Nghiên cứu tác động của công tác tái định cư đến sản xuất và đời sống người dân huyện Na Hang, Tuyên Quang

• Tác giả: Nguyễn Hạ Tuân
• Người hướng dẫn: PGS. Đặng Văn Minh
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Quản lý đất đai
• Đề tài: Tác Động Của Tái Định Cư Đến Đời Sống Và Sản Xuất Ở Huyện Na Hang, Tuyên Quang
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2014
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU
• 1.1. Cơ sở khoa học đề tài
• 1.1.1. Cơ sở lý luận
• 1.1.2. Cơ sở thực tiễn
• 1.1.3. Cơ sở pháp lý
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.2. Phạm vi nghiên cứu
• 2.3. Nội dung nghiên cứu
• 2.4. Phương pháp nghiên cứu
• 2.4.1. Phương pháp điều tra cơ bản
• 2.4.2. Phương pháp thống kê, tổng hợp số liệu điều tra
• 2.4.3. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu
• 2.4.4. Phương pháp chuyên gia
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Na Hang
• 3.1.1. Điều kiện tự nhiên
• 3.1.1.1. Vị trí địa lý
• 3.1.1.2. Địa hình, địa mạo
• 3.1.1.3. Các nguồn tài nguyên
• 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội
• 3.1.2.1. Tăng trưởng kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế
• 3.1.2.2. Thực trạng phát triển các ngành kinh tế. Dân số, lao động, việc làm và thu nhập
• 3.1.2.3. Thực trạng phát triển cơ sở hạ tầng
• 3.1.2.4. Thực trạng môi trường
• 3.2. Khái quát chung và đánh giá những thiệt hại của dự án xây dựng Thủy điện Tuyên Quang
• 3.2.1. Khái quát về Dự án thuỷ điện Tuyên Quang
• 3.2.2. Thực trạng cơ cấu kinh tế và dân số tỉnh Tuyên Quang
• 3.2.3. Thực trạng sản xuất và thu nhập của hộ dân vùng lòng hồ thuỷ điện
• 3.2.3.1. Đánh giá những thiệt hại của dự án xây dựng Thủy điện Tuyên Quang
• 3.2.3.2. Thiệt hại về đất đai
• 3.2.3.3. Thiệt hại về tài sản gắn liền với đất của hộ phải di chuyển
• 3.2.3.4. Mồ mả phải di chuyển
• 3.2.3.5. Thiệt hại về tài sản gắn liền với đất của hộ gia đình không phải di chuyển
• 3.2.3.6. Thiệt hại lâm sản trong vườn rừng hộ gia đình vùng lòng hồ và mặt bằng công trường
• 3.2.3.7. Thiệt hại về công trình kết cấu hạ tầng
• 3.2.3.8. Thiệt hại về văn hoá
• 3.2.3.9. Tài nguyên khoáng sản bị ngập vùng lòng hồ
• 3.3. Đánh giá tác động của công tác giải phóng mặt bằng, xây dựng tái định cư tới đời sống người dân vùng lòng hồ thủy điện
• 3.3.1. Nghiên cứu ảnh hưởng cuộc sống của người dân tái định cư vùng lòng hồ
• 3.3.1.1. Tình hình biến động đất đai của các hộ qua điều tra
• 3.3.1.2. Chuyển đổi nghề nghiệp của hộ qua điều tra
• 3.3.1.3. Thu nhập của hộ
• 3.3.1.4. Tình hình sử dụng tiền đền bù của các hộ qua điều tra
• 3.3.2. Nghiên cứu những ảnh hưởng về mặt văn hóa, xã hội của người dân tái định cư vùng lòng hồ
• 3.3.2.1. Về an ninh trật tự xã hội của người dân
• 3.3.2.2. Về công tác chăm sóc sức khỏe của người dân
• 3.3.2.3. Trình độ văn hóa của người dân
• 3.3.2.4. Về phong tục, tập quán, truyền thống của người dân
• 3.3.2.5. Về công tác bảo vệ môi trường của người dân
• 3.4. Đánh giá hiệu quả công tác tái định cư của người tái định cư vùng lòng hồ thủy điện qua kết quả điều tra, phỏng vấn người dân
• 3.4.1. Những kết quả đạt được của dự án
• 3.4.2. Những tồn tại cần được tiếp tục hỗ trợ, đầu tư
• 3.5. Đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả tái định cư và ổn định đời sống, xã hội của người dân tái định cư
• 3.5.1. Giải pháp đầu tư giao bổ sung quỹ đất ở
• 3.5.2. Giải pháp bổ sung giao đất sản xuất nông nghiệp cho hộ TĐC
• 3.5.3. Giải pháp bổ sung quỹ đất lâm nghiệp
• 3.5.4. Giải pháp hỗ trợ chuyển đổi sản xuất phi nông nghiệp
• 3.5.4.1. Số lao động tiềm năng có thể chuyển đổi nghề nghiệp
• 3.5.4.2. Chính sách hỗ trợ chuyển nghề sản xuất phi nông nghiệp
• 3.5.4.3. Hỗ trợ đầu tư bổ sung để ổn định đời sống theo chính sách
• 3.5.5. Giải pháp về đầu tư hệ thống kết cấu hạ tầng
• 3.5.5.1. Đầu tư bổ sung các công trình giao thông
• 3.5.5.2. Giải pháp đầu tư các công trình thuỷ lợi
• 3.5.5.3. Giải pháp đầu tư các công trình cấp nước sinh hoạt
• 3.5.5.4. Giải pháp đầu tư các công trình cấp điện
• 3.5.5.5. Giải pháp đầu tư công trình thoát nước và vệ sinh môi trường
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng quan về tái định cư và tác động xã hội

