I. Tổng Quan Tác Động Tinh Thần Thuế Đến Kinh Tế Ngầm ASEAN
Nghiên cứu về tác động của tinh thần thuế và chất lượng thể chế lên kinh tế ngầm tại ASEAN ngày càng trở nên quan trọng. Xu hướng nghiên cứu về "nền kinh tế không biết rõ" gia tăng, tuy nhiên, các nghiên cứu về nguyên nhân của kinh tế ngầm còn hạn chế. Nghiên cứu này tập trung vào năng lực quản trị/chất lượng thể chế và tinh thần thuế – vấn đề quan trọng đối với các quốc gia đang phát triển. Thay vì đo lường quy mô kinh tế ngầm, nghiên cứu tập trung lượng hóa mức độ tác động của tinh thần thuế và chất lượng thể chế lên quy mô kinh tế ngầm ở một số quốc gia ASEAN. Dữ liệu được sử dụng từ World Value Survey (WVS) và World Development Indicators (WDI).
1.1. Giới thiệu chung về Kinh tế ngầm ở ASEAN
Các hoạt động liên quan đến kinh tế ngầm diễn ra hàng ngày trên toàn thế giới. Việc thu thập thông tin và đo lường mức độ của khu vực kinh tế ngầm đóng vai trò quan trọng trong việc phân bổ nguồn lực. Khó khăn trong việc thu thập thông tin chính xác do các cá nhân tham gia không muốn bị phát hiện. Schneider, Buehn và Montenegro (2010) chỉ ra các nguyên nhân tác động đến quy mô kinh tế ngầm: gánh nặng thuế, quy định thị trường lao động, chất lượng hàng hóa, dịch vụ công và trạng thái của nền kinh tế chính thức.
1.2. Vai trò của Tinh thần thuế và Chất lượng thể chế
Nghiên cứu về chất lượng thể chế của Arash Jamalmanesh (2011) cho thấy tăng nghèo đói, tham nhũng và tự do tài chính dẫn đến gia tăng kinh tế ngầm ở Châu Á. Nghiên cứu hiện tại nhằm cung cấp bằng chứng khoa học về mối quan hệ giữa tinh thần thuế, chất lượng thể chế và kinh tế ngầm tại ASEAN. Các nghiên cứu trước đây thường tập trung vào một yếu tố, chưa có nghiên cứu nào về mối quan hệ giữa cả ba yếu tố tại ASEAN. Nghiên cứu này sẽ làm rõ mối quan hệ này tại Việt Nam và một số quốc gia ASEAN từ năm 1996 – 2013.
II. Cách Thức Đo Lường Kinh Tế Ngầm Tinh Thần Thuế ASEAN
Việc đo lường kinh tế ngầm gặp nhiều khó khăn. Các phương pháp trực tiếp ở cấp độ vi mô nhằm xác định quy mô kinh tế ngầm tại một thời điểm nhất định thường khó thực hiện. Phương pháp gián tiếp sử dụng các chỉ số kinh tế vĩ mô để suy luận về quy mô kinh tế ngầm. Một số phương pháp khác kết hợp cả phương pháp trực tiếp và gián tiếp để có cái nhìn toàn diện hơn. Tinh thần thuế, hay đạo đức thuế, phản ánh thái độ và niềm tin của người dân về việc nộp thuế. Nó ảnh hưởng đến sự sẵn lòng tuân thủ luật thuế và giảm thiểu trốn thuế.
2.1. Các Phương pháp Đo lường Kinh tế ngầm phổ biến
Có ba phương pháp chính để đo lường quy mô của nền kinh tế ngầm: Phương pháp trực tiếp ở cấp độ vi mô nhằm xác định quy mô của kinh tế ngầm. Các phương pháp gián tiếp sử dụng các chỉ số kinh tế vĩ mô. Một số phương pháp khác kết hợp cả hai phương pháp để có cái nhìn toàn diện hơn về kích thước của nền kinh tế ngầm. Các nghiên cứu trước đây sử dụng nhiều biến số khác nhau để đo lường kinh tế ngầm.
