Tận Dụng Lợi Thế Của Phương Pháp Đọc Sáng Tạo Trong Dạy Học Các Tác Phẩm Thơ Mới Ở Lớp 11

Trong lịch sử, học sinh luôn là trung tâm của giờ học. Ngày nay, lý luận dạy học hiện đại đề cao định hướng dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Người thầy chỉ là người cố vấn, người hướng dẫn còn học sinh mới là người tự mình chiếm lĩnh tri thức. Lấy người học làm trung tâm sẽ phát huy được sức mạnh cá nhân của các em, giúp các em hiểu sâu, nhớ lâu, thấy việc học trở nên hấp dẫn, kích thích sự sáng tạo. Tuy nhiên, cách dạy này tốn nhiều thời gian mà lượng kiến thức mà học sinh nhận được khá ít. Sự hài hòa vẫn được coi là chuẩn mực cho mọi công việc. Không quá thiên vai trò của người thầy, cũng không quá đề cao vai trò của học sinh mà cần hài hòa sự tương tác thầy – trò nhất là đối với môn Ngữ văn, đặc biệt hơn là trong những giờ dạy văn khi “không ai thay thế được ông thầy trong nhà trường” (V. Bởi vì giờ dạy văn chính là một giờ học mang tính nghệ thuật, người giáo viên dạy văn đồng thời là một nhà khoa học, nhà sư phạm nhưng cũng là một nhà nghệ sĩ.

Để có được phương pháp dạy học thích hợp, đánh thức được những rung động sâu sa của học sinh, khơi gợi được khả năng sáng tạo văn học của các em, người giáo viên dạy văn phải nắm chắc được thế nào là một tác phẩm văn học và tác phẩm văn học trong nhà trường bởi vì “Tác phẩm văn chương là vũ khí, là công cụ của người giáo viên văn học” [17, tr. Tác phẩm văn học có thể là một bài ca dao 4 câu, là một trường ca hoặc có khi chỉ là một bài thơ vẻn vẹn hai câu thơ, có khi là một bộ tiểu thuyết đồ sộ hoặc một truyện ngắn vẻn vẹn một trang giấy… Nó là một chỉnh thể thẩm mĩ thống nhất giữa nội dung (nội dung cụ thể và nội dung khái quát ) - hình thức (ngôn ngữ, cách kết cấu, xây dựng hình tượng…). Có thể nói sức mạnh của một tác phẩm văn học thể hiện ở tư tưởng, nghệ thuật của chính nó, ở tình cảm mà tác giả đã khơi gợi, đánh thức trong lòng người đọc những rung động sâu lắng, những khát khao, những vui sướng, những căm giận thông qua chất liệu ngôn từ.

Thơ mới mang đến những thách thức đặc biệt cho học sinh lớp 11. Sự phức tạp trong biểu đạt cảm xúc cá nhân, sự đổi mới về hình thức và ngôn ngữ, cùng với sự đa dạng trong chủ đề và tư tưởng, khiến cho việc tiếp cận và hiểu sâu sắc Thơ mới trở nên khó khăn hơn so với các thể loại thơ truyền thống. Học sinh cần được trang bị những kỹ năng và phương pháp đặc biệt để có thể khám phá và cảm thụ được vẻ đẹp và giá trị của Thơ mới.

Phương pháp đọc sáng tạo giúp học sinh vượt qua những khó khăn trong việc tiếp cận Thơ mới bằng cách khuyến khích các em chủ động khám phá, suy luận và tạo ra những ý nghĩa riêng cho mình. Đọc sáng tạo không chỉ giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm, mà còn phát triển tư duy phản biện, khả năng sáng tạo và kỹ năng giao tiếp. Phương pháp này tạo ra một môi trường học tập tích cực, nơi học sinh được tự do thể hiện ý kiến và cảm xúc của mình, từ đó tăng cường hứng thú và động lực học tập.

