Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin và viễn thông, cùng với sự bùng nổ của các nền tảng thương mại điện tử như Shopee, Lazada, và Tiki, hành vi mua sắm trực tuyến của người tiêu dùng đã có những thay đổi đáng kể. Theo báo cáo của ngành, thị trường thương mại điện tử Việt Nam tăng trưởng trung bình 30% mỗi năm từ 2016 đến 2019, với quy mô bán lẻ trực tuyến tăng từ 4 tỷ USD năm 2015 lên khoảng 11 tỷ USD. Năm 2020, thị trường này tiếp tục tăng trưởng 16%, đạt hơn 14 tỷ USD, dự báo sẽ đạt 52 tỷ USD vào năm 2025 với tốc độ tăng trưởng trung bình 29%. Đặc biệt, 81% người tiêu dùng Việt Nam xem thương mại điện tử như một nhu cầu thiết yếu hàng ngày, trong đó 59% mua sắm trực tuyến ít nhất một lần mỗi tuần.
Luận văn tập trung nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định mua hàng phụ kiện điện tử trên nền tảng thương mại điện tử Shopee tại thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn từ tháng 2 đến tháng 3 năm 2024. Mục tiêu chính là xác định các nhân tố tác động đến hành vi mua hàng của người tiêu dùng, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao trải nghiệm khách hàng và giảm thiểu những lo ngại khi mua sắm trực tuyến. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà bán hàng và Shopee cải thiện dịch vụ, đồng thời góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường thương mại điện tử trong lĩnh vực phụ kiện công nghệ.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên lý thuyết Hành vi có kế hoạch (Theory of Planned Behavior - TPB) của Ajzen (1991), tập trung vào ba yếu tố chính ảnh hưởng đến ý định hành vi của người tiêu dùng: thái độ (attitude), chuẩn mực chủ quan (subjective norms), và kiểm soát hành vi cảm nhận (perceived behavioral control). Ngoài ra, nghiên cứu mở rộng bằng cách bổ sung các biến như uy tín (reputation), lợi ích cảm nhận (perceived benefits), và rủi ro cảm nhận (perceived risk) để phù hợp với bối cảnh mua sắm trực tuyến phụ kiện điện tử trên Shopee.
- Uy tín (Reputation): Đánh giá độ tin cậy của người bán và nền tảng dựa trên phản hồi khách hàng và chất lượng dịch vụ.
- Thái độ (Attitude): Cảm nhận tích cực hoặc tiêu cực của người tiêu dùng về việc mua sắm trực tuyến.
- Rủi ro cảm nhận (Perceived Risk): Mối lo ngại về bảo mật thông tin, chất lượng sản phẩm và quy trình đổi trả.
- Lợi ích cảm nhận (Benefit): Các ưu điểm như tiết kiệm thời gian, đa dạng sản phẩm, dịch vụ hậu mãi tốt.
- Chuẩn mực chủ quan (Subjective Norms): Áp lực xã hội và sự ảnh hưởng từ gia đình, bạn bè trong quyết định mua hàng.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với mẫu khảo sát gồm 204 người tiêu dùng tại TP. Hồ Chí Minh, thu thập trong khoảng thời gian từ 1/2/2024 đến 1/3/2024. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện, bao gồm đa dạng nhóm tuổi từ 16 trở lên, với tỷ lệ nữ chiếm 55%, nhóm tuổi 16-22 chiếm 51%, và phần lớn người lao động có thu nhập từ 0 đến trên 20 triệu đồng.
Dữ liệu được thu thập qua bảng câu hỏi sử dụng thang đo Likert 5 điểm, sau đó xử lý bằng phần mềm SPSS với các kỹ thuật phân tích như Cronbach’s Alpha để kiểm tra độ tin cậy, Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các biến, phân tích hồi quy và ANOVA để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu. Quy trình nghiên cứu gồm hai giai đoạn: thử nghiệm bảng câu hỏi với 30 người để điều chỉnh, sau đó khảo sát chính thức với 204 người.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Ảnh hưởng tích cực của uy tín đến ý định mua hàng: Các biến liên quan đến uy tín như độ tin cậy của người bán, phản hồi sản phẩm và dịch vụ khách hàng trên Shopee có điểm trung bình khoảng 3,0, cho thấy người tiêu dùng đánh giá uy tín ở mức trung bình khá. Cronbach’s Alpha của biến này đạt 0.779, chứng tỏ độ tin cậy cao.
Thái độ tích cực với mua sắm trực tuyến: Thái độ của người tiêu dùng có điểm trung bình 3,72, trong đó yếu tố giá cả cạnh tranh trên Shopee được đánh giá cao nhất (3,96). Tuy nhiên, cảm nhận về tiết kiệm thời gian khi mua hàng trực tuyến thấp hơn (3,45). Cronbach’s Alpha đạt 0.6, đủ điều kiện phân tích tiếp.
Rủi ro cảm nhận ở mức trung bình: Người tiêu dùng lo ngại nhất về bảo mật thông tin cá nhân (3,93), trong khi lo ngại về quy trình đổi trả thấp hơn (3,49). Biến này có Cronbach’s Alpha 0.707, cho thấy sự nhất quán trong đánh giá.
Lợi ích cảm nhận được đánh giá tích cực: Các lợi ích như đa dạng sản phẩm, dịch vụ hậu mãi tốt được người dùng đánh giá cao với điểm trung bình 3,76. Đặc biệt, dịch vụ bảo hành và hậu mãi của Shopee được đánh giá cao nhất (3,8). Cronbach’s Alpha của biến này là 0.6.
Ảnh hưởng của chuẩn mực chủ quan: Áp lực xã hội và sự ủng hộ của cộng đồng đối với việc mua sắm trực tuyến có điểm trung bình 3,86, trong đó sự chấp nhận của xã hội được đánh giá cao nhất (3,98). Cronbach’s Alpha đạt 0.782.
Ý định mua hàng trực tuyến tích cực: Người tiêu dùng có ý định mua phụ kiện điện tử trên Shopee với điểm trung bình 3,89, trong đó dự định mua trong tháng tới đạt 3,99, cao hơn so với việc tìm kiếm sản phẩm cho nhu cầu tương lai (3,83). Cronbach’s Alpha là 0.782.
Phân tích EFA cho thấy 5 nhân tố chính (Uy tín, Thái độ, Rủi ro cảm nhận, Lợi ích, Chuẩn mực chủ quan) giải thích 72,22% phương sai dữ liệu, đảm bảo tính hợp lý của mô hình. Kết quả hồi quy và ANOVA xác nhận các giả thuyết về ảnh hưởng tích cực của uy tín, thái độ, lợi ích và chuẩn mực chủ quan đến ý định mua hàng, trong khi rủi ro cảm nhận có ảnh hưởng tiêu cực.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết Hành vi có kế hoạch và các nghiên cứu trước đây, khẳng định vai trò quan trọng của uy tín và thái độ trong việc thúc đẩy ý định mua hàng trực tuyến. Mức độ lo ngại về rủi ro bảo mật thông tin cao phản ánh thực trạng người tiêu dùng còn e ngại về an toàn dữ liệu trên các nền tảng thương mại điện tử. Điều này cũng tương đồng với các nghiên cứu trong khu vực ASEAN và Việt Nam.
Sự đánh giá cao về lợi ích như dịch vụ hậu mãi và đa dạng sản phẩm cho thấy Shopee đã tạo được lợi thế cạnh tranh trong mắt người tiêu dùng. Chuẩn mực xã hội cũng đóng vai trò thúc đẩy hành vi mua sắm, đặc biệt trong bối cảnh mạng xã hội và các nhóm bạn bè ảnh hưởng mạnh mẽ đến quyết định tiêu dùng.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện điểm trung bình các biến, bảng Cronbach’s Alpha và ma trận tải nhân tố để minh họa tính hợp lệ và độ tin cậy của các thang đo. Bảng hồi quy sẽ làm rõ mức độ ảnh hưởng của từng biến độc lập đến ý định mua hàng.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường xây dựng uy tín người bán: Shopee và các nhà bán hàng cần nâng cao chất lượng dịch vụ khách hàng, đảm bảo chính sách đổi trả rõ ràng và minh bạch, đồng thời khuyến khích khách hàng đánh giá sản phẩm trung thực để tăng độ tin cậy. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Shopee và nhà bán hàng.
