Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, việc nâng cao chất lượng giáo dục đại học đóng vai trò then chốt trong việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường lao động. Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh (ĐH KHXH&NV - ĐHQG HCM) với gần 60 năm phát triển, hiện có hơn 890 cán bộ, giảng viên, trong đó trên 99% giảng viên có trình độ thạc sĩ trở lên, đào tạo khoảng 30.000 sinh viên theo 54 chương trình đại học và sau đại học. Việc đánh giá chất lượng chương trình đào tạo đại học theo các bộ tiêu chuẩn quốc tế như AUN-QA đã được triển khai nhằm nâng cao chất lượng đào tạo.

Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu tác động của hoạt động đánh giá chất lượng chương trình đào tạo đại học đến hoạt động dạy học của giảng viên tại ĐH KHXH&NV - ĐHQG HCM. Mục tiêu cụ thể là phân tích sự thay đổi trong nhận thức, thái độ và hoạt động giảng dạy của giảng viên sau khi chương trình đào tạo được đánh giá, đồng thời tìm hiểu nguyên nhân của thực trạng cải tiến chất lượng giảng dạy và đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giảng viên của bốn khoa đã thực hiện đánh giá ngoài chương trình đào tạo theo chuẩn AUN-QA trước tháng 5/2016, gồm Quan hệ Quốc tế, Ngữ văn Anh, Báo chí và Việt Nam học.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin khoa học làm cơ sở cho các cấp quản lý nhà trường điều chỉnh chính sách, nâng cao chất lượng giảng dạy, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước. Các chỉ số như tỷ lệ giảng viên có trình độ thạc sĩ và tiến sĩ lần lượt là 53% và 43%, tỷ lệ giảng viên cơ hữu chiếm 94%, cùng với việc 98% các khoa đã triển khai các giải pháp cải tiến sau đánh giá chương trình, cho thấy sự sẵn sàng và tiềm năng cải tiến chất lượng đào tạo tại trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu sau:

  • Lý thuyết hoạt động dạy học: Hoạt động dạy học được hiểu là quá trình tương tác biện chứng giữa giảng viên và sinh viên nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Các thành tố cấu trúc gồm mục đích, nội dung, phương pháp, hoạt động của giảng viên và sinh viên, kết quả dạy học, cùng môi trường xã hội và khoa học kỹ thuật. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò chủ thể của giảng viên trong tổ chức, điều khiển hoạt động học tập của sinh viên.

  • Lý thuyết đánh giá chương trình đào tạo: Đánh giá chương trình là quá trình thu thập, phân tích thông tin một cách hệ thống nhằm cải tiến chất lượng đào tạo. Bộ tiêu chuẩn AUN-QA phiên bản 3.0 với 11 tiêu chuẩn và 50 tiêu chí được sử dụng làm chuẩn mực đánh giá, bao gồm các yếu tố từ kết quả học tập mong đợi, cấu trúc chương trình, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá, đến cơ sở vật chất và đội ngũ giảng viên.

  • Lý thuyết Constructive Alignment của John Biggs: Nhấn mạnh sự tương thích giữa kết quả học tập dự kiến, phương pháp giảng dạy và kiểm tra đánh giá, nhằm đảm bảo quá trình dạy học hiệu quả và đạt chuẩn đầu ra mong muốn.

  • Lý thuyết học tập xã hội của Bandura: Học tập qua quan sát và mô hình hóa hành vi, giúp giảng viên hiểu rõ vai trò của việc tạo động lực và môi trường học tập tích cực cho sinh viên.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động dạy học, chương trình đào tạo, đánh giá chương trình đào tạo, chất lượng hoạt động dạy học, và các tiêu chuẩn đánh giá chương trình.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát 51 giảng viên thuộc 4 khoa (Quan hệ Quốc tế, Ngữ văn Anh, Báo chí, Việt Nam học) của ĐH KHXH&NV - ĐHQG HCM, sử dụng bảng hỏi gồm 30 câu hỏi đánh giá nhận thức, thái độ và hoạt động dạy học trước và sau khi chương trình đào tạo được đánh giá theo chuẩn AUN-QA. Ngoài ra, nghiên cứu còn khai thác tài liệu lý luận, các báo cáo đánh giá chương trình và ý kiến chuyên gia giáo dục.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khảo sát được chọn theo phương pháp phi xác suất, tập trung vào giảng viên cơ hữu và thỉnh giảng tham gia giảng dạy các chương trình đã được đánh giá. Tỷ lệ giảng viên cơ hữu chiếm 94%, đảm bảo tính đại diện cho đội ngũ giảng viên chính thức của các khoa.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả (tần số, phần trăm, trung bình, độ lệch chuẩn) để mô tả đặc điểm mẫu và các biến số nghiên cứu. Phân tích so sánh sự khác biệt về nhận thức, thái độ và hoạt động dạy học giữa các thời điểm trước, trong và sau đánh giá chương trình bằng kiểm định t-test và ANOVA với mức ý nghĩa 95%. Phân tích định tính được thực hiện qua phương pháp hỏi ý kiến chuyên gia để đánh giá tính khả thi của các biện pháp đề xuất.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát được tiến hành sau khi các khoa hoàn thành đánh giá ngoài chương trình đào tạo theo chuẩn AUN-QA trước tháng 5/2016, với việc thu thập và xử lý dữ liệu trong năm 2016-2017, kết hợp phân tích tài liệu và lấy ý kiến chuyên gia trong giai đoạn hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm nhân khẩu học giảng viên: Trong 51 giảng viên khảo sát, 54% là nữ, 46% là nam; tuổi trung bình 40,9 tuổi, thâm niên giảng dạy trung bình 14,5 năm. Tỷ lệ giảng viên có trình độ thạc sĩ chiếm 53%, tiến sĩ 43%, còn lại 4% có bằng đại học. Tỷ lệ giảng viên cơ hữu chiếm 94%, thỉnh giảng 6%.

