Thay đổi hành vi và giao tiếp: Tổng quan tài liệu về sức khỏe cộng đồng ở các nước Châu Phi hạ Sahara

Giao tiếp hiệu quả đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi hành vi sức khỏe. Theo Dupas (2011), thông tin có thể tạo ra sự khác biệt lớn, nhưng không phải loại thông tin nào cũng vậy. Nguồn thông tin phải đáng tin cậy, có thể truy xuất nguồn gốc (Tindana et al., 2011) và phù hợp với văn hóa (Atkinson et al.). Một chương trình thành công cần có mục tiêu rõ ràng và tập trung vào một hành vi cụ thể (Kirby, Laris & Lori, 2007). Nhóm đối tượng mục tiêu cần được lựa chọn kỹ lưỡng, và đôi khi cần bao phủ một phạm vi dân số lớn hơn nếu chiến dịch có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến những người xung quanh (Tindana et al.).

Y tế công cộng đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa bệnh tật và nâng cao sức khỏe. Các chính phủ có trách nhiệm xây dựng chính sách y tế công cộng lành mạnh và các chương trình truyền thông sức khỏe bao phủ tất cả công dân. Các chính sách và chương trình này cần được điều chỉnh phù hợp với nhu cầu và khả năng của địa phương, đồng thời xem xét các hệ thống kinh tế, văn hóa và xã hội khác nhau. Ở các nước đang phát triển, sức khỏe và hạnh phúc không phải là điều hiển nhiên đối với hầu hết mọi người. Tình trạng thiếu nguồn lực, cơ sở hạ tầng y tế công cộng yếu kém và quản trị không hiệu quả đều có tác động lớn đến phúc lợi của người nghèo (Macfarlane, Racelis & Muli-Musimee 2000).

Văn hóa có thể có tác động mạnh mẽ đến hành vi của cá nhân, và do đó, các chương trình y tế nên cố gắng phát triển các chiến lược phù hợp với văn hóa. Văn hóa phản ánh ý nghĩa cuộc sống, thực hành và chuẩn mực của một nhóm người. Ngôn ngữ và cách giao tiếp là một phần của văn hóa cũng như sắc tộc (Corcoran 2013; Huff & Kline 1999). Văn hóa định hình cách hiểu cá nhân về sức khỏe và bệnh tật (Airhihenbuwa, Ford & Iwelunmor 2014). Sự khác biệt về văn hóa có thể gây ra những rào cản lớn đối với các can thiệp hiệu quả, và do đó, cần phải nhận thức và nhạy cảm với sự đa dạng văn hóa trong việc lập kế hoạch, thiết kế và thực hiện chương trình nâng cao sức khỏe.

Nghèo đói và trình độ học vấn thấp ảnh hưởng đến thay đổi hành vi ở các nước đang phát triển. Nghèo đói hạn chế khả năng tiếp cận các can thiệp, và trình độ học vấn thấp là một rào cản đối với thông tin. Nghèo đói và cơ sở hạ tầng kém trong xã hội ảnh hưởng đến việc áp dụng thay đổi hành vi nếu không thể tiếp cận các can thiệp do đường xá kém hoặc các hạn chế khác như thiếu điện. Mối đe dọa và nỗi sợ hãi về rủi ro sức khỏe có thể thúc đẩy mọi người tìm kiếm thông tin. Tuy nhiên, nỗi sợ hãi cũng có thể khiến mọi người phủ nhận rằng họ đang gặp rủi ro.

Giao tiếp hiệu quả sử dụng nhiều kênh khác nhau (Ricotta et al. 2015; Atkinson et al. 2011; Briscoe & Aboud 2012; Kirby et al. 2007; Babalola et al. 2006) như truyền thông đại chúng và giao tiếp cá nhân (Sood, Shefner-Rogers & Skinner 2014). Thông điệp phải được lặp lại thường xuyên (Atkinson et al.). Mọi người cần có đủ thời gian để thích nghi với thông tin mới và thông điệp phải được trình bày một cách đơn giản (Newson et al.). Đặc biệt, những người có trình độ học vấn thấp có thể không xử lý được thông tin phức tạp, nhưng mặt khác, những người có trình độ học vấn cao hơn có thể có thái độ hoài nghi đối với thông tin đơn giản (Dupas 2011).

Sự tham gia của cộng đồng là rất cần thiết trong mọi giai đoạn của các hành động nâng cao sức khỏe (Atkinson, Vallely, Fitzgerald, Whittaker & Tanner 2011; Babalola et al. 2006), vì nó cũng dự đoán sự thành công tốt hơn cho chương trình (Riehman et al.). Tóm lại, nâng cao sức khỏe được thực hiện với các thành viên cộng đồng, bởi các thành viên cộng đồng và cho các thành viên cộng đồng (Ritchie 2007, tham khảo nguồn Green & Tones, 2010). Trước bất kỳ chiến dịch thay đổi hành vi nào, và do tác động mạnh mẽ của cộng đồng, cần phải làm rõ ý nghĩa của cộng đồng, nhu cầu, điểm mạnh và rào cản của nó trong bối cảnh cụ thể đó cũng như sự sẵn sàng thay đổi (Green & Tones 2008).

Trong bất kỳ chiến dịch nào mà mục tiêu là thay đổi hành vi, cần phải chọn một mô hình lý thuyết cung cấp một khuôn khổ có thể hướng dẫn các nhà thực hành (Sood et al.). Các lý thuyết giúp xác định các trạng thái nhận thức, cảm xúc và động lực quan trọng của thay đổi hành vi (Webb et al.). Các lý thuyết giúp các nhà thực hành hiểu hành vi, phát triển thông tin và thực hiện các chiến dịch. Ngoài ra, các mô hình lý thuyết giúp định hình quá trình đánh giá (Corcoran 2013). Tuy nhiên, các chiến dịch thay đổi hành vi có thể đã được đánh giá chỉ theo một cách rất đơn giản: hoặc chiến dịch đáp ứng các mục tiêu do người lập kế hoạch chiến dịch đặt ra hay không.

Việc áp dụng mô hình lý thuyết là mong muốn, nhưng có một số lý do tại sao các lý thuyết chưa được sử dụng. Các lý thuyết đã bị bỏ qua và các nhà thực hành có thể thấy khó áp dụng lý thuyết vào thực tế. Thiếu hướng dẫn rõ ràng về lý thuyết nào nên sử dụng trong các chiến dịch, thiếu thông tin về cách biến lý thuyết thành một thông điệp hấp dẫn và sự thiếu hiểu biết của các nhà thực hành về thay đổi hành vi sức khỏe dẫn đến việc tránh các lý thuyết.

Sự sẵn sàng cho thay đổi hành vi chịu ảnh hưởng lớn bởi thái độ và giá trị cá nhân của cá nhân. Hơn nữa, hành vi bị ảnh hưởng bởi văn hóa và môi trường chiếm ưu thế (Green & Tones 2010) cũng như những người mà họ thích và những người có thẩm quyền (Newson et al.). Các hộ gia đình có thể học hỏi từ hàng xóm và đồng nghiệp của họ và việc học hỏi từ những người khác diễn ra nhanh hơn so với việc tự học. Giáo dục và khả năng tiếp cận thông tin cũng như sự cân bằng kinh tế của hộ gia đình thường thúc đẩy thay đổi hành vi.

Các chương trình y tế và phát triển sử dụng truyền thông thay đổi hành vi để cải thiện sức khỏe và hạnh phúc của mọi người. Theo Dupas (2011), thông tin có thể tạo ra sự khác biệt, nhưng không phải tất cả các loại thông tin. Nguồn thông tin phải đáng tin cậy, có thể truy xuất nguồn gốc (Tindana et al. 2011) và được chấp nhận về mặt văn hóa (Atkinson et al.). Một chương trình thành công có mục tiêu rõ ràng và tập trung hẹp vào hành vi cụ thể (Kirby, Laris & Lori 2007). Nhóm mục tiêu cho các chiến dịch thông tin và thông tin phải được lựa chọn tốt và đôi khi cần bao phủ một dân số lớn hơn nếu chiến dịch có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến những người xung quanh (Tindana et al.).

Do sự phát triển công nghệ trên toàn thế giới, cần có thêm thông tin về cách công nghệ mới với các chương trình ứng dụng có thể được sử dụng trong các chiến dịch thay đổi hành vi. Các nghiên cứu trong tương lai nên tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các phương pháp giao tiếp sức khỏe khác nhau trong các bối cảnh cụ thể và vào việc phát triển các chiến lược bền vững để nâng cao sức khỏe ở các nước Châu Phi hạ Sahara.

Cần có các nghiên cứu sâu hơn để đánh giá tác động của các chương trình y tế công cộng và để xác định các yếu tố thành công và thất bại. Các nghiên cứu này nên sử dụng các phương pháp đánh giá toàn diện và nên xem xét các yếu tố xã hội, văn hóa và kinh tế ảnh hưởng đến hành vi sức khỏe.