Cải thiện bảo mật thông tin: Đầu tư vào hệ thống bảo mật và truyền thông rõ ràng về chính sách bảo vệ dữ liệu cá nhân nhằm giảm lo ngại của người tiêu dùng. Thời gian: 3-6 tháng; Chủ thể: Shopee.
Nâng cao trải nghiệm mua sắm: Tối ưu hóa quy trình giao hàng, giảm thời gian vận chuyển và đa dạng hóa phương thức thanh toán để tăng lợi ích cảm nhận. Thời gian: 6-12 tháng; Chủ thể: Shopee và đối tác vận chuyển.
Tăng cường truyền thông xã hội: Tận dụng mạng xã hội và các nhóm cộng đồng để tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực, thúc đẩy chuẩn mực xã hội ủng hộ mua sắm trực tuyến. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Shopee, nhà bán hàng và các agency marketing.
Đào tạo nhà bán hàng: Tổ chức các khóa đào tạo về quản lý chất lượng sản phẩm và dịch vụ khách hàng cho nhà bán hàng trên Shopee nhằm nâng cao uy tín và sự hài lòng của khách hàng. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Shopee.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Nhà quản lý và phát triển nền tảng thương mại điện tử: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn giúp họ hiểu rõ hành vi người tiêu dùng, từ đó xây dựng chiến lược phát triển sản phẩm và dịch vụ phù hợp.
Nhà bán hàng trên Shopee: Thông tin về các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định mua hàng giúp họ cải thiện chất lượng sản phẩm, dịch vụ và chính sách hậu mãi để tăng doanh số.
Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản trị Kinh doanh, Marketing: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng lý thuyết hành vi tiêu dùng trong bối cảnh thương mại điện tử tại Việt Nam.
Cơ quan quản lý và hoạch định chính sách: Kết quả nghiên cứu hỗ trợ xây dựng các chính sách bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và phát triển thị trường thương mại điện tử bền vững.
Câu hỏi thường gặp
Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định mua phụ kiện điện tử trên Shopee?
Uy tín của người bán và thái độ tích cực của người tiêu dùng là hai yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất, theo kết quả hồi quy với mức ý nghĩa thống kê cao.Người tiêu dùng lo ngại nhất về điều gì khi mua hàng trực tuyến?
Bảo mật thông tin cá nhân là mối quan tâm lớn nhất, với điểm trung bình 3,93 trên thang 5, phản ánh sự cần thiết của các biện pháp bảo vệ dữ liệu.Chuẩn mực xã hội tác động như thế nào đến hành vi mua sắm?
Sự ủng hộ từ xã hội và người thân làm tăng ý định mua hàng trực tuyến, thể hiện qua điểm trung bình 3,86 và sự chấp nhận xã hội cao nhất 3,98.Shopee có những lợi ích gì được người tiêu dùng đánh giá cao?
Dịch vụ bảo hành và hậu mãi được đánh giá cao nhất, giúp tăng sự tin tưởng và hài lòng của khách hàng.Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với khảo sát 204 người tiêu dùng tại TP. Hồ Chí Minh, phân tích dữ liệu bằng SPSS với các kỹ thuật Cronbach’s Alpha, EFA, hồi quy và ANOVA.
Kết luận
- Nghiên cứu xác định năm yếu tố chính ảnh hưởng đến ý định mua phụ kiện điện tử trên Shopee: uy tín, thái độ, rủi ro cảm nhận, lợi ích và chuẩn mực chủ quan.
- Uy tín và thái độ có tác động tích cực mạnh mẽ, trong khi rủi ro cảm nhận có ảnh hưởng tiêu cực đến quyết định mua hàng.
- Người tiêu dùng đánh giá cao dịch vụ hậu mãi và bảo mật thông tin trên nền tảng Shopee.
- Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà bán hàng và Shopee trong việc cải thiện trải nghiệm khách hàng và tăng trưởng doanh thu.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi hiệu quả và nghiên cứu mở rộng trên các nhóm sản phẩm khác.
Hành động ngay: Các nhà quản lý và nhà bán hàng nên áp dụng các khuyến nghị để nâng cao uy tín và giảm thiểu rủi ro, từ đó thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường thương mại điện tử Việt Nam.