Có nhiều kỹ thuật đọc sáng tạo có thể áp dụng trong dạy học Thơ mới, bao gồm: đọc diễn cảm, đọc phân vai, đọc đối thoại, đọc theo nhóm, đọc cá nhân, đọc kết hợp với âm nhạc và hình ảnh. Mỗi kỹ thuật có những ưu điểm riêng và phù hợp với từng loại tác phẩm và đối tượng học sinh khác nhau. Giáo viên cần linh hoạt lựa chọn và kết hợp các kỹ thuật để tạo ra một môi trường học tập đa dạng và hấp dẫn.

Để xây dựng một giáo án đọc sáng tạo Thơ mới hiệu quả, giáo viên cần xác định rõ mục tiêu bài học, lựa chọn tác phẩm phù hợp, thiết kế các hoạt động đọc sáng tạo đa dạng và hấp dẫn, chuẩn bị các phương tiện hỗ trợ giảng dạy và đánh giá kết quả học tập của học sinh. Giáo án cần được xây dựng theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, tạo cơ hội cho các em được thể hiện ý kiến và cảm xúc của mình về tác phẩm.

Đọc diễn cảm là một yếu tố quan trọng trong phương pháp đọc sáng tạo. Nó giúp học sinh cảm nhận sâu sắc hơn về nhịp điệu, âm thanh và cảm xúc của bài thơ. Giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách đọc diễn cảm, chú ý đến ngữ điệu, tốc độ và âm lượng để truyền tải được thông điệp và cảm xúc của tác giả. Đọc diễn cảm không chỉ là kỹ năng mà còn là một nghệ thuật, đòi hỏi sự luyện tập và đam mê.

Khi áp dụng phương pháp đọc sáng tạo vào bài thơ "Vội vàng" của Xuân Diệu, giáo viên có thể khuyến khích học sinh đọc diễn cảm để cảm nhận nhịp điệu hối hả, sôi nổi của bài thơ. Sau đó, học sinh có thể phân tích các hình ảnh, biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, nhân hóa để hiểu được khát vọng sống mãnh liệt của tác giả. Giáo viên cũng có thể yêu cầu học sinh liên hệ với cuộc đời và quan niệm sống của Xuân Diệu để hiểu sâu sắc hơn về thông điệp mà nhà thơ muốn gửi gắm.

Với bài thơ "Đây thôn Vĩ Dạ" của Hàn Mặc Tử, giáo viên có thể khuyến khích học sinh đọc phân vai để thể hiện những cung bậc cảm xúc khác nhau của nhân vật trữ tình, từ sự ngỡ ngàng, xao xuyến trước vẻ đẹp của thôn Vĩ Dạ đến nỗi cô đơn, khắc khoải trong tâm hồn. Học sinh cũng có thể liên hệ với cuộc đời và hoàn cảnh sáng tác của Hàn Mặc Tử để hiểu sâu sắc hơn về nỗi cô đơn và khát khao tình yêu của nhà thơ. Giáo viên có thể yêu cầu học sinh viết một đoạn văn ngắn thể hiện cảm xúc của mình sau khi đọc bài thơ.

Để phát triển phương pháp đọc sáng tạo trong dạy văn, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý giáo dục, các trường sư phạm và các giáo viên. Cần có những chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên về phương pháp đọc sáng tạo, đồng thời xây dựng các tài liệu hướng dẫn và giáo án mẫu để giáo viên tham khảo. Cần khuyến khích các trường học tổ chức các hoạt động ngoại khóa, các câu lạc bộ văn học để tạo cơ hội cho học sinh được thực hành và phát triển kỹ năng đọc sáng tạo.

Phương pháp đọc sáng tạo có tiềm năng trở thành một phương pháp dạy học chủ đạo trong tương lai, không chỉ trong môn Ngữ văn mà còn trong các môn học khác. Với sự phát triển của công nghệ thông tin, phương pháp đọc sáng tạo có thể được ứng dụng một cách linh hoạt và hiệu quả hơn, tạo ra những trải nghiệm học tập cá nhân hóa và tương tác cao cho học sinh. Phương pháp này sẽ giúp học sinh phát triển toàn diện về trí tuệ, cảm xúc và kỹ năng, đáp ứng yêu cầu của xã hội hiện đại.