  2. Triển khai cải tiến sau đánh giá chương trình: 98% các khoa đã triển khai các giải pháp cải tiến chương trình đào tạo và hoạt động giảng dạy sau khi chương trình được đánh giá ngoài theo chuẩn AUN-QA. Tuy nhiên, việc triển khai chưa đồng đều với giảng viên thỉnh giảng do hạn chế về cơ chế và sự gắn bó.

  3. Tác động của đánh giá chương trình đến nhận thức và thái độ giảng viên: Mức độ hiểu biết về sứ mạng, triết lý giáo dục của nhà trường và chương trình đào tạo tăng rõ rệt sau đánh giá, với điểm trung bình tăng từ khoảng 3.0 lên trên 4.6 (trên thang 5). Sự đồng thuận về hiệu quả các đợt tập huấn giảng dạy cũng cao, ngoại trừ khoa Việt Nam học có sự phân hóa ý kiến.

  4. Thay đổi trong hoạt động dạy học: Giảng viên thể hiện sự cải tiến trong việc tổ chức hoạt động dạy học, áp dụng phương pháp giảng dạy phù hợp với chuẩn đầu ra, tăng cường kiểm tra đánh giá và phản hồi kết quả học tập cho sinh viên. Các chỉ số về sự tích cực trong đổi mới phương pháp dạy học tăng trung bình trên 30% so với trước khi đánh giá.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy đánh giá chất lượng chương trình đào tạo theo chuẩn AUN-QA đã tạo ra tác động tích cực rõ rệt đến nhận thức, thái độ và hoạt động dạy học của giảng viên tại ĐH KHXH&NV - ĐHQG HCM. Việc triển khai các giải pháp cải tiến sau đánh giá giúp giảng viên nâng cao chất lượng giảng dạy, phù hợp với lý thuyết Constructive Alignment khi kết quả học tập dự kiến được làm rõ và phương pháp dạy học được điều chỉnh tương ứng.

Tuy nhiên, sự khác biệt trong đánh giá hiệu quả tập huấn giữa các khoa, đặc biệt là khoa Việt Nam học, phản ánh sự cần thiết phải có các chương trình đào tạo và hỗ trợ phù hợp với đặc thù từng khoa và đội ngũ giảng viên. Việc chưa kiểm soát tốt giảng viên thỉnh giảng cũng là một hạn chế, ảnh hưởng đến đồng bộ chất lượng giảng dạy.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả tương đồng với nhận định rằng đánh giá và đảm bảo chất lượng nội bộ có thể thúc đẩy cải tiến giảng dạy, nhưng cũng có nguy cơ gia tăng quan liêu nếu không được quản lý hiệu quả. Việc sử dụng thông tin phản hồi từ đánh giá để điều chỉnh hoạt động dạy học là yếu tố then chốt để đảm bảo sự phát triển bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình nhận thức và thái độ giảng viên trước và sau đánh giá, bảng phân tích tỷ lệ giảng viên tham gia cải tiến chương trình, và biểu đồ phân bố trình độ chuyên môn giảng viên trong mẫu khảo sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư trang thiết bị dạy học: Đảm bảo đủ số lượng và chất lượng thiết bị hỗ trợ giảng dạy hiện đại, phù hợp với yêu cầu đổi mới phương pháp giảng dạy. Mục tiêu nâng cao hiệu quả tương tác trong lớp học, thực hiện trong vòng 1-2 năm, do Ban Giám hiệu và phòng Kỹ thuật chịu trách nhiệm.

  2. Giảm sĩ số lớp học: Điều chỉnh quy mô lớp học nhằm tăng cường sự tương tác giữa giảng viên và sinh viên, nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập. Mục tiêu giảm sĩ số trung bình xuống dưới 40 sinh viên/lớp trong 3 năm tới, do các khoa phối hợp với phòng Đào tạo thực hiện.

  3. Tăng thu nhập và chế độ đãi ngộ cho giảng viên: Xây dựng chính sách lương, thưởng và phụ cấp hấp dẫn nhằm khuyến khích giảng viên nâng cao chất lượng giảng dạy, đặc biệt là giảng viên thỉnh giảng. Mục tiêu tăng thu nhập bình quân giảng viên lên 15-20% trong 2 năm, do Ban Giám hiệu và phòng Tổ chức cán bộ triển khai.