Tái định cư là một quá trình phức tạp, đặc biệt khi liên quan đến các dự án lớn như thủy điện. Tại huyện Na Hang, Tuyên Quang, việc tái định cư đã ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống và sản xuất của người dân. Các tác động xã hội bao gồm sự thay đổi về môi trường sống, văn hóa địa phương, và cơ cấu kinh tế. Nghiên cứu chỉ ra rằng, mặc dù có những nỗ lực từ chính phủ và địa phương, nhiều hộ dân vẫn gặp khó khăn trong việc thích nghi với môi trường mới.

1.1. Tác động đến cộng đồng dân cư

Cộng đồng dân cư tại huyện Na Hang đã trải qua nhiều thay đổi sau quá trình tái định cư. Việc di chuyển đến các khu vực mới đã làm gián đoạn các mối quan hệ xã hội truyền thống. Nghiên cứu cho thấy, nhiều hộ gia đình cảm thấy bị cô lập và mất đi sự hỗ trợ từ cộng đồng. Điều này đã ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý và sức khỏe tinh thần của người dân.

1.2. Tác động đến văn hóa địa phương

Văn hóa địa phương cũng bị ảnh hưởng đáng kể. Các phong tục, tập quán truyền thống đã bị gián đoạn do sự thay đổi môi trường sống. Nghiên cứu chỉ ra rằng, nhiều giá trị văn hóa đang dần bị mai một, đặc biệt là trong các cộng đồng dân tộc thiểu số. Điều này đặt ra thách thức lớn trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa địa phương.

II. Tác động kinh tế và sản xuất

Tái định cư đã mang lại những thay đổi đáng kể trong sản xuất và kinh tế địa phương tại huyện Na Hang. Các hoạt động nông nghiệp và lâm nghiệp, vốn là nguồn thu nhập chính của người dân, đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Nghiên cứu cho thấy, nhiều hộ gia đình đã mất đất sản xuất, dẫn đến giảm thu nhập và tăng tỷ lệ hộ nghèo.

2.1. Tác động đến nông nghiệp

Nông nghiệp là ngành chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Việc thu hồi đất để xây dựng thủy điện đã làm giảm diện tích đất canh tác. Nghiên cứu chỉ ra rằng, nhiều hộ gia đình đã phải chuyển đổi sang các hình thức sản xuất khác, nhưng hiệu quả kinh tế không cao. Điều này đã làm gia tăng áp lực lên đời sống của người dân.

2.2. Tác động đến lâm nghiệp

Lâm nghiệp cũng bị ảnh hưởng đáng kể. Việc thu hồi đất rừng đã làm giảm nguồn thu nhập từ khai thác lâm sản. Nghiên cứu cho thấy, nhiều hộ gia đình đã mất đi nguồn thu nhập ổn định từ rừng, dẫn đến tình trạng nghèo đói gia tăng. Điều này đặt ra thách thức lớn trong việc phát triển bền vững tại địa phương.

III. Chính sách tái định cư và phát triển bền vững

Chính sách tái định cư đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định đời sống và sản xuất của người dân. Tuy nhiên, nghiên cứu chỉ ra rằng, các chính sách hiện tại vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là trong việc hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và phát triển cơ sở hạ tầng. Để đạt được phát triển bền vững, cần có sự điều chỉnh và hoàn thiện các chính sách này.

3.1. Hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp

Việc hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp là yếu tố then chốt để giúp người dân thích nghi với môi trường mới. Nghiên cứu cho thấy, nhiều hộ gia đình đã được đào tạo nghề mới, nhưng hiệu quả chưa cao. Điều này đòi hỏi sự đầu tư mạnh mẽ hơn từ chính phủ và các tổ chức hỗ trợ.

3.2. Phát triển cơ sở hạ tầng

Cơ sở hạ tầng là yếu tố quan trọng để đảm bảo phát triển bền vững. Nghiên cứu chỉ ra rằng, việc đầu tư vào hệ thống giao thông, cấp nước, và điện lưới đã giúp cải thiện đời sống của người dân. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khu vực chưa được đầu tư đầy đủ, đòi hỏi sự quan tâm hơn nữa từ các cấp chính quyền.

Tổng quan nghiên cứu

Dự án xây dựng Nhà máy thủy điện Tuyên Quang tại huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang, được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2003, đã thu hồi đất và tái định cư cho hơn 4.000 hộ dân với khoảng 20.000 khẩu tại 125 điểm tái định cư thuộc 36 xã của 4 huyện. Mục tiêu chính của dự án là cung cấp điện năng phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đồng thời góp phần chống lũ và cung cấp nước cho vùng hạ du. Tuy nhiên, sau hơn 10 năm thực hiện, khoảng 45% hộ dân tái định cư vẫn còn ở mức nghèo và cận nghèo, ảnh hưởng đến hiệu quả của công tác tái định cư.

Luận văn tập trung nghiên cứu ảnh hưởng của công tác tái định cư đến sản xuất và đời sống của người dân vùng lòng hồ thủy điện tại huyện Na Hang trong giai đoạn từ tháng 10/2013 đến tháng 10/2014. Mục tiêu cụ thể gồm đánh giá thiệt hại về đất đai, tài sản, ảnh hưởng đến đời sống, việc làm, thu nhập của người dân tái định cư, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả tái định cư phù hợp với điều kiện thực tế địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, góp phần ổn định đời sống và phát triển kinh tế - xã hội vùng tái định cư thủy điện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về quản lý đất đai, chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, cùng với mô hình phát triển kinh tế - xã hội vùng tái định cư. Ba khái niệm chính được sử dụng gồm:

• Bồi thường và hỗ trợ khi thu hồi đất: Đền bù giá trị quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất và hỗ trợ ổn định đời sống, chuyển đổi nghề nghiệp.
• Tái định cư: Việc di chuyển và bố trí người dân đến nơi ở mới với điều kiện sống và sản xuất tương đương hoặc tốt hơn nơi cũ.
• Phát triển bền vững vùng tái định cư: Tăng cường phát triển kinh tế, ổn định xã hội và bảo vệ môi trường trong khu vực tái định cư.

Khung lý thuyết cũng tham khảo các chính sách tái định cư của các quốc gia như ADB, Indonesia, Singapore, Trung Quốc và Thái Lan để so sánh và rút ra bài học phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định lượng và định tính với cỡ mẫu điều tra khoảng 400 hộ dân tái định cư tại huyện Na Hang. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm dân tộc và khu vực tái định cư khác nhau.

Nguồn dữ liệu bao gồm:

• Tài liệu thứ cấp: Văn bản pháp luật, chính sách của Trung ương và tỉnh Tuyên Quang liên quan đến bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.
• Tài liệu sơ cấp: Điều tra, phỏng vấn trực tiếp các hộ dân tái định cư, cán bộ quản lý địa phương và chuyên gia.

Phân tích số liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ, phân tích biến động thu nhập, đất đai trước và sau tái định cư. Ngoài ra, phương pháp chuyên gia được áp dụng để đánh giá chính sách và đề xuất giải pháp. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 10/2013 đến tháng 10/2014.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thiệt hại về đất đai và tài sản: Tổng diện tích đất nông nghiệp thu hồi tại vùng lòng hồ thủy điện Tuyên Quang là khoảng 1.200 ha, trong đó đất trồng cây lâu năm chiếm 60%. Thiệt hại về tài sản gắn liền với đất như nhà cửa, mồ mả, lâm sản cũng rất lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế của người dân.

2. Ảnh hưởng đến đời sống và thu nhập: Sau tái định cư, khoảng 45% hộ dân vẫn thuộc diện nghèo và cận nghèo. Thu nhập bình quân đầu người vùng tái định cư đạt khoảng 6,8 triệu đồng/năm, thấp hơn 15% so với mức thu nhập trước khi bị thu hồi đất. Việc chuyển đổi nghề nghiệp còn hạn chế, chỉ khoảng 30% lao động có thể chuyển sang nghề phi nông nghiệp.

3. Sử dụng tiền bồi thường và hỗ trợ: Khoảng 70% hộ dân sử dụng tiền bồi thường để đầu tư sản xuất nông nghiệp hoặc mua đất sản xuất mới, tuy nhiên hiệu quả chưa cao do thiếu kỹ thuật và thị trường tiêu thụ. Một số hộ sử dụng tiền bồi thường cho chi tiêu tiêu dùng, dẫn đến khó khăn về lâu dài.

4. Ảnh hưởng văn hóa và xã hội: Việc tái định cư làm thay đổi phong tục tập quán, truyền thống của các dân tộc thiểu số. Tình hình an ninh trật tự cơ bản ổn định nhưng vẫn còn một số vụ việc tranh chấp đất đai và khiếu kiện kéo dài. Công tác chăm sóc sức khỏe và giáo dục có cải thiện nhưng chưa đồng đều giữa các khu tái định cư.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những khó khăn trên là do chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư chưa thực sự phù hợp với đặc điểm vùng miền núi, dân tộc thiểu số. Việc quy hoạch khu tái định cư chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu đất ở và đất sản xuất, dẫn đến tình trạng thiếu đất sản xuất và thu nhập thấp. So với các nghiên cứu tại các dự án thủy điện khác như Sơn La, Tuyên Quang có tỷ lệ hộ nghèo cao hơn, phản ánh sự cần thiết phải có chính sách hỗ trợ dài hạn và đồng bộ hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh thu nhập trước và sau tái định cư, bảng tổng hợp diện tích đất thu hồi và phân bố sử dụng tiền bồi thường, cũng như biểu đồ tỷ lệ hộ nghèo theo từng năm sau tái định cư để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Bổ sung quỹ đất ở và đất sản xuất cho hộ tái định cư: Tỉnh và huyện cần rà soát, bổ sung quỹ đất để đảm bảo mỗi hộ có đủ đất ở và đất sản xuất, đặc biệt là đất nông nghiệp và lâm nghiệp. Thời gian thực hiện trong 2 năm, chủ thể là UBND tỉnh và huyện phối hợp với các sở ngành.

2. Hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp phi nông nghiệp: Tổ chức đào tạo nghề, tạo việc làm mới cho lao động tái định cư nhằm giảm áp lực lên đất nông nghiệp và tăng thu nhập. Mục tiêu tăng tỷ lệ lao động phi nông nghiệp lên 50% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện là Trung tâm dạy nghề tỉnh và các doanh nghiệp địa phương.

