia.

Nghiên cứu cũng nêu bật tầm quan trọng của việc quản lý sự tham gia của các bên liên quan bên ngoài trong các cuộc xung đột nội bộ. Can thiệp bên ngoài, dù vì mục đích tư tưởng, kinh tế hay chiến lược, có thể làm trầm trọng thêm tình trạng căng thẳng và làm suy yếu các nỗ lực hòa giải. Do đó, các bên liên quan bên ngoài nên ưu tiên các giải pháp ngoại giao, viện trợ nhân đạo và hỗ trợ xây dựng thể chế để thúc đẩy sự ổn định và tự quyết.

Di sản của cuộc chiến tranh Pháp-Việt tiếp tục định hình các mối quan hệ giữa hai quốc gia. Mặc dù đã có những tiến bộ đáng kể trong việc hàn gắn vết thương và xây dựng sự hợp tác, những ký ức về xung đột vẫn còn, nhắc nhở chúng ta về sự cần thiết phải tôn trọng lẫn nhau, thông cảm và cam kết giải quyết tranh chấp một cách hòa bình.

Hướng tới tương lai, Pháp và Việt Nam nên ưu tiên các sáng kiến thúc đẩy trao đổi văn hóa, hợp tác kinh tế và hợp tác giáo dục. Bằng cách nuôi dưỡng sự hiểu biết và tin tưởng lẫn nhau, họ có thể củng cố mối quan hệ song phương của mình và đóng góp vào một thế giới ổn định và thịnh vượng hơn. Bằng cách ôm lấy bài học từ quá khứ, Pháp và Việt Nam có thể vượt qua những bóng ma của chiến tranh và xây dựng một tương lai tươi sáng hơn cho các thế hệ mai sau.