Tác Động Của Các Đô Thị Lớn Đến Cơ Cấu Kinh Tế Các Địa Phương Ở Việt Nam

• Tác giả: Trương Công Bắc
• Người hướng dẫn: TS. Trần Quang Văn
• Trường học: Đại học Quốc gia TP.HCM
• Chuyên ngành: Kinh tế học
• Đề tài: Tác Động Của Đô Thị Lớn Đến Cơ Cấu Kinh Tế Việt Nam
• Loại tài liệu: luận án
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Tp. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
• 1.1. Một số định nghĩa
• 1.2. Cơ cấu kinh tế (Economic Structure)
• 1.3. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế (Structural transformation)
• 1.4. Lý thuyết về mối quan hệ giữa đô thị và cơ cấu kinh tế các địa phương
• 1.5. Lý thuyết vị trí (Location theory)
• 1.6. Lý thuyết nhị nguyên (Arthur Lewis' Dualism)
• 1.7. Lý thuyết cực tăng trưởng (Growth pole theory)
• 1.8. Lý thuyết lõi, ngoại vi (Core-periphery theory)
• 1.9. Tổng quan nghiên cứu
• 1.10. Vai trò của đô thị đối với nông thôn
• 1.11. Mối liên kết trong khu vực và vai trò của đô thị
• 1.12. Sự thay đổi hoạt động kinh tế của các khu vực gần đô thị
• 1.13. Tác động của đô thị đối với sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở khu vực nông thôn
• 1.14. Việc làm ở đô thị và sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở khu vực
• 1.15. Nguồn vốn từ đô thị và sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở khu vực
• 1.16. Thị trường ở đô thị và sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở khu vực tổng Ảnh
• 1.17. Áp lực mở rộng diện tích đô thị và sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở khu vực nông thôn
• 1.18. Lan tỏa thông tin, kiến thức từ đô thị và sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở khu vực nông thôn
• 1.19. Liên kết ngành giữa đô thị - nông thôn và sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở khu vực nông thôn
• 1.20. Tổng hợp các lý thuyết và nghiên cứu thực nghiệm
• 1.21. Khoảng trống nghiên cứu
• 1.22. Phát triển giả thuyết
• 1.23. Mô hình nghiên cứu
• 1.24. Tóm tắt chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU
• 2.1. Quy trình nghiên cứu
• 2.2. Phương pháp nghiên cứu
• 2.2.1. Phân tích định tính
• 2.2.2. Phân tích định lượng
• 2.3. Ma trận trọng số không gian
• 2.4. Chỉ số MOVAN
• 2.5. Chỉ số LSA NE
• 2.6. Mô hình không gian dữ liệu Đảng
• 2.7. Dữ liệu nghiên cứu
• 2.8. Tóm tắt chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: CƠ CẤU KINH TẾ CỦA CÁC ĐỊA PHƯƠNG
• 3.1. Sự phân bố các hoạt động phi nông nghiệp
• 3.2. Phân bố theo thời gian
• 3.3. Phân bố theo nhóm ngành
• 3.4. Sự tương quan không gian của các địa phương
• 3.5. Chỉ số tự tương quan không gian tổng quát Moran I
• 3.6. Chỉ số tự tương quan không gian địa phương LISA
• 3.7. Đánh giá cơ cấu kinh tế của các địa phương
• 3.8. Tóm tắt chương 3
• 4. CHƯƠNG 4: TÁC ĐỘNG TỪ ĐÔ THỊ LỚN LÊN CƠ CẤU KINH TẾ CỦA CÁC ĐỊA PHƯƠNG LÂN CẬN
• 4.1. Đặc điểm của các đô thị lớn
• 4.2. Đặc điểm của các đô thị lớn so với các địa phương lân cận
• 4.3. Tác động của đô thị lớn lên cơ cấu kinh tế
• 4.4. Mô hình ước lượng
• 4.5. Kết quả ước lượng
• 4.5.1. Hiệu ứng cố định và ngẫu nhiên trong mô hình
• 4.5.2. Kết quả ước lượng phương pháp MLE
• 4.5.3. Kết quả ước lượng phương pháp GIMM
• 4.6. Lựa chọn mô hình và thảo luận các kết quả ước lượng
• 4.7. Tóm tắt chương 4
• 5. CHƯƠNG 5: HÀM Ý CHÍNH SÁCH VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ
• 5.1. Bối cảnh quốc tế
• 5.2. Bối cảnh Việt Nam
• 5.3. Hàm ý chính sách
• 5.4. Chính sách đối với đô thị lớn
• 5.5. Chính sách trong kết nối với đô thị lớn
• 5.6. Chính sách tại các địa phương
• 5.7. Đánh giá chung
• 5.8. Tóm tắt chương 5
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC
• Phụ lục 1. Hiệu ứng không gian trong mô hình
• Phụ lục 2. Bảng code sử dụng
• Phụ lục 3. Các kết quả kinh tế
• DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ

I. Tổng Quan Về Tác Động Đô Thị Đến Cơ Cấu Kinh Tế Việt Nam

Nghiên cứu cơ cấu kinh tế Việt Nam là trọng tâm trong phát triển kinh tế. Hiểu rõ sự di chuyển của lao động, vốn, và tài nguyên giữa các ngành là chìa khóa. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế đóng vai trò quyết định trong sự phát triển bền vững. Chuyển dịch từ nông nghiệp sang phi nông nghiệp thúc đẩy tăng trưởng. Sự thay đổi này tạo điều kiện cho cách mạng công nghiệp và giúp các quốc gia bắt kịp các nền kinh tế phát triển. Đô thị hóa ở Việt Nam tạo tiền đề cho sự phát triển kinh tế. Theo nghiên cứu, sự chuyển dịch này không chỉ tạo ra các ngành công nghệ cao mà còn giúp phân bổ nguồn lực hợp lý, gia tăng năng suất. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế cũng góp phần cải thiện chất lượng sống và giảm nghèo.

1.1. Vai Trò Của Chuyển Dịch Cơ Cấu Kinh Tế Trong Tăng Trưởng

Chuyển dịch từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ tạo điều kiện cho các ngành công nghệ cao phát triển. Điều này giúp tăng cường khả năng cạnh tranh và đa dạng hóa nền kinh tế. Nghiên cứu của McMillan & Heady (2014) cho thấy chuyển dịch cơ cấu kinh tế giúp phân bổ nguồn lực hợp lý, thúc đẩy năng suất. Sự hiệu quả và năng suất của nguồn lực tăng lên khi các ngành công nghiệp hiện đại thay thế các ngành truyền thống. Việc phân bổ này thúc đẩy tăng trưởng kinh tế đô thị và thay đổi cơ cấu kinh tế Việt Nam.

1.2. Ảnh Hưởng Của Đô Thị Hóa Đến Chất Lượng Sống Và Giảm Nghèo

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng chuyển dịch cơ cấu kinh tế có thể cải thiện chất lượng sống và giảm nghèo, đặc biệt ở các quốc gia đang phát triển. Khi các ngành công nghiệp hiện đại hóa, nó tạo ra việc làm mới và cải thiện thu nhập. Theo Loayza & Raddatz (2010) và Lin (2019), hiện đại hóa và tăng trưởng trong ngành công nghiệp cải thiện thu nhập và giúp người dân tiếp cận các sản phẩm và dịch vụ tốt hơn, đồng thời thay đổi cơ cấu kinh tế Việt Nam.

II. Vấn Đề Thách Thức Tác Động Đô Thị Đến Kinh Tế Vùng

Các nghiên cứu hiện tại về chuyển dịch cơ cấu kinh tế chủ yếu tập trung vào cách tiếp cận phi không gian. Điều này bỏ qua tác động từ bên ngoài, đặc biệt là vai trò của đô thị lớn ở Việt Nam. Các bằng chứng về đóng góp của các đô thị lớn lên tốc độ tăng trưởng và quy mô kinh tế của khu vực ngày càng nhiều. Vai trò của các đô thị lớn được xem như đầu tàu, tạo ra nguồn lực kéo cả nền kinh tế đi lên. Các đô thị lớn, như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, có vai trò quan trọng trong sự phát triển của khu vực xung quanh. Sự phát triển này có thể tạo ra những thách thức mới, như áp lực lên cơ sở hạ tầng đô thị và môi trường đô thị.