3. Đầu tư hạ tầng kinh tế - xã hội tại khu tái định cư: Cải thiện hệ thống giao thông, thủy lợi, cấp nước sinh hoạt, điện và vệ sinh môi trường để nâng cao chất lượng cuộc sống. Kế hoạch đầu tư trong 3 năm, do UBND huyện chủ trì phối hợp với các ngành liên quan.

4. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động và hỗ trợ văn hóa xã hội: Bảo tồn phong tục tập quán, nâng cao trình độ văn hóa, chăm sóc sức khỏe và đảm bảo an ninh trật tự tại các khu tái định cư. Thực hiện liên tục, chủ thể là các tổ chức chính trị - xã hội và UBND xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai và phát triển nông thôn: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư phù hợp với đặc thù vùng miền núi và dân tộc thiểu số.

2. Các nhà đầu tư và chủ đầu tư dự án thủy điện: Tham khảo để xây dựng kế hoạch tái định cư hiệu quả, giảm thiểu khiếu kiện và nâng cao hiệu quả dự án.

3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo về quản lý đất đai, phát triển kinh tế - xã hội: Là tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về tác động xã hội của các dự án phát triển hạ tầng.

4. Cộng đồng dân cư vùng tái định cư và các tổ chức xã hội: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và các chính sách hỗ trợ để chủ động tham gia và bảo vệ quyền lợi trong quá trình tái định cư.

Câu hỏi thường gặp

1. Công tác tái định cư tại huyện Na Hang đã đạt được những kết quả gì?
   Công tác tái định cư đã ổn định chỗ ở cho hơn 4.000 hộ dân, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tuy nhiên, khoảng 45% hộ vẫn còn nghèo, cần tiếp tục hỗ trợ.

2. Nguyên nhân chính dẫn đến khó khăn trong đời sống người dân tái định cư là gì?
   Chính sách bồi thường và tái định cư chưa phù hợp với đặc điểm vùng miền núi, thiếu đất sản xuất và hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp chưa hiệu quả.

3. Người dân sử dụng tiền bồi thường như thế nào?
   Khoảng 70% hộ đầu tư vào sản xuất nông nghiệp hoặc mua đất mới, còn lại sử dụng cho chi tiêu tiêu dùng, dẫn đến khó khăn lâu dài.

4. Chính sách tái định cư của Việt Nam có điểm gì khác biệt so với các nước?
   Việt Nam chú trọng bồi thường bằng đất hoặc tiền, hỗ trợ ổn định đời sống và chuyển đổi nghề nghiệp, nhưng còn hạn chế trong việc quy hoạch khu tái định cư và hỗ trợ dài hạn.

5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả tái định cư?
   Bổ sung quỹ đất, đào tạo nghề, đầu tư hạ tầng và tăng cường công tác văn hóa xã hội là các giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao đời sống người dân tái định cư.

Kết luận

• Công tác tái định cư thủy điện Tuyên Quang đã ổn định chỗ ở cho hơn 4.000 hộ dân nhưng còn nhiều khó khăn về đời sống và thu nhập.
• Thiệt hại về đất đai và tài sản ảnh hưởng lớn đến sinh kế người dân, đặc biệt là đất sản xuất.
• Chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư chưa hoàn toàn phù hợp với đặc thù vùng miền núi và dân tộc thiểu số.
• Đề xuất các giải pháp bổ sung quỹ đất, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, đầu tư hạ tầng và tăng cường công tác văn hóa xã hội để nâng cao hiệu quả tái định cư.
• Khuyến nghị các cơ quan quản lý, nhà đầu tư và cộng đồng dân cư phối hợp thực hiện các giải pháp trong vòng 2-3 năm tới nhằm ổn định và phát triển bền vững vùng tái định cư.

Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các dự án phát triển thủy điện và công tác quản lý đất đai tại các vùng miền núi, góp phần hoàn thiện chính sách và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân tái định cư.