Nghiên cứu thách thức trong dịch thuật thuật ngữ tiếng Việt sang tiếng Anh của sinh viên FFL tại NEU

• Tác giả: Phạm Anh Tú
• Người hướng dẫn: Ms. Lê Thu Hương
• Trường học: National Economics University
• Chuyên ngành: Business English
• Đề tài: A research on challenges in English to Vietnamese terminology translation for FFL students in NEU
• Loại tài liệu: graduation thesis
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hanoi

• ACKNOWLEDGEMENT
• EXECUTIVE SUMMARY
• LIST OF ABBREVIATION
• LIST OF FIGURES
• 1. CHƯƠNG 1: INTRODUCTION
• 1.1. Rationale
• 1.2. Objectives
• 1.3. Scope
• 1.4. Research questions
• 1.5. Methodology
• 1.6. Design of the study
• 2. CHƯƠNG 2: THEORETICAL BACKGROUND
• 2.1. Definition of translation
• 2.2. Types of translation
• 2.2.1. Word-for-word translation
• 2.2.2. Literal translation
• 2.2.3. Faithful translation
• 2.2.4. Adaptation translation
• 2.2.5. Free translation
• 2.2.6. Semantic translation
• 2.2.7. Idiomatic translation
• 2.2.8. Communicative translation
• 2.3. Terminology
• 2.4. Reasons for difficulties in terminology translation
• 2.4.1. Lack of background knowledge about specific topics
• 2.4.2. Specialized vocabularies in certain topics
• 2.4.3. No appropriate equivalence in target language
• 2.4.4. Too many synonyms
• 3. CHƯƠNG 3: RESEARCH FINDINGS AND ANALYSIS
• 3.1. Research Question 1: Why do students have difficulty in translating terminology from E-V?
• 3.2. Research Question 2: What are the difficulties that students may encounter during E-V terminology translation?
• 3.3. Research Question 3: What can be done to help students deal with translation difficulties?
• 3.4. Summary of the study
• 3.5. Limitation of the study
• 3.6. Suggestion for further study
• REFERENCE

I. Dịch thuật thuật ngữ tiếng Việt sang tiếng Anh

Dịch thuật thuật ngữ là một quá trình phức tạp, đòi hỏi người dịch phải nắm vững cả ngôn ngữ nguồn (SL) và ngôn ngữ đích (TL). Đối với sinh viên FFL tại NEU, việc dịch thuật từ tiếng Việt sang tiếng Anh gặp nhiều thách thức do sự khác biệt về văn hóa, ngữ pháp và từ vựng chuyên ngành. Các nghiên cứu chỉ ra rằng, việc thiếu kiến thức nền tảng về chủ đề cụ thể là một trong những nguyên nhân chính gây khó khăn trong dịch thuật. Ví dụ, từ 'cổ đông' trong lĩnh vực tài chính thường bị dịch sai thành 'stakeholder' thay vì 'shareholder'. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc hiểu biết sâu về thuật ngữ chuyên ngành.

1.1. Khó khăn trong dịch thuật học thuật

Dịch thuật học thuật đòi hỏi độ chính xác cao và sự hiểu biết sâu về thuật ngữ tiếng Anh và tiếng Việt. Sinh viên FFL tại NEU thường gặp khó khăn khi dịch các từ ngữ mang tính ẩn dụ, hoán dụ hoặc thành ngữ. Ví dụ, từ 'comrade' trong tiếng Anh có thể gây nhầm lẫn vì nó không tương đương trực tiếp với 'đồng chí' trong tiếng Việt. Điều này đòi hỏi sinh viên phải có kỹ năng dịch thuật tốt và khả năng thích ứng với ngữ cảnh.

1.2. Vai trò của giáo dục ngôn ngữ

Giáo dục ngôn ngữ đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao kỹ năng dịch thuật của sinh viên. Các chương trình đào tạo tại NEU cần tập trung vào việc cung cấp kiến thức về thuật ngữ chuyên ngành và các phương pháp dịch thuật hiệu quả. Việc thực hành thường xuyên và tiếp cận với các tài liệu học thuật đa dạng sẽ giúp sinh viên cải thiện khả năng dịch thuật.

II. Thách thức trong dịch thuật chuyên ngành

Thách thức dịch thuật đối với sinh viên FFL tại NEU không chỉ nằm ở việc hiểu nghĩa từ vựng mà còn ở việc tìm kiếm sự tương đương trong ngôn ngữ đích. Các từ ngữ chuyên ngành như 'Big 4' trong lĩnh vực tài chính có thể gây nhầm lẫn vì nó mang ý nghĩa khác nhau trong các ngữ cảnh khác nhau. Điều này đòi hỏi sinh viên phải có kiến thức sâu rộng về các lĩnh vực cụ thể.

2.1. Thiếu kiến thức nền tảng

Thiếu kiến thức nền tảng về các chủ đề chuyên ngành là một trong những nguyên nhân chính gây khó khăn trong dịch thuật. Sinh viên cần được trang bị kiến thức về các lĩnh vực như kinh tế, tài chính, và du lịch để có thể hiểu và dịch chính xác các thuật ngữ tiếng Việt sang tiếng Anh.

2.2. Sự đa dạng của từ vựng chuyên ngành

Từ vựng chuyên ngành trong các lĩnh vực như tài chính, du lịch, và y tế thường rất đa dạng và phức tạp. Sinh viên cần phải hiểu rõ ngữ cảnh và ý nghĩa của từng từ để có thể dịch chính xác. Ví dụ, từ 'mortgage' trong lĩnh vực tài chính không thể dịch đơn giản là 'vay mượn' mà cần phải hiểu rõ ý nghĩa chuyên sâu của nó.

III. Giải pháp và khuyến nghị

Để vượt qua các thách thức dịch thuật, sinh viên FFL tại NEU cần áp dụng các chiến lược dịch thuật hiệu quả và thực hành thường xuyên. Các khóa học về dịch thuật học thuật tiếng Anh và kỹ năng ngôn ngữ sẽ giúp sinh viên cải thiện khả năng dịch thuật. Ngoài ra, việc tiếp cận với các tài liệu chuyên ngành và tham gia các hoạt động thực tế sẽ giúp sinh viên hiểu rõ hơn về thuật ngữ tiếng Việt và tiếng Anh.

3.1. Chiến lược dịch thuật hiệu quả

Các chiến lược dịch thuật như dịch từng từ, dịch nghĩa đen, và dịch thích ứng cần được áp dụng linh hoạt tùy theo ngữ cảnh. Sinh viên cần hiểu rõ ưu và nhược điểm của từng phương pháp để có thể lựa chọn phương pháp phù hợp nhất.

3.2. Thực hành và cải thiện kỹ năng

Việc thực hành thường xuyên và tiếp cận với các tài liệu đa dạng sẽ giúp sinh viên cải thiện kỹ năng dịch thuật. Các bài tập dịch thuật từ tiếng Việt sang tiếng Anh và ngược lại sẽ giúp sinh viên nắm vững các thuật ngữ chuyên ngành và nâng cao khả năng dịch thuật.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của ngôn ngữ Anh như một công cụ giao tiếp quốc tế, việc dịch thuật từ tiếng Anh sang tiếng Việt và ngược lại ngày càng trở nên phổ biến và cần thiết. Theo khảo sát với 82 sinh viên năm cuối khoa Ngoại ngữ, Đại học Kinh tế Quốc dân (NEU) trong khoảng thời gian từ 1 đến 20 tháng 3 năm 2023, nghiên cứu tập trung vào những khó khăn trong việc dịch thuật thuật ngữ chuyên ngành từ tiếng Anh sang tiếng Việt (E-V). Mục tiêu chính của nghiên cứu là xác định nguyên nhân gây khó khăn, các thách thức phổ biến trong dịch thuật thuật ngữ và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao kỹ năng dịch thuật cho sinh viên. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại khoa Ngoại ngữ, NEU, trong giai đoạn từ tháng 12 năm 2022 đến tháng 4 năm 2023. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện chất lượng dịch thuật, góp phần nâng cao năng lực ngoại ngữ và khả năng hội nhập quốc tế của sinh viên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết dịch thuật tiêu biểu như:

