Tác động của Hiệp định EVFTA đến xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang Liên minh Châu Âu

• Tác giả: Cung Diep Ly
• Người hướng dẫn: Ph. D Pham Mỹ Hang Phuong
• Trường học: Academy of Policy and Development
• Chuyên ngành: Economics and Finance
• Đề tài: Tác Động Của EVFTA Đến Xuất Khẩu Thủy Sản Việt Nam Sang EU
• Loại tài liệu: Graduation Thesis
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Hanoi

• ACKNOWLEDGEMENT
• TABLE OF CONTENTS
• 1. INTRODUCTION
• 1.1. The significance of the study
• 1.2. Research purpose and tasks
• 1.3. The methodology
• 1.4. Structure of thesis
• 2. CHAPTER 1: OVERVIEW OF EU-VIETNAM TRADE ECONOMIC AND TRADE RELATIONS FROM 1995 TO NOW
• 2.1. Overview of EU-Vietnam economic and trade relations
• 2.1.1. Overview of EU’s market
• 2.1.2. Overview of the cooperation relationship between Vietnam and the EU
• 2.1.3. Vietnam-EU trade relation from 1995 to now
• 2.1.4. The current situation of Vietnam-EU trade relations in recent years
• 3. CHAPTER 2: IMPACT OF THE EVFTA ON SOME GROUP OF VIETNAMESE EXPORTS TO THE EU
• 3.1. Overview of the EVFTA Agreement
• 3.2. EVFTA negotiation process
• 3.3. The main commitments of EVFTA
• 3.3.1. Commitment to opening the goods market of Vietnam
• 3.3.2. Assessing the overall impact of EVFTA on Vietnam
• 3.4. Overview of Vietnam's seafood industry
• 3.4.1. The concept and classification of aquatic products
• 3.4.2. Factors affecting the export of seafood products
• 3.4.3. Status of seafood production
• 3.4.4. Vietnam's seafood export situation
• 3.4.4.1. Structure of export products
• 3.4.4.2. Export markets and forms of exporting seafood
• 3.4.5. General comments about Vietnam's seafood industry
• 3.5. The impact of EVFTA on Vietnam’s seafood exports to the EU
• 3.5.1. EVFTA's commitments related to Vietnam's seafood exports to the EU
• 3.5.2. Forecasting the prospects and the impact of EVFTA on seafood exports to the EU
• 3.5.3. Some achievements of Vietnam’ seafood export when EVFTA comes into effect
• 4. CHAPTER 3: AIMS AND SOLUTIONS TO IMPROVE EFFICIENCY TAKING ADVANTAGE OF EVFTA
• 4.1. Fisheries industry development goals to 2020, planning with a vision to 2030
• 4.1.1. Fishery development goals in 2020
• 4.2. Group of solutions for authorities related to the fisheries industry
• 4.3. Group of solutions for farming, mining, collecting, processing, exporting enterprises and fishermen
• LIST OF FIGURES
• LIST OF TABLES
• LIST OF BOXES

I. Tác động của EVFTA đến xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang EU

Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA) chính thức có hiệu lực từ ngày 1 tháng 8 năm 2020, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong quan hệ thương mại giữa Việt Nam và EU. EVFTA không chỉ mở ra cơ hội lớn cho xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang EU, mà còn tạo ra một môi trường cạnh tranh công bằng hơn cho các sản phẩm thủy sản Việt Nam. Theo dự báo, hiệp định này sẽ giúp tăng trưởng xuất khẩu thủy sản của Việt Nam lên khoảng 20% vào năm 2020 và 42.37% vào năm 2030. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh ngành thủy sản là một trong những ngành chủ lực của nền kinh tế Việt Nam, đóng góp đáng kể vào GDP và tạo ra hàng triệu việc làm. Chính sách xuất khẩu của Việt Nam cần phải điều chỉnh để tận dụng tối đa các cam kết trong EVFTA, từ đó nâng cao chất lượng sản phẩm và đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường EU.