2.2. Đánh giá Tinh thần thuế thông qua khảo sát
Tinh thần thuế là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hành vi nộp thuế. Các cuộc khảo sát giá trị thế giới (WVS) cung cấp dữ liệu về thái độ của cá nhân về việc nộp thuế. Mức độ tinh thần thuế cao thường dẫn đến tuân thủ thuế tốt hơn và giảm quy mô kinh tế ngầm. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu từ WVS để đánh giá tinh thần thuế ở các quốc gia ASEAN. Việc nâng cao tinh thần thuế có thể giúp giảm thiểu kinh tế ngầm.
2.3. Mối quan hệ giữa Tinh thần Thuế và Kinh tế Ngầm
Tuân thủ thuế đòi hỏi các quyền lợi và nghĩa vụ nộp thuế của người dân, và chính phủ cũng vậy. Người nộp thuế luôn so sánh giữa mức thuế họ nộp và giá trị dịch vụ công mà họ nhận được. Nếu người nộp thuế được đối xử như một đối tác thay vì một quan hệ thứ bậc lúc này người nộp thuế sẽ thoải mái hơn trong hợp đồng tâm lý thuế. Do đó, một tinh thần thuế tốt hơn sẽ làm giảm khả năng cá nhân sẽ tham gia ở nền kinh tế ngầm.
III. Chất Lượng Thể Chế Ảnh Hưởng Kinh Tế Ngầm ASEAN Ra Sao
Chất lượng thể chế đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát kinh tế ngầm. Thể chế mạnh mẽ với quy định minh bạch, hiệu quả thực thi pháp luật và kiểm soát tham nhũng tốt thường giúp giảm quy mô kinh tế ngầm. Các chỉ số quản trị toàn cầu (WGI) của Ngân hàng Thế giới cung cấp dữ liệu về chất lượng thể chế. Nghiên cứu sử dụng các chỉ số WGI để đánh giá tác động của chất lượng thể chế lên kinh tế ngầm tại ASEAN. Cải thiện chất lượng thể chế là một giải pháp quan trọng để giảm thiểu kinh tế ngầm.
3.1. Các Chỉ số Đo lường Chất lượng thể chế của WB
Các chỉ số quản trị toàn cầu (WGI) của Ngân hàng Thế giới bao gồm: Tiếng nói và trách nhiệm giải trình, ổn định chính trị, hiệu quả của chính phủ, chất lượng của quy định, quy tắc của pháp luật và kiểm soát tham nhũng. Những chỉ số này đại diện cho các khía cạnh khác nhau của chất lượng thể chế. Nghiên cứu sử dụng các chỉ số này để phân tích tác động của chất lượng thể chế lên kinh tế ngầm. Các quốc gia có chất lượng thể chế cao thường có quy mô kinh tế ngầm nhỏ hơn.
3.2. Tác động của Tham nhũng và Tính minh bạch
Tham nhũng và thiếu minh bạch làm tăng kinh tế ngầm. Khi các quy định không được thực thi một cách công bằng và có sự tham nhũng, người dân có xu hướng tham gia vào các hoạt động kinh tế ngầm để trốn thuế và các quy định khác. Kiểm soát tham nhũng và tăng cường tính minh bạch là các biện pháp quan trọng để giảm kinh tế ngầm. Chất lượng thể chế tốt giúp tạo ra một môi trường kinh doanh công bằng và minh bạch, giảm động lực tham gia vào kinh tế ngầm.
