Tác động của đặc điểm hội đồng quản trị đến hiệu suất công ty: Bằng chứng từ các công ty niêm yết không tài chính tại thị trường chứng khoán Việt Nam

Quản trị công ty liên quan đến đặc điểm hội đồng quản trị. Từ việc lựa chọn thành viên đến quyết định chiến lược, mọi hoạt động đều thuộc phạm trù quản trị công ty. Martinez và Alvarez (2019) chỉ ra hai chức năng chính của hội đồng quản trị tác động đến cơ chế quản trị công ty: giám sát quản lý cấp cao và cung cấp nguồn nhân lực cho công ty. Cùng với quá trình cổ phần hóa, vấn đề người đại diện (principal-agent problem) ngày càng trở nên quan trọng. Theo Jensen và Meckling (1976), chủ sở hữu (principal) ủy thác nhiệm vụ cho người quản lý (agent) với kỳ vọng họ sẽ hành động vì lợi ích của chủ sở hữu. Nghiên cứu này xem xét vai trò của CEO kiêm Chủ tịch Hội đồng quản trị, một biến số quan trọng trong mô hình.

Sự đa dạng trong hội đồng quản trị được xem là một yếu tố quan trọng, giúp tăng cường giá trị doanh nghiệp và hiệu suất nhờ những góc nhìn và ý kiến mới (Siciliano, 1996). Aguilera (2005) và Kang et al. (2007) nhấn mạnh sự khác biệt về quy định, văn hóa, môi trường kinh tế, quy mô thị trường vốn và hiệu quả của cơ chế quản trị giữa các quốc gia phát triển và đang phát triển. Hầu hết các nghiên cứu thực nghiệm về sự đa dạng trong hội đồng quản trị đều dựa trên dữ liệu từ các nước phát triển. Nghiên cứu này hy vọng đóng góp vào việc đa dạng hóa các nghiên cứu thực nghiệm về chủ đề này trong bối cảnh các nước đang phát triển.

Nghiên cứu này hướng đến việc xác định tác động của đặc điểm hội đồng quản trị lên hiệu suất công ty niêm yết tại Việt Nam. Nó kiểm tra ảnh hưởng của các đặc điểm hội đồng quản trị đến hiệu suất công ty, tìm ra mối quan hệ giữa hiệu suất công ty và đặc điểm của hội đồng quản trị, và cung cấp bằng chứng thực nghiệm từ các công ty phi tài chính niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam.

Dữ liệu của 462 công ty phi tài chính niêm yết trên sàn HOSE và HNX trong giai đoạn 2018-2020 được phân tích. Hiệu suất công ty được đo lường bằng ROE, ROA và Tobin's Q. Các đặc điểm hội đồng quản trị bao gồm quy mô, giám đốc độc lập, sự đa dạng (giới tính và nền tảng kế toán/tài chính của giám đốc), vai trò kép của CEO. Các biến kiểm soát bao gồm quy mô công ty, đòn bẩy tài chính và cường độ vốn. Dữ liệu là dữ liệu bảng (panel data), do đó, mô hình cho mối quan hệ giữa quản trị doanh nghiệp và hiệu suất được kiểm tra bằng Pooled OLS, FEM, REM và sau đó là FLGS.

Kích thước hội đồng quản trị nên liên quan đến quy mô của công ty và không nên được đặt theo bất kỳ tiêu chuẩn nào (Lehn et al.). Kích thước của hội đồng quản trị nên được quyết định theo cách phù hợp để dễ dàng đưa ra quyết định, giảm chi phí hoạt động và thích ứng với các yêu cầu kinh doanh. Một nghiên cứu được thực hiện bởi Duc Hong Vo và Tri Minh Nguyen (2014) về "Tác động của quản trị doanh nghiệp đến hiệu suất công ty: Nghiên cứu thực nghiệm ở Việt Nam" tập trung vào phân tích 177 công ty niêm yết tại Việt Nam trong giai đoạn từ 2008 đến 2012. Với hiệu suất công ty được đo lường bằng ROA, ