Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu, các doanh nghiệp xây dựng đang phải đối mặt với áp lực cạnh tranh ngày càng lớn, đòi hỏi phải kiểm soát chi phí hiệu quả để nâng cao năng lực cạnh tranh và đảm bảo lợi nhuận bền vững. Chi phí xây lắp chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi phí dự án xây dựng, phản ánh trực tiếp hiệu quả quản lý và năng lực tài chính của doanh nghiệp. Tại Công ty Cổ phần Đầu tư Phát triển và Xây dựng Phạm Gia, hoạt động trong lĩnh vực xây dựng dân dụng, công nghiệp và hạ tầng kỹ thuật, công tác kiểm soát chi phí xây lắp từ năm 2019 đến 2024 đã bộc lộ nhiều hạn chế như quy trình quản lý chưa đồng bộ, chi phí nhân công vượt dự toán, biến động giá nguyên vật liệu và thiếu ứng dụng công nghệ hiện đại.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các giải pháp tăng cường kiểm soát chi phí xây lắp tại công ty đến năm 2030, góp phần nâng cao hiệu quả tài chính, giảm lãng phí và tăng lợi nhuận. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào phân tích thực trạng kiểm soát chi phí xây lắp tại công ty trong giai đoạn 2019-2024, đồng thời đề xuất định hướng phát triển và giải pháp phù hợp cho giai đoạn tiếp theo. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng nâng cao năng lực quản lý chi phí, đáp ứng yêu cầu cạnh tranh và phát triển bền vững trong ngành xây dựng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chi phí xây dựng, bao gồm:

  • Lý thuyết kiểm soát chi phí xây lắp: Định nghĩa chi phí xây lắp là tổng hợp các khoản chi phí trực tiếp và gián tiếp liên quan đến thi công công trình, bao gồm nguyên vật liệu, nhân công, máy thi công và chi phí sản xuất chung. Kiểm soát chi phí là quá trình lập kế hoạch, theo dõi, đánh giá và điều chỉnh chi phí nhằm đảm bảo sử dụng nguồn lực hiệu quả trong giới hạn ngân sách.

  • Mô hình quản lý dự toán và giám sát chi phí: Bao gồm các bước lập dự toán chi tiết dựa trên định mức, đơn giá xây dựng, theo dõi chi phí thực tế, so sánh với dự toán và xử lý sai lệch chi phí. Mô hình này nhấn mạnh vai trò của dự toán xây dựng công trình, chỉ số giá xây dựng và định mức chi phí trong việc kiểm soát chi phí.

  • Khái niệm biến động chi phí: Phân tích biến động chi phí theo các yếu tố giá và lượng đối với nguyên vật liệu, nhân công, máy thi công và chi phí sản xuất chung, giúp xác định nguyên nhân sai lệch và đề xuất biện pháp điều chỉnh.

Các khái niệm chính bao gồm: chi phí xây lắp, dự toán chi phí, kiểm soát chi phí, biến động chi phí, định mức xây dựng, và chỉ số giá xây dựng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp quan sát trực tiếp: Theo dõi quy trình lập dự toán, nghiệm thu, thanh quyết toán chi phí tại Công ty Phạm Gia để thu thập thông tin thực tế về công tác kiểm soát chi phí xây lắp.

  • Phương pháp thống kê: Thu thập và phân tích số liệu chi phí xây lắp từ năm 2019 đến 2024, bao gồm chi phí nguyên vật liệu, nhân công, máy thi công và chi phí sản xuất chung. Số liệu được tổng hợp từ báo cáo tài chính, bảng tổng hợp chi phí và các công trình thi công.

  • Phương pháp phân tích: Đánh giá mức độ biến động chi phí theo từng khoản mục, so sánh chi phí thực tế với dự toán, xác định nguyên nhân sai lệch và hiệu quả các biện pháp kiểm soát chi phí hiện hành.

  • Phương pháp tổng hợp: Kết hợp các kết quả phân tích để đánh giá tổng thể thực trạng kiểm soát chi phí xây lắp và đề xuất giải pháp phù hợp.

  • Phương pháp so sánh: Đối chiếu chi phí giữa các công trình cùng quy mô, so sánh chi phí thực tế với định mức ngành và dự toán để nhận diện điểm mạnh, hạn chế và mức độ tiết kiệm chi phí.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các dự án xây lắp do Công ty Phạm Gia thực hiện trong giai đoạn 2019-2024, với dữ liệu chi tiết về chi phí và nhân lực. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tính đại diện và khả năng thu thập dữ liệu đầy đủ. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến 2024, với dự báo và đề xuất giải pháp đến năm 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kiểm soát chi phí còn nhiều hạn chế: Trong giai đoạn 2019-2024, chi phí xây lắp của công ty có xu hướng tăng, đặc biệt chi phí nhân công vượt dự toán trung bình khoảng 12%, chi phí nguyên vật liệu biến động mạnh do giá cả thị trường tăng từ 15-20%. Quy trình quản lý chi phí chưa đồng bộ, thiếu tiêu chí đánh giá cụ thể, dẫn đến thất thoát tài chính và lãng phí vật tư.