IV. Nghiên Cứu Thực Nghiệm Kết Quả Tại Các Nước ASEAN
Nghiên cứu sử dụng phương pháp ước lượng bình phương tổng quát khả thi (FGLS) để ước lượng mô hình. Kết quả cho thấy tinh thần thuế có tác dụng làm giảm quy mô kinh tế ngầm ở tất cả các mô hình với mức ý nghĩa thống kê 1%. Các nhân tố đại diện cho chất lượng thể chế, như tiếng nói và trách nhiệm giải trình, ổn định chính trị và hiệu quả của chính phủ, có tác động tích cực đến việc giảm thiểu quy mô kinh tế ngầm. Kết quả này cung cấp bằng chứng khoa học định lượng cho các quốc gia Đông Nam Á.
4.1. Phương pháp ước lượng và Dữ liệu sử dụng
Nghiên cứu sử dụng phương pháp FGLS để ước lượng mối quan hệ giữa tinh thần thuế, chất lượng thể chế và kinh tế ngầm. Dữ liệu được thu thập từ WVS và WDI cho 5 quốc gia ASEAN: Việt Nam, Indonesia, Thái Lan, Philippines và Malaysia. Phương pháp FGLS được sử dụng để khắc phục các vấn đề về phương sai sai số thay đổi và tự tương quan của sai số.
4.2. Phân tích Kết quả và Ý nghĩa Thống kê
Kết quả cho thấy tinh thần thuế có tác động tiêu cực và có ý nghĩa thống kê đến quy mô kinh tế ngầm. Chất lượng thể chế, đặc biệt là tiếng nói và trách nhiệm giải trình, ổn định chính trị và hiệu quả của chính phủ, cũng có tác động tiêu cực và có ý nghĩa thống kê đến quy mô kinh tế ngầm. Các kết quả này khẳng định tầm quan trọng của tinh thần thuế và chất lượng thể chế trong việc kiểm soát kinh tế ngầm ở ASEAN.
4.3. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo
Nghiên cứu mối quan hệ giữa tinh thần thuế, chất lượng thể chế và kinh tế ngầm thuộc các quốc gia trên thế giới đã được thực hiện, tuy nhiên chưa có nghiên cứu nào thực hiện nhằm so sánh và đánh giá chung về mối quan hệ của ba yếu tố trên đối với các quốc gia khu vực Đông Nam Á.
V. Hàm Ý Chính Sách Nâng Cao Tinh Thần Thuế Thể Chế ASEAN
Các quốc gia ASEAN cần tập trung vào việc nâng cao tinh thần thuế thông qua giáo dục và tuyên truyền. Cải thiện chất lượng thể chế, đặc biệt là tăng cường tính minh bạch, kiểm soát tham nhũng và hiệu quả thực thi pháp luật, là cần thiết. Chính sách nên hướng đến việc tạo ra một môi trường kinh doanh công bằng và minh bạch để giảm động lực tham gia vào kinh tế ngầm. Nghiên cứu này cung cấp các gợi ý chính sách cụ thể để các nhà hoạch định chính sách có thể áp dụng để kiểm soát kinh tế ngầm.
5.1. Các Giải pháp Cụ thể để Nâng cao Tinh thần Thuế
Các giải pháp bao gồm: giáo dục về tầm quan trọng của việc nộp thuế, tăng cường tính minh bạch trong việc sử dụng tiền thuế, cải thiện dịch vụ công để tạo niềm tin cho người dân, đơn giản hóa thủ tục nộp thuế và xử lý nghiêm các hành vi trốn thuế. Tinh thần thuế cao hơn sẽ dẫn đến tuân thủ thuế tốt hơn và giảm quy mô kinh tế ngầm.
5.2. Cải thiện Chất lượng thể chế để Giảm Kinh tế Ngầm
Các giải pháp bao gồm: tăng cường kiểm soát tham nhũng, cải thiện tính minh bạch, nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật, đơn giản hóa quy trình thủ tục hành chính và bảo vệ quyền sở hữu. Chất lượng thể chế tốt sẽ tạo ra một môi trường kinh doanh công bằng và minh bạch, giảm động lực tham gia vào kinh tế ngầm.