2.1. Khoảng Trống Nghiên Cứu Về Tác Động Của Đô Thị Đến Cơ Cấu Kinh Tế

Có một khoảng trống lớn về mặt lý thuyết về cách các đô thị lớn tác động đến sự thay đổi cơ cấu kinh tế của các địa phương khác. Đặc biệt là trong điều kiện bao hàm mối quan hệ tổng thể giữa các địa phương với nhau. Cần có thêm nghiên cứu để hiểu rõ hơn về vai trò của các đô thị lớn trong việc thúc đẩy hoặc cản trở chuyển dịch cơ cấu kinh tế tại các vùng lân cận.

2.2. Tăng Trưởng Kinh Tế Và Thay Đổi Cơ Cấu Kinh Tế Trên Thế Giới

Các nghiên cứu cho thấy cùng với sự phát triển kinh tế, cơ cấu kinh tế của các quốc gia trên thế giới vẫn đang thay đổi theo thời gian. Tuy nhiên, mức độ và thành phần của sự thay đổi này có sự khác biệt giữa các quốc gia. Ở các quốc gia thu nhập cao, sự thay đổi trong cơ cấu kinh tế diễn ra chậm rãi, thậm chí ít chuyển biến thì tăng trưởng của nền kinh tế cũng trở nên chững lại.

III. Phương Pháp Phân Tích Ảnh Hưởng Đô Thị Hóa Đến GDP Việt Nam

Luận án sử dụng cả phương pháp định tính và định lượng để phân tích tác động của đô thị lớn lên cơ cấu kinh tế. Phân tích định tính tập trung vào việc xem xét các lý thuyết kinh tế liên quan đến mối quan hệ giữa đô thị và cơ cấu kinh tế, bao gồm lý thuyết vị trí, lý thuyết nhị nguyên, lý thuyết cực tăng trưởng, và lý thuyết lõi - ngoại vi. Phân tích định lượng sử dụng các mô hình kinh tế lượng không gian để ước lượng tác động của đô thị lớn đến cơ cấu kinh tế của các địa phương lân cận. Dữ liệu được sử dụng trong nghiên cứu bao gồm dữ liệu thứ cấp về cơ cấu kinh tế, đô thị hóa, và các yếu tố kinh tế - xã hội khác của các tỉnh, thành phố ở Việt Nam.

3.1. Ứng Dụng Mô Hình Không Gian Trong Nghiên Cứu Kinh Tế Vùng Đô Thị

Việc sử dụng mô hình kinh tế lượng không gian cho phép xem xét mối quan hệ tương tác giữa các địa phương. Mô hình này giúp đánh giá tác động lan tỏa và tác động ngược của đô thị lớn đến cơ cấu kinh tế của các địa phương lân cận. Ma trận trọng số không gian được sử dụng để xác định mức độ liên kết giữa các địa phương. Chỉ số Moran được sử dụng để kiểm tra sự tương quan không gian của các biến số. Các đô thị lớn có sức ảnh hưởng đến kinh tế vùng.

3.2. Dữ Liệu Và Nguồn Số Liệu Sử Dụng Trong Phân Tích Tác Động Đô Thị

Dữ liệu được thu thập từ các nguồn chính thức như Tổng cục Thống kê Việt Nam, các bộ, ngành, và các tổ chức quốc tế. Dữ liệu bao gồm các chỉ số về cơ cấu kinh tế (tỷ trọng ngành nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ), đô thị hóa (tỷ lệ dân số đô thị, diện tích đô thị), và các yếu tố kinh tế - xã hội khác (GDP bình quân đầu người, tỷ lệ thất nghiệp, trình độ học vấn). Dữ liệu này giúp xác định ảnh hưởng của đô thị hóa đến kinh tế.

IV. Kết Quả Tác Động Của Đô Thị Lớn Lên Chuyển Dịch Kinh Tế

Nghiên cứu cho thấy các đô thị lớn có tác động đáng kể đến cơ cấu kinh tế của các địa phương lân cận. Cụ thể, sự phát triển của các đô thị lớn thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ tại các địa phương lân cận. Tuy nhiên, mức độ tác động khác nhau tùy thuộc vào khoảng cách địa lý và mức độ liên kết kinh tế giữa các địa phương. Các địa phương gần đô thị lớn hơn và có mức độ liên kết kinh tế cao hơn thường chịu tác động mạnh mẽ hơn. Sự phát triển kinh tế của Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh kéo theo sự thay đổi cơ cấu kinh tế của khu vực xung quanh.

4.1. Mô Hình Ước Lượng Tác Động Đô Thị Và Kết Quả Phân Tích

Mô hình ước lượng sử dụng phương pháp bình phương bé nhất tổng quát (GLS) và phương pháp mô men tổng quát (GMM) để kiểm soát các vấn đề về nội sinh và tương quan không gian. Kết quả ước lượng cho thấy sự phát triển của các đô thị lớn có tác động dương đến tỷ trọng ngành công nghiệp và dịch vụ và tác động âm đến tỷ trọng ngành nông nghiệp tại các địa phương lân cận. Điều này xác nhận giả thuyết về tác động lan tỏa của đô thị lớn đến cơ cấu kinh tế.

4.2. Thảo Luận Về Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Tác Động Kinh Tế Đô Thị

Nghiên cứu cũng thảo luận về các yếu tố có thể ảnh hưởng đến tác động của đô thị lớn đến cơ cấu kinh tế, bao gồm cơ sở hạ tầng, thị trường lao động, và chính sách phát triển vùng. Cơ sở hạ tầng phát triển, thị trường lao động linh hoạt, và chính sách phát triển vùng phù hợp có thể tăng cường tác động lan tỏa của đô thị lớn và thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế bền vững tại các địa phương lân cận.

V. Hàm Ý Chính Sách Phát Triển Đô Thị Bền Vững Kinh Tế Vùng

Kết quả nghiên cứu có hàm ý quan trọng đối với việc hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam. Để tối ưu hóa tác động của đô thị lớn đến cơ cấu kinh tế, cần có các chính sách đồng bộ và hiệu quả nhằm phát triển đô thị một cách bền vững, tăng cường liên kết kinh tế giữa đô thị và nông thôn, và tạo điều kiện cho các địa phương lân cận tận dụng lợi thế từ sự phát triển của đô thị lớn. Chính sách đô thị lớn cần được xem xét cẩn thận để đảm bảo sự phát triển cân bằng và bền vững.

5.1. Chính Sách Phát Triển Đô Thị Lớn Để Thúc Đẩy Kinh Tế Vùng

Cần có các chính sách khuyến khích đầu tư vào cơ sở hạ tầng giao thông, năng lượng, và viễn thông để tăng cường khả năng kết nối giữa đô thị lớn và các địa phương lân cận. Chính phủ cần tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi và hấp dẫn để thu hút đầu tư vào các ngành công nghiệp và dịch vụ có giá trị gia tăng cao tại các đô thị lớn. Đầu tư vào đô thị là quan trọng để thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế.

5.2. Chính Sách Hỗ Trợ Các Địa Phương Lân Cận Đô Thị Lớn

Chính phủ cần có các chính sách hỗ trợ các địa phương lân cận đô thị lớn để nâng cao năng lực cạnh tranh và tận dụng lợi thế từ tác động lan tỏa của đô thị lớn. Cần có các chương trình đào tạo nghề và nâng cao kỹ năng cho người lao động ở các địa phương lân cận để đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động đô thị. Việc phân bổ dân cư đô thị hợp lý là cần thiết.