  2. Bộ máy và phương pháp kiểm soát chưa đáp ứng yêu cầu: Cơ cấu tổ chức kiểm soát chi phí chưa chuyên môn hóa cao, phối hợp giữa các phòng ban còn lỏng lẻo. Phương pháp kiểm soát chủ yếu thủ công, thiếu ứng dụng công nghệ hiện đại như phần mềm quản lý chi phí theo thời gian thực. Điều này làm giảm hiệu quả giám sát và phát hiện sai lệch kịp thời.

  3. Nguồn lực tài chính và nhân lực có hạn chế: Vốn chủ sở hữu chiếm khoảng 45%, vốn vay ngân hàng chiếm 55% tổng nguồn vốn, tạo áp lực về chi phí vốn và lãi suất. Đội ngũ nhân lực quản lý chi phí có trình độ chuyên môn chưa đồng đều, thiếu kỹ năng kiểm soát chi phí chuyên sâu, ảnh hưởng đến chất lượng công tác quản lý.

  4. Ảnh hưởng của biến động giá cả và điều kiện thi công: Giá nguyên vật liệu xây dựng chiếm 50-70% tổng chi phí xây lắp, biến động giá làm tăng chi phí ngoài dự toán. Điều kiện thời tiết, địa hình phức tạp cũng làm tăng chi phí vận chuyển, lưu kho và hao hụt vật tư, ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng công trình.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ cả yếu tố nội tại và khách quan. Hệ thống quản lý nội bộ chưa đồng bộ, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban, dẫn đến việc ra quyết định và triển khai công việc không hiệu quả. Công tác đào tạo và nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ quản lý còn hạn chế, làm giảm khả năng kiểm soát chi phí chuyên sâu. Việc chưa áp dụng hiệu quả công nghệ quản lý chi phí khiến quy trình kiểm soát còn thủ công, dễ sai sót và thiếu minh bạch.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành xây dựng cho thấy, việc ứng dụng phần mềm quản lý chi phí và chuyển đổi số là xu hướng tất yếu để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi phí. Các doanh nghiệp xây dựng tiên tiến đã giảm được 10-15% chi phí nhờ áp dụng công nghệ và cải tiến quy trình quản lý. Do đó, việc tăng cường ứng dụng công nghệ tại Công ty Phạm Gia là cần thiết để nâng cao năng lực cạnh tranh.

Ngoài ra, biến động giá nguyên vật liệu và điều kiện thi công phức tạp là những yếu tố khách quan khó kiểm soát, đòi hỏi công ty phải xây dựng các kịch bản ứng phó linh hoạt và kế hoạch dự phòng chi phí hợp lý. Việc nâng cao năng lực dự toán và giám sát chi phí sẽ giúp giảm thiểu rủi ro tài chính và đảm bảo tiến độ thi công.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ biến động chi phí nguyên vật liệu và nhân công theo năm, bảng so sánh chi phí thực tế và dự toán từng công trình, giúp minh họa rõ ràng các sai lệch và xu hướng chi phí.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện căn cứ kiểm soát chi phí xây lắp: Xây dựng quy trình lập dự toán chi tiết, cập nhật định mức và đơn giá theo quy định mới nhất, đồng thời áp dụng hệ thống chỉ số giá xây dựng để điều chỉnh dự toán phù hợp với biến động thị trường. Thời gian thực hiện: 2025-2026. Chủ thể: Phòng Kế hoạch và Phòng Kỹ thuật.

  2. Tăng cường kiểm soát chi phí trong tổ chức thực hiện: Áp dụng phần mềm quản lý chi phí xây dựng theo thời gian thực, thiết lập hệ thống báo cáo định kỳ và kiểm tra chi phí chặt chẽ tại công trường. Đào tạo cán bộ quản lý dự án về kỹ năng sử dụng công nghệ và phân tích chi phí. Thời gian: 2025-2027. Chủ thể: Ban Giám đốc, Phòng Công nghệ thông tin, Phòng Quản lý dự án.

  3. Hoàn thiện bộ máy quản lý và nâng cao năng lực cán bộ: Tổ chức đào tạo chuyên sâu về quản lý chi phí xây dựng, tăng cường chuyên môn hóa bộ phận kiểm soát chi phí, phân định rõ trách nhiệm và quyền hạn giữa các phòng ban. Thời gian: 2025-2028. Chủ thể: Ban Giám đốc, Phòng Nhân sự.