1.1. Cam kết của EVFTA liên quan đến xuất khẩu thủy sản

EVFTA bao gồm nhiều cam kết quan trọng liên quan đến xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang EU. Một trong những cam kết nổi bật là việc giảm thuế nhập khẩu cho gần 100% sản phẩm thủy sản, giúp sản phẩm Việt Nam có lợi thế cạnh tranh hơn so với các sản phẩm từ các nước khác. Chất lượng sản phẩm cũng là một yếu tố quan trọng, khi EU yêu cầu các sản phẩm thủy sản phải đạt tiêu chuẩn cao về an toàn thực phẩm và bảo vệ môi trường. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp thủy sản Việt Nam phải nâng cao quy trình sản xuất và chế biến, đảm bảo sản phẩm không chỉ đáp ứng yêu cầu về chất lượng mà còn phải có nguồn gốc rõ ràng. Việc tuân thủ các tiêu chuẩn này không chỉ giúp tăng cường uy tín của sản phẩm Việt Nam trên thị trường quốc tế mà còn mở ra cơ hội xuất khẩu lớn hơn trong tương lai.

1.2. Tác động kinh tế của EVFTA đến ngành thủy sản

Tác động của EVFTA đến ngành thủy sản Việt Nam không chỉ dừng lại ở việc tăng trưởng xuất khẩu mà còn ảnh hưởng đến toàn bộ chuỗi cung ứng và phát triển bền vững của ngành. Sự gia tăng xuất khẩu thủy sản sẽ tạo ra nhiều cơ hội việc làm, đồng thời thúc đẩy các hoạt động đầu tư vào công nghệ chế biến và bảo quản sản phẩm. Cơ hội xuất khẩu lớn hơn cũng đồng nghĩa với việc các doanh nghiệp cần phải cải thiện năng lực sản xuất và quản lý chất lượng. Hơn nữa, việc tham gia vào thị trường EU sẽ giúp các doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận với các công nghệ tiên tiến và các tiêu chuẩn quốc tế, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh. Tuy nhiên, bên cạnh những cơ hội, cũng cần lưu ý đến các rào cản thương mại như yêu cầu về chứng nhận và kiểm tra chất lượng, điều này có thể gây khó khăn cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong việc thâm nhập vào thị trường này.

II. Chiến lược xuất khẩu thủy sản trong bối cảnh EVFTA

Để tận dụng tối đa lợi ích từ EVFTA, Việt Nam cần xây dựng một chiến lược xuất khẩu thủy sản rõ ràng và hiệu quả. Chiến lược này không chỉ tập trung vào việc tăng cường sản lượng xuất khẩu mà còn phải chú trọng đến việc nâng cao chất lượng sản phẩm và phát triển bền vững. Các doanh nghiệp cần đầu tư vào công nghệ chế biến hiện đại, cải thiện quy trình sản xuất và đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn của EU. Bên cạnh đó, việc xây dựng thương hiệu cho sản phẩm thủy sản Việt Nam cũng rất quan trọng, nhằm tạo dựng niềm tin và uy tín trên thị trường quốc tế. Phát triển bền vững trong ngành thủy sản cũng cần được chú trọng, bao gồm việc bảo vệ môi trường và đảm bảo nguồn lợi thủy sản. Điều này không chỉ giúp tăng cường hình ảnh của ngành thủy sản Việt Nam mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

2.1. Nâng cao chất lượng sản phẩm

Nâng cao chất lượng sản phẩm là một trong những yếu tố then chốt để tăng cường khả năng cạnh tranh của xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang EU. Các doanh nghiệp cần phải đầu tư vào công nghệ chế biến hiện đại, áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế trong sản xuất và chế biến. Việc tuân thủ các tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường và trách nhiệm xã hội sẽ giúp sản phẩm thủy sản Việt Nam có được sự tin tưởng từ phía người tiêu dùng EU. Hơn nữa, việc xây dựng thương hiệu cho sản phẩm cũng rất quan trọng, giúp tăng cường giá trị và khả năng nhận diện của sản phẩm trên thị trường quốc tế.

2.2. Phát triển bền vững trong ngành thủy sản

Phát triển bền vững trong ngành thủy sản không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn đảm bảo nguồn lợi thủy sản cho các thế hệ tương lai. Các doanh nghiệp cần chú trọng đến việc áp dụng các phương pháp nuôi trồng và khai thác thủy sản bền vững, giảm thiểu tác động đến môi trường. Hơn nữa, việc hợp tác với các tổ chức quốc tế và các cơ quan quản lý để thực hiện các chương trình bảo tồn và phát triển nguồn lợi thủy sản cũng rất cần thiết. Điều này không chỉ giúp nâng cao hình ảnh của ngành thủy sản Việt Nam mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA) chính thức có hiệu lực từ ngày 1/8/2020, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong quan hệ thương mại giữa hai bên. Theo báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, EVFTA dự kiến sẽ giúp kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU tăng khoảng 20% vào năm 2020 và đạt mức tăng 42,37% vào năm 2030 so với kịch bản không có hiệp định. Trong đó, ngành thủy sản là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực, đóng góp quan trọng vào nền kinh tế Việt Nam và có tiềm năng lớn tại thị trường EU.

Nghiên cứu tập trung phân tích tác động của EVFTA đến xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang EU trong giai đoạn từ 2015 đến 2020, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm tận dụng hiệu quả các cam kết trong hiệp định. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các sản phẩm thủy sản chính như tôm, cá tra, cá ngừ, mực, bạch tuộc và các loại nhuyễn thể, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo của Tổng cục Hải quan, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) và các nguồn tin chính thức khác.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cái nhìn toàn diện về ảnh hưởng của EVFTA đối với ngành thủy sản, góp phần hỗ trợ các doanh nghiệp và cơ quan quản lý trong việc xây dựng chiến lược phát triển bền vững, nâng cao năng lực cạnh tranh và mở rộng thị trường xuất khẩu sang EU – một thị trường có yêu cầu khắt khe về chất lượng và an toàn thực phẩm.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình kinh tế quốc tế liên quan đến thương mại tự do và tác động của các hiệp định thương mại thế hệ mới, bao gồm:

• Lý thuyết lợi thế so sánh: Giải thích sự phân công lao động quốc tế dựa trên lợi thế về tài nguyên và công nghệ, giúp Việt Nam tận dụng thế mạnh về thủy sản để mở rộng xuất khẩu.
• Mô hình tác động kinh tế của FTA: Phân tích các hiệu ứng trực tiếp và gián tiếp của việc giảm thuế quan và rào cản phi thuế quan đối với xuất khẩu và sản xuất trong nước.
• Khái niệm về rào cản kỹ thuật và tiêu chuẩn an toàn thực phẩm: Đặc biệt quan trọng trong thị trường EU, nơi có các quy định nghiêm ngặt về vệ sinh an toàn thực phẩm, nhãn mác và truy xuất nguồn gốc.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: cam kết mở cửa thị trường, thuế quan, rào cản kỹ thuật (TBT), biện pháp vệ sinh và kiểm dịch động thực vật (SPS), quy tắc xuất xứ, và các cam kết về phát triển bền vững trong thương mại.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

• Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu thứ cấp từ Tổng cục Hải quan Việt Nam, VASEP, Bộ Công Thương, các báo cáo chính thức của EU và các tổ chức quốc tế. Dữ liệu bao gồm kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang EU giai đoạn 2015-2020, cơ cấu sản phẩm, thị phần và các cam kết trong EVFTA.
• Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá xu hướng xuất khẩu, so sánh tỷ lệ tăng trưởng trước và sau khi EVFTA có hiệu lực. Phân tích nội dung các cam kết trong EVFTA để đánh giá tác động trực tiếp đến ngành thủy sản.
• Timeline nghiên cứu: Dữ liệu được thu thập và phân tích cho giai đoạn 2015-2020, trong đó tập trung vào các số liệu thực tế từ năm 2019 đến giữa năm 2020 để đánh giá tác động ban đầu của EVFTA.

Ngoài ra, nghiên cứu còn áp dụng phương pháp phỏng vấn chuyên gia và khảo sát ý kiến các nhà quản lý, doanh nghiệp trong ngành thủy sản nhằm bổ sung góc nhìn thực tiễn và đề xuất giải pháp phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tăng trưởng xuất khẩu thủy sản sang EU có sự biến động rõ rệt: Kim ngạch xuất khẩu thủy sản sang EU tăng từ 1,175 tỷ USD năm 2015 lên đỉnh điểm 1,480 tỷ USD năm 2017, sau đó giảm 11,9% xuống còn 1,297 tỷ USD năm 2019. Trong 4 tháng đầu năm 2020, xuất khẩu chỉ đạt 215,8 triệu USD, giảm 19,3% so với cùng kỳ năm trước do ảnh hưởng của dịch Covid-19 và các quy định nghiêm ngặt của EU về IUU (Illegal, Unreported and Unregulated fishing).

2. Cơ cấu sản phẩm xuất khẩu ổn định với các mặt hàng chủ lực: Tôm chiếm khoảng 21% thị phần EU, tiếp theo là cá tra, cá ngừ, mực, bạch tuộc và nhuyễn thể. EU là thị trường lớn thứ nhất của tôm Việt Nam, chiếm tỷ trọng cao trong tổng kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này.

3. Cam kết giảm thuế quan trong EVFTA tạo điều kiện thuận lợi cho xuất khẩu: EU cam kết xóa bỏ thuế nhập khẩu cho gần 100% dòng thuế đối với hàng hóa Việt Nam trong vòng 7 năm, trong đó thủy sản được hưởng mức giảm thuế khoảng 50% ngay khi hiệp định có hiệu lực và phần còn lại trong 3-7 năm tiếp theo. Điều này giúp giảm chi phí xuất khẩu, tăng sức cạnh tranh cho sản phẩm thủy sản Việt Nam tại EU.

4. Các rào cản phi thuế quan vẫn là thách thức lớn: EU áp dụng các tiêu chuẩn kỹ thuật, vệ sinh an toàn thực phẩm rất nghiêm ngặt, đòi hỏi doanh nghiệp Việt Nam phải nâng cao chất lượng, truy xuất nguồn gốc và tuân thủ quy định. Việc EU áp dụng "thẻ vàng" IUU đối với thủy sản Việt Nam đã ảnh hưởng tiêu cực đến xuất khẩu trong năm 2019.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng xuất khẩu thủy sản sang EU trước khi EVFTA có hiệu lực phản ánh tiềm năng và lợi thế cạnh tranh của ngành thủy sản Việt Nam. Tuy nhiên, sự sụt giảm năm 2019 và đầu 2020 cho thấy các yếu tố bên ngoài như dịch bệnh và chính sách kiểm soát nghiêm ngặt của EU có thể làm giảm đà tăng trưởng.

Việc giảm thuế quan theo lộ trình của EVFTA được đánh giá là một động lực quan trọng giúp doanh nghiệp Việt Nam giảm chi phí, mở rộng thị trường và tăng xuất khẩu. So với các nghiên cứu trước đây về tác động của EVFTA đối với các ngành hàng khác như dệt may, giày dép, thủy sản cũng được hưởng lợi tương tự nhưng cần chú trọng hơn đến việc đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật và an toàn thực phẩm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng kim ngạch xuất khẩu thủy sản sang EU giai đoạn 2015-2020, bảng phân tích cơ cấu sản phẩm và lộ trình giảm thuế theo cam kết EVFTA để minh họa rõ ràng tác động của hiệp định.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Nâng cao chất lượng và an toàn thực phẩm: Doanh nghiệp cần đầu tư công nghệ chế biến, áp dụng hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế (HACCP, ISO) để đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường EU. Mục tiêu tăng tỷ lệ sản phẩm đạt chuẩn lên 90% trong vòng 3 năm, do các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu thực hiện.

2. Tăng cường truy xuất nguồn gốc và minh bạch chuỗi cung ứng: Xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử cho thủy sản xuất khẩu nhằm nâng cao uy tín và đáp ứng quy định của EU. Thời gian triển khai trong 2 năm, phối hợp giữa Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cùng các doanh nghiệp.

3. Đẩy mạnh đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cho người nuôi trồng và khai thác thủy sản: Nâng cao năng lực sản xuất bền vững, giảm thiểu rủi ro về môi trường và dịch bệnh. Mục tiêu tăng sản lượng nuôi trồng đạt chuẩn xuất khẩu lên 15% trong 5 năm, do các cơ quan quản lý và tổ chức nghề nghiệp thực hiện.

4. Tăng cường hợp tác và xúc tiến thương mại tại EU: Tổ chức các chương trình quảng bá, hội chợ, kết nối doanh nghiệp để mở rộng mạng lưới khách hàng và thị trường. Thời gian thực hiện liên tục hàng năm, do Bộ Công Thương và VASEP chủ trì.

5. Cải thiện chính sách hỗ trợ và hoàn thiện khung pháp lý: Nhà nước cần hoàn thiện các chính sách ưu đãi, hỗ trợ tài chính, giảm thiểu thủ tục hành chính để tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản. Mục tiêu hoàn thiện chính sách trong vòng 2 năm, do các bộ ngành liên quan phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu thủy sản: Nhận diện cơ hội và thách thức từ EVFTA, từ đó xây dựng chiến lược nâng cao chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường EU.

2. Cơ quan quản lý nhà nước về nông nghiệp và thương mại: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, hỗ trợ doanh nghiệp và quản lý hiệu quả ngành thủy sản trong bối cảnh hội nhập.

3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo: Là tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu sâu hơn về tác động của các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới đối với ngành thủy sản và các ngành kinh tế khác.

4. Nhà đầu tư và đối tác quốc tế: Hiểu rõ môi trường kinh doanh, các cam kết và tiềm năng phát triển của ngành thủy sản Việt Nam trong quan hệ thương mại với EU, từ đó đưa ra quyết định đầu tư phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

1. EVFTA có tác động như thế nào đến xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang EU?
   EVFTA giúp giảm gần 100% thuế nhập khẩu đối với thủy sản Việt Nam trong vòng 7 năm, tạo điều kiện giảm chi phí và tăng sức cạnh tranh. Tuy nhiên, các rào cản kỹ thuật và tiêu chuẩn an toàn thực phẩm vẫn là thách thức cần vượt qua.

2. Nguyên nhân chính khiến xuất khẩu thủy sản sang EU giảm trong năm 2019 là gì?
   Nguyên nhân chủ yếu là do EU thắt chặt kiểm soát IUU, áp dụng "thẻ vàng" đối với thủy sản Việt Nam, cùng với tác động của dịch Covid-19 làm giảm nhu cầu tiêu thụ.

3. Doanh nghiệp thủy sản cần làm gì để tận dụng hiệu quả EVFTA?
   Cần nâng cao chất lượng sản phẩm, áp dụng hệ thống quản lý chất lượng, đảm bảo truy xuất nguồn gốc và tuân thủ các quy định của EU về an toàn thực phẩm và môi trường.

4. EVFTA có ảnh hưởng thế nào đến chính sách quản lý nhà nước về thủy sản?
   Hiệp định thúc đẩy cải cách chính sách, hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường quản lý chất lượng và hỗ trợ doanh nghiệp trong ngành thủy sản để đáp ứng các cam kết quốc tế.

5. Thị trường EU có những yêu cầu đặc biệt nào đối với thủy sản nhập khẩu?
   EU yêu cầu nghiêm ngặt về vệ sinh an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, nhãn mác, không chứa chất độc hại và tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường, đồng thời có hệ thống kiểm tra chặt chẽ từ khâu sản xuất đến nhập khẩu.

Kết luận

• EVFTA là cơ hội quan trọng giúp Việt Nam tăng trưởng xuất khẩu thủy sản sang EU với cam kết giảm thuế gần như toàn bộ trong vòng 7 năm.
• Ngành thủy sản Việt Nam cần vượt qua các rào cản kỹ thuật và tiêu chuẩn an toàn thực phẩm khắt khe của EU để tận dụng tối đa lợi ích từ hiệp định.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích chi tiết về xu hướng xuất khẩu, cơ cấu sản phẩm và tác động của EVFTA trong giai đoạn 2015-2020.
• Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng, truy xuất nguồn gốc, đào tạo và xúc tiến thương mại nhằm thúc đẩy phát triển bền vững ngành thủy sản.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi sát sao diễn biến thị trường và cập nhật chính sách phù hợp để duy trì đà tăng trưởng xuất khẩu thủy sản sang EU.

Hành động ngay hôm nay để doanh nghiệp và ngành thủy sản Việt Nam có thể tận dụng tối đa cơ hội từ EVFTA, góp phần nâng cao vị thế trên thị trường quốc tế.