Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh các doanh nghiệp Việt Nam ngày càng chú trọng đến việc tối ưu hóa chính sách tài chính, đặc biệt là chính sách nợ, việc nghiên cứu tác động của né tránh thuế và sở hữu tổ chức lên chính sách nợ trở nên cấp thiết. Giai đoạn 2008 – 2016 chứng kiến nhiều biến động về thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp, với mức thuế phổ biến dao động từ 20% đến 25%, tạo ra môi trường pháp lý đa dạng cho các doanh nghiệp vận dụng các chiến lược tài chính. Nghiên cứu tập trung vào 207 doanh nghiệp niêm yết trên sàn HOSE, với tổng cộng 1.863 quan sát, nhằm đánh giá tác động của né tránh thuế và sở hữu tổ chức lên hai khía cạnh chính của chính sách nợ: chi phí sử dụng nợ và hệ số đòn bẩy tài chính.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là phân tích mối quan hệ giữa né tránh thuế, sở hữu tổ chức với chi phí sử dụng nợ và đòn bẩy tài chính, đồng thời đề xuất các giải pháp giúp doanh nghiệp cân bằng và tối ưu hóa chính sách nợ. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các doanh nghiệp phi tài chính, loại trừ các ngành đặc thù như ngân hàng, bảo hiểm và bất động sản để đảm bảo tính đồng nhất mẫu. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ nằm ở việc bổ sung các bằng chứng thực nghiệm cho thị trường Việt Nam mà còn hỗ trợ doanh nghiệp trong việc hoạch định chính sách tài chính phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả quản trị vốn và giảm thiểu rủi ro tài chính.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên bốn lý thuyết tài chính chủ đạo:

  1. Lý thuyết cấu trúc vốn Modigliani và Miller (MM): Khẳng định giá trị doanh nghiệp không phụ thuộc vào cấu trúc vốn trong điều kiện không thuế, nhưng khi có thuế, việc sử dụng nợ mang lại lợi ích từ tấm chắn thuế, làm giảm chi phí vốn trung bình.

  2. Lý thuyết chi phí đại diện: Giải thích sự bất cân xứng thông tin và xung đột lợi ích giữa người quản lý và cổ đông, trong đó sở hữu tổ chức có thể giảm chi phí đại diện bằng cách tăng cường giám sát và kiểm soát hành vi né tránh thuế của người quản lý.

  3. Lý thuyết đánh đổi cấu trúc vốn: Doanh nghiệp cân bằng lợi ích từ tấm chắn thuế với chi phí kiệt quệ tài chính khi sử dụng nợ, né tránh thuế được xem như một công cụ thay thế cho việc vay nợ nhằm giảm chi phí sử dụng vốn.

  4. Lý thuyết trật tự phân hạng: Doanh nghiệp ưu tiên sử dụng nguồn vốn nội bộ trước khi huy động nợ hoặc phát hành cổ phần, giải thích lý do né tránh thuế có thể được xem như một nguồn tài trợ thay thế cho nợ vay.

Các khái niệm chính bao gồm né tránh thuế (được đo bằng khác biệt thuế sổ sách - BTD), sở hữu tổ chức (tỷ lệ vốn do các tổ chức tài chính nắm giữ), chi phí sử dụng nợ (lãi suất thực tế phải trả trên nợ vay), và hệ số đòn bẩy tài chính (tỷ lệ nợ trên tổng tài sản).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với dữ liệu bảng thu thập từ báo cáo tài chính của 207 doanh nghiệp niêm yết trên sàn HOSE trong giai đoạn 2008 – 2016, tương đương 1.863 quan sát. Mẫu loại trừ các doanh nghiệp thuộc ngành tài chính, bảo hiểm, ngân hàng, bất động sản, các doanh nghiệp không công bố dữ liệu liên tục, có chi phí thuế âm hoặc thua lỗ.

Phân tích hồi quy tuyến tính dữ liệu bảng được áp dụng để kiểm định bốn giả thuyết về mối quan hệ giữa né tránh thuế, sở hữu tổ chức với chi phí sử dụng nợ và hệ số đòn bẩy tài chính. Các mô hình hồi quy được lựa chọn dựa trên kiểm định Hausman giữa mô hình tác động cố định (FEM) và tác động ngẫu nhiên (REM). Các kiểm định đa cộng tuyến (VIF), phương sai sai số thay đổi (White), và tự tương quan (Wooldridge) được thực hiện để đảm bảo tính chính xác của mô hình. Phương pháp hồi quy GLS và FGLS được sử dụng để khắc phục các vấn đề về phương sai sai số và tự tương quan.

Các biến kiểm soát như tuổi doanh nghiệp, quy mô, dòng tiền hoạt động, tỷ suất sinh lợi, tài sản cố định hữu hình, hệ số nguy cơ phá sản (Z-score), và độ lệch khỏi mục tiêu đòn bẩy cũng được đưa vào mô hình để tăng độ tin cậy kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tác động của né tránh thuế lên chi phí sử dụng nợ: Kết quả hồi quy cho thấy né tránh thuế không có tác động có ý nghĩa thống kê đến chi phí sử dụng nợ của doanh nghiệp. Mặc dù lý thuyết đánh đổi cấu trúc vốn dự đoán mối quan hệ nghịch biến, dữ liệu thực nghiệm tại Việt Nam không xác nhận điều này.

  2. Tác động của sở hữu tổ chức lên chi phí sử dụng nợ: Nghiên cứu không tìm thấy bằng chứng về tác động có ý nghĩa thống kê của sở hữu tổ chức lên chi phí sử dụng nợ. Điều này cho thấy vai trò kiểm soát của các cổ đông tổ chức trong việc giảm chi phí nợ chưa rõ ràng tại thị trường Việt Nam.

  3. Tác động của né tránh thuế lên hệ số đòn bẩy tài chính: Né tránh thuế có mối quan hệ nghịch biến với hệ số đòn bẩy tài chính, phù hợp với giả thuyết và các nghiên cứu quốc tế. Doanh nghiệp có mức độ né tránh thuế cao thường sử dụng ít nợ hơn, xem né tránh thuế như một nguồn tài trợ thay thế cho vay nợ.

  4. Tác động của sở hữu tổ chức lên hệ số đòn bẩy tài chính: Không phát hiện tác động có ý nghĩa thống kê của sở hữu tổ chức lên đòn bẩy tài chính. Điều này cho thấy sở hữu tổ chức chưa ảnh hưởng rõ rệt đến quyết định sử dụng nợ của doanh nghiệp trong mẫu nghiên cứu.

Thảo luận kết quả

Việc né tránh thuế không ảnh hưởng đến chi phí sử dụng nợ có thể do đặc thù thị trường tài chính Việt Nam, nơi chi phí vốn và rủi ro tín dụng còn chịu ảnh hưởng lớn từ các yếu tố bên ngoài như chính sách tín dụng ngân hàng và môi trường pháp lý chưa hoàn thiện. Mặt khác, sở hữu tổ chức chưa phát huy được vai trò kiểm soát hiệu quả trong việc giảm chi phí đại diện và chi phí nợ, có thể do mức độ phát triển của thị trường vốn và quản trị công ty còn hạn chế.

Mối quan hệ nghịch biến giữa né tránh thuế và đòn bẩy tài chính phản ánh xu hướng doanh nghiệp tận dụng các ưu đãi thuế để giảm nhu cầu vay nợ, qua đó giảm rủi ro tài chính. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu tại Hàn Quốc và một số thị trường mới nổi, đồng thời củng cố lý thuyết đánh đổi cấu trúc vốn.

Các biểu đồ phân tích hồi quy có thể minh họa rõ sự khác biệt về mức độ đòn bẩy giữa các nhóm doanh nghiệp có mức độ né tránh thuế cao và thấp, cũng như phân bố sở hữu tổ chức trong mẫu nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường minh bạch và quản trị công ty: Do sở hữu tổ chức chưa phát huy hiệu quả kiểm soát, doanh nghiệp cần nâng cao chất lượng quản trị, minh bạch thông tin để giảm chi phí đại diện và tăng niềm tin của nhà đầu tư.

  2. Khuyến khích sử dụng né tránh thuế hợp pháp: Do né tránh thuế giúp giảm đòn bẩy tài chính, doanh nghiệp nên tận dụng các chính sách thuế ưu đãi hợp pháp để tối ưu hóa cấu trúc vốn, giảm rủi ro tài chính trong trung hạn.

  3. Phát triển thị trường vốn và công cụ tài chính: Các cơ quan quản lý cần thúc đẩy phát triển thị trường vốn, đa dạng hóa nguồn vốn cho doanh nghiệp, giúp giảm sự phụ thuộc vào nợ vay ngân hàng và chi phí sử dụng nợ.

  4. Xây dựng chính sách tín dụng linh hoạt: Ngân hàng và tổ chức tín dụng nên áp dụng các tiêu chí đánh giá rủi ro dựa trên mức độ né tránh thuế và sở hữu tổ chức để định giá tín dụng chính xác hơn, giảm chi phí vốn cho doanh nghiệp.

Các giải pháp trên nên được triển khai trong vòng 3-5 năm tới, với sự phối hợp giữa doanh nghiệp, cơ quan quản lý và các tổ chức tài chính nhằm nâng cao hiệu quả chính sách nợ và quản trị tài chính doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản trị doanh nghiệp: Giúp hiểu rõ tác động của né tránh thuế và sở hữu tổ chức đến chính sách nợ, từ đó hoạch định chiến lược tài chính phù hợp.

  2. Nhà đầu tư và cổ đông tổ chức: Cung cấp cơ sở để đánh giá vai trò của sở hữu tổ chức trong quản trị công ty và tác động đến rủi ro tài chính.

  3. Cơ quan quản lý và hoạch định chính sách: Hỗ trợ xây dựng các chính sách thuế và tài chính doanh nghiệp hiệu quả, thúc đẩy phát triển thị trường vốn.

  4. Các nhà nghiên cứu và học viên: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về quản trị tài chính, thuế và cấu trúc vốn doanh nghiệp tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Né tránh thuế là gì và khác gì với trốn thuế?
    Né tránh thuế là việc tận dụng hợp pháp các quy định thuế để giảm nghĩa vụ thuế, trong khi trốn thuế là hành vi vi phạm pháp luật bằng cách khai báo sai lệch hoặc không khai báo thu nhập.

  2. Tại sao né tránh thuế không ảnh hưởng đến chi phí sử dụng nợ trong nghiên cứu này?
    Có thể do đặc thù thị trường tài chính Việt Nam, chi phí vốn chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác như chính sách tín dụng và môi trường pháp lý, làm giảm tác động trực tiếp của né tránh thuế lên chi phí nợ.

  3. Sở hữu tổ chức có vai trò gì trong quản trị doanh nghiệp?
    Sở hữu tổ chức giúp tăng cường giám sát, giảm chi phí đại diện và cải thiện quản trị công ty, tuy nhiên tại Việt Nam, vai trò này chưa phát huy hiệu quả rõ rệt trong việc giảm chi phí sử dụng nợ.

  4. Hệ số đòn bẩy tài chính phản ánh điều gì?
    Hệ số đòn bẩy thể hiện tỷ lệ nợ trên tổng tài sản, phản ánh mức độ sử dụng nợ trong cấu trúc vốn của doanh nghiệp và mức độ rủi ro tài chính.

  5. Doanh nghiệp nên làm gì để tối ưu chính sách nợ?
    Doanh nghiệp cần cân bằng giữa việc sử dụng nợ và các nguồn tài trợ khác như né tránh thuế hợp pháp, nâng cao quản trị công ty và minh bạch thông tin để giảm chi phí vốn và rủi ro tài chính.

Kết luận

  • Né tránh thuế không ảnh hưởng đáng kể đến chi phí sử dụng nợ nhưng có tác động nghịch biến đến hệ số đòn bẩy tài chính của doanh nghiệp niêm yết trên sàn HOSE.
  • Sở hữu tổ chức không có tác động rõ ràng đến chi phí sử dụng nợ và đòn bẩy tài chính trong mẫu nghiên cứu.
  • Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết đánh đổi cấu trúc vốn và chi phí đại diện, đồng thời phản ánh đặc thù thị trường tài chính Việt Nam.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao quản trị công ty, phát triển thị trường vốn và chính sách tín dụng linh hoạt nhằm tối ưu hóa chính sách nợ doanh nghiệp.
  • Hướng nghiên cứu tiếp theo nên mở rộng phạm vi mẫu và xem xét các yếu tố vĩ mô, cũng như vai trò của các loại sở hữu khác trong quản trị tài chính doanh nghiệp.

Doanh nghiệp và các nhà quản lý tài chính được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện chính sách nợ, đồng thời các nhà nghiên cứu có thể tiếp tục khai thác các khía cạnh liên quan nhằm nâng cao hiệu quả quản trị tài chính trong bối cảnh thị trường Việt Nam ngày càng phát triển.