  4. Tăng cường ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số: Đầu tư hệ thống phần mềm BIM, ERP tích hợp quản lý chi phí, tiến độ và chất lượng công trình. Phát triển hệ thống giám sát từ xa và tự động hóa báo cáo chi phí. Thời gian: 2026-2030. Chủ thể: Ban Giám đốc, Phòng Công nghệ thông tin.

  5. Xây dựng chính sách khuyến khích tiết kiệm chi phí và tăng cường hỗ trợ tài chính: Thiết lập cơ chế thưởng phạt dựa trên hiệu quả kiểm soát chi phí, đồng thời phối hợp với ngân hàng để tiếp cận nguồn vốn ưu đãi, giảm chi phí vốn vay. Thời gian: 2025-2030. Chủ thể: Ban Giám đốc, Phòng Tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý doanh nghiệp xây dựng: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến chi phí xây lắp, từ đó xây dựng chiến lược kiểm soát chi phí hiệu quả, nâng cao năng lực cạnh tranh và tối ưu hóa lợi nhuận.

  2. Phòng kế hoạch, kỹ thuật và tài chính trong doanh nghiệp xây dựng: Cung cấp phương pháp lập dự toán chi tiết, kỹ thuật phân tích biến động chi phí và công cụ quản lý chi phí hiện đại, hỗ trợ công tác quản lý dự án và tài chính.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, xây dựng: Là tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết và thực tiễn kiểm soát chi phí xây lắp, giúp phát triển nghiên cứu sâu hơn về quản lý chi phí và hiệu quả dự án xây dựng.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức tín dụng: Hỗ trợ đánh giá năng lực quản lý chi phí của doanh nghiệp xây dựng, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ, giám sát và phát triển ngành xây dựng bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi phí xây lắp là gì và tại sao quan trọng?
    Kiểm soát chi phí xây lắp là quá trình lập kế hoạch, theo dõi và điều chỉnh chi phí trong thi công công trình nhằm đảm bảo sử dụng nguồn lực hiệu quả trong ngân sách. Nó giúp doanh nghiệp giảm lãng phí, tối ưu hóa lợi nhuận và nâng cao năng lực cạnh tranh.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến chi phí xây lắp?
    Các yếu tố chính gồm biến động giá nguyên vật liệu (chiếm 50-70% chi phí), chi phí nhân công, điều kiện thi công (địa hình, thời tiết), năng lực quản lý và công nghệ áp dụng trong quản lý chi phí.

  3. Làm thế nào để lập dự toán chi phí xây lắp chính xác?
    Dự toán dựa trên khối lượng công việc thiết kế, định mức tiêu hao nguyên vật liệu, nhân công, máy thi công, đơn giá xây dựng công bố và các quy định pháp luật. Cần kiểm tra, so sánh với dự án tương tự và cập nhật dữ liệu thị trường để đảm bảo tính chính xác.

  4. Công nghệ nào hỗ trợ kiểm soát chi phí xây lắp hiệu quả?
    Phần mềm quản lý dự án như Primavera, MS Project, phần mềm kế toán FAST, MISA và hệ thống BIM, ERP giúp theo dõi chi phí theo thời gian thực, phân tích biến động và báo cáo tự động, nâng cao hiệu quả quản lý chi phí.

  5. Làm thế nào để xử lý sai lệch chi phí khi chi phí thực tế vượt dự toán?
    Cần phân tích nguyên nhân sai lệch, đàm phán lại với nhà cung cấp, tối ưu hóa quy trình thi công, tăng cường giám sát chi phí và áp dụng công nghệ quản lý. Đồng thời, điều chỉnh kế hoạch tài chính và lập dự phòng chi phí hợp lý cho các dự án tiếp theo.

Kết luận

  • Hệ thống hóa và làm rõ các vấn đề lý luận về kiểm soát chi phí xây lắp trong doanh nghiệp xây dựng, đặc biệt tại Công ty Phạm Gia.
  • Phân tích thực trạng kiểm soát chi phí xây lắp giai đoạn 2019-2024 cho thấy nhiều hạn chế về quy trình, bộ máy và ứng dụng công nghệ.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện dự toán, tăng cường kiểm soát chi phí, nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng chuyển đổi số đến năm 2030.
  • Nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả quản lý chi phí, giảm lãng phí và tăng lợi nhuận cho doanh nghiệp xây dựng.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, đầu tư công nghệ và xây dựng chính sách khuyến khích tiết kiệm chi phí nhằm phát triển bền vững.

Để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi phí xây lắp, các doanh nghiệp và nhà quản lý nên áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu và cập nhật công nghệ quản lý hiện đại. Hành động ngay hôm nay sẽ giúp doanh nghiệp tăng cường năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững trong ngành xây dựng.