• Lý thuyết dịch thuật của Catford (1965): Dịch thuật là quá trình chuyển đổi các yếu tố ngôn ngữ từ ngôn ngữ nguồn (SL) sang ngôn ngữ đích (TL) với sự bảo toàn ý nghĩa gốc.
• Lý thuyết của Bell (1991): Dịch thuật là quá trình biểu đạt ngôn ngữ đích sao cho gần nhất với ý nghĩa và hàm ý của tác giả trong ngôn ngữ nguồn.
• Các chiến lược dịch thuật của Newmark (1988): Bao gồm 8 phương pháp dịch như dịch từng từ, dịch nghĩa đen, dịch trung thành, dịch tự do, dịch ngữ nghĩa, dịch thành ngữ, dịch giao tiếp, và dịch thích ứng.
• Khái niệm thuật ngữ chuyên ngành: Theo Oxford Learners’ Dictionary và Cambridge Dictionary, thuật ngữ là tập hợp các từ vựng cố định dùng trong một lĩnh vực chuyên môn cụ thể.
• Các khái niệm về khó khăn trong dịch thuật thuật ngữ: Bao gồm thiếu kiến thức nền tảng, từ vựng chuyên ngành, không có tương đương thích hợp trong ngôn ngữ đích, và sự đa dạng của từ đồng nghĩa.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với cỡ mẫu 82 sinh viên năm cuối khoa Ngoại ngữ, NEU, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện. Dữ liệu được thu thập qua bảng khảo sát trực tuyến trong khoảng thời gian từ 1 đến 20 tháng 3 năm 2023. Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả để đánh giá tần suất, mức độ khó khăn và các yếu tố ảnh hưởng đến dịch thuật thuật ngữ. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 12 năm 2022 đến tháng 4 năm 2023, bao gồm các giai đoạn thiết kế khảo sát, thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

• Tầm quan trọng của thuật ngữ chuyên ngành: Khoảng 95,5% sinh viên đồng ý rằng việc biết nhiều thuật ngữ chuyên ngành là rất quan trọng trong dịch thuật.
• Tần suất dịch thuật thuật ngữ chuyên ngành: 20% sinh viên luôn phải dịch thuật các thuật ngữ chuyên ngành, 46% thường xuyên gặp phải, và không có sinh viên nào hiếm khi hoặc không bao giờ gặp.
• Trình độ và chất lượng từ vựng: Chỉ 18,3% sinh viên tự đánh giá có trình độ từ vựng tốt, trong khi 46% đánh giá trình độ từ vựng của mình ở mức kém hoặc rất kém. Về chất lượng từ vựng trong dịch thuật, chỉ 13% đánh giá tốt, gần 50% đánh giá kém hoặc rất kém.
• Lĩnh vực dịch thuật khó khăn nhất: Kinh tế và chính trị được 57,3% sinh viên đánh giá là lĩnh vực dịch thuật khó nhất, tiếp theo là ngân hàng - tài chính (19,5%), công nghệ (14,6%) và du lịch (8,5%).
• Nguyên nhân chính gây khó khăn: 61% sinh viên cho rằng không có tương đương thích hợp trong ngôn ngữ đích và thiếu kiến thức nền tảng về chủ đề là nguyên nhân chính; 61% gặp khó khăn do từ vựng chuyên ngành; 49% do có quá nhiều từ đồng nghĩa.
• Khó khăn trong các loại thuật ngữ: Metaphor, metonymy và thành ngữ là những dạng thuật ngữ gây khó khăn nhất với gần 75% sinh viên gặp khó khăn; trong khi đó, khoảng 37% cho rằng viết tắt là dễ dịch hơn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của khó khăn dịch thuật thuật ngữ là do sự thiếu hụt kiến thức nền tảng và sự khác biệt về ngôn ngữ, văn hóa giữa SL và TL. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của kiến thức nền tảng và sự đa dạng của từ đồng nghĩa trong dịch thuật. Việc sinh viên gặp khó khăn nhiều nhất với các thuật ngữ mang tính biểu tượng như ẩn dụ, hoán dụ và thành ngữ phản ánh sự phức tạp trong việc chuyển tải ý nghĩa văn hóa và ngữ cảnh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm sinh viên gặp khó khăn theo từng loại thuật ngữ và lĩnh vực dịch thuật, giúp minh họa rõ ràng các thách thức chính. Kết quả cũng cho thấy nhu cầu cấp thiết trong việc nâng cao vốn từ vựng và kiến thức chuyên ngành để cải thiện chất lượng dịch thuật.

Đề xuất và khuyến nghị

• Tăng cường đọc các tạp chí, báo chí học thuật: Khuyến khích sinh viên đọc ít nhất 3 bài báo chuyên ngành mỗi tuần để mở rộng vốn từ và kiến thức nền tảng, thực hiện trong vòng 6 tháng, do giảng viên và sinh viên phối hợp thực hiện.
• Tổ chức các buổi hướng dẫn kỹ thuật dịch thuật: Giảng viên nên xây dựng các buổi workshop hàng tháng về các chiến lược dịch thuật hiệu quả, tập trung vào các thuật ngữ khó như ẩn dụ, hoán dụ và thành ngữ.
• Cung cấp tài liệu hỗ trợ và công cụ dịch thuật đáng tin cậy: Phát triển bộ từ điển thuật ngữ chuyên ngành và giới thiệu các công cụ dịch thuật máy tính chính xác, cập nhật thường xuyên, áp dụng trong học kỳ tiếp theo.
• Xây dựng chương trình đào tạo nâng cao kiến thức chuyên ngành: Tích hợp các khóa học bổ sung về kiến thức chuyên ngành kinh tế, chính trị, tài chính vào chương trình đào tạo dịch thuật, nhằm nâng cao khả năng hiểu và dịch thuật chính xác, thực hiện trong vòng 1 năm.
• Khuyến khích thực hành dịch thuật thường xuyên: Tạo điều kiện cho sinh viên tham gia các dự án dịch thuật thực tế hoặc mô phỏng để nâng cao kỹ năng và tự tin trong dịch thuật.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

• Sinh viên ngành Ngoại ngữ và Dịch thuật: Giúp nhận diện các khó khăn thực tế trong dịch thuật thuật ngữ và áp dụng các chiến lược cải thiện kỹ năng.
• Giảng viên và nhà quản lý giáo dục: Là cơ sở để thiết kế chương trình đào tạo phù hợp, nâng cao chất lượng giảng dạy dịch thuật.
• Nhà nghiên cứu ngôn ngữ học và dịch thuật: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu về các thách thức trong dịch thuật thuật ngữ chuyên ngành.
• Các tổ chức đào tạo và phát triển kỹ năng dịch thuật: Hỗ trợ xây dựng các khóa học, tài liệu và công cụ hỗ trợ dịch thuật hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao sinh viên lại gặp khó khăn khi dịch thuật thuật ngữ chuyên ngành?
   Khó khăn chủ yếu do thiếu kiến thức nền tảng về lĩnh vực chuyên môn và sự khác biệt về ngôn ngữ, văn hóa giữa ngôn ngữ nguồn và đích.

2. Loại thuật ngữ nào gây khó khăn nhất cho sinh viên?
   Ẩn dụ, hoán dụ và thành ngữ là những loại thuật ngữ gây khó khăn nhất, do tính biểu tượng và sự khác biệt văn hóa.

3. Làm thế nào để cải thiện kỹ năng dịch thuật thuật ngữ?
   Sinh viên nên tăng cường đọc các tài liệu học thuật, tham gia các khóa đào tạo kỹ thuật dịch thuật và thực hành dịch thuật thường xuyên.

4. Giảng viên có thể hỗ trợ sinh viên như thế nào?
   Giảng viên nên cung cấp tài liệu tham khảo đáng tin cậy, hướng dẫn các bước dịch thuật hiệu quả và giới thiệu công cụ dịch thuật phù hợp.

5. Phạm vi nghiên cứu có giới hạn gì không?
   Nghiên cứu giới hạn ở sinh viên năm cuối khoa Ngoại ngữ, NEU với cỡ mẫu 82 người, do đó kết quả có thể chưa đại diện cho toàn bộ sinh viên ngành dịch thuật.

Kết luận

• Nghiên cứu đã xác định được các khó khăn chính trong dịch thuật thuật ngữ chuyên ngành của sinh viên FFL, NEU, bao gồm thiếu kiến thức nền tảng, không có tương đương thích hợp và sự đa dạng từ đồng nghĩa.
• Metaphor, metonymy và idiomatic expressions là những thách thức lớn nhất trong dịch thuật thuật ngữ.
• Sinh viên đánh giá trình độ và chất lượng từ vựng còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả dịch thuật.
• Đề xuất các giải pháp thực tiễn nhằm nâng cao kỹ năng dịch thuật, bao gồm tăng cường đọc tài liệu học thuật, đào tạo kỹ thuật dịch thuật và cung cấp công cụ hỗ trợ.
• Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng phạm vi nghiên cứu, áp dụng các phương pháp nghiên cứu đa dạng và phát triển chương trình đào tạo chuyên sâu hơn.

Hành động ngay: Giảng viên và sinh viên nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để nâng cao chất lượng dịch thuật thuật ngữ, góp phần phát triển năng lực ngoại ngữ và hội nhập quốc tế.