  4. Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu và đa dạng: Thiết kế các chương trình đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng giảng dạy phù hợp với đặc thù từng khoa và trình độ giảng viên, tăng cường sự đồng thuận và hiệu quả áp dụng. Mục tiêu tổ chức ít nhất 2 khóa/năm, do phòng Đào tạo và Trung tâm phát triển giảng viên đảm nhiệm.

  5. Xây dựng hệ thống quản lý và kiểm soát chất lượng giảng viên thỉnh giảng: Thiết lập quy trình tuyển chọn, đánh giá và giám sát giảng viên thỉnh giảng nhằm đảm bảo chất lượng giảng dạy đồng bộ với giảng viên cơ hữu. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống trong 1 năm, do Ban Chủ nhiệm các khoa phối hợp phòng Đào tạo thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám hiệu và các phòng ban quản lý đào tạo của trường đại học: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch cải tiến chất lượng giảng dạy và quản lý đội ngũ giảng viên hiệu quả hơn.

  2. Giảng viên các khoa thuộc ĐH KHXH&NV - ĐHQG HCM: Tham khảo để hiểu rõ tác động của đánh giá chương trình đào tạo đến hoạt động giảng dạy, từ đó chủ động cải tiến phương pháp và nâng cao chất lượng giảng dạy.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên cao học ngành Giáo dục học, Quản lý giáo dục: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về mối quan hệ giữa đánh giá chương trình đào tạo và hoạt động dạy học, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài liên quan.

  4. Cơ quan quản lý giáo dục và các tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục: Tham khảo để đánh giá hiệu quả của các bộ tiêu chuẩn đánh giá chương trình đào tạo và đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đại học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đánh giá chương trình đào tạo có ảnh hưởng như thế nào đến hoạt động dạy học của giảng viên?
    Đánh giá chương trình đào tạo giúp giảng viên nhận thức rõ hơn về mục tiêu, chuẩn đầu ra và yêu cầu chất lượng, từ đó điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp. Ví dụ, sau khi đánh giá, giảng viên tại ĐH KHXH&NV đã tăng cường áp dụng phương pháp giảng dạy tương tác và kiểm tra đánh giá thường xuyên.

  2. Tại sao giảng viên thỉnh giảng lại khó tiếp cận các giải pháp cải tiến sau đánh giá?
    Giảng viên thỉnh giảng thường không gắn bó lâu dài với khoa, có lịch trình giảng dạy không ổn định và không tham gia đầy đủ các buổi tập huấn, dẫn đến khó tiếp nhận thông tin cải tiến. Do đó, cần có cơ chế quản lý và hỗ trợ riêng cho nhóm này.

  3. Các bộ tiêu chuẩn đánh giá chương trình đào tạo nào được áp dụng phổ biến tại Việt Nam?
    Ba bộ tiêu chuẩn chính gồm ABET (chuyên ngành kỹ thuật), AUN-QA (ASEAN University Network – Quality Assurance) và MOET (Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam). Trong nghiên cứu này, AUN-QA được sử dụng làm chuẩn mực đánh giá.

  4. Làm thế nào để giảm sĩ số lớp học hiệu quả?
    Cần có sự phối hợp giữa các khoa và phòng đào tạo trong việc phân bổ sinh viên, tăng cường mở lớp mới hoặc tổ chức lớp học theo nhóm nhỏ. Việc giảm sĩ số giúp tăng tương tác và nâng cao chất lượng giảng dạy.

  5. Tại sao đầu tư trang thiết bị dạy học lại quan trọng?
    Trang thiết bị hiện đại hỗ trợ phương pháp giảng dạy đa dạng, tăng tính trực quan và tương tác trong lớp học, từ đó nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức của sinh viên. Ví dụ, phòng học được trang bị máy chiếu, thiết bị nghe nhìn giúp giảng viên dễ dàng minh họa nội dung bài giảng.

Kết luận

  • Đánh giá chất lượng chương trình đào tạo theo chuẩn AUN-QA đã tạo ra tác động tích cực đến nhận thức, thái độ và hoạt động dạy học của giảng viên tại ĐH KHXH&NV - ĐHQG HCM.
  • Đội ngũ giảng viên có trình độ chuyên môn cao, phần lớn là giảng viên cơ hữu với thâm niên giảng dạy trung bình 14,5 năm, tạo điều kiện thuận lợi cho cải tiến chất lượng giảng dạy.
  • Các khoa đã triển khai các giải pháp cải tiến chương trình và hoạt động giảng dạy sau đánh giá với tỷ lệ 98%, tuy nhiên cần chú trọng hơn đến giảng viên thỉnh giảng.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể gồm đầu tư trang thiết bị, giảm sĩ số lớp, tăng thu nhập giảng viên và tổ chức tập huấn chuyên sâu nhằm nâng cao chất lượng dạy học.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đồng bộ các giải pháp, xây dựng hệ thống quản lý giảng viên thỉnh giảng và tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi đánh giá tác động.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và giảng viên nên phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất để nâng cao chất lượng giảng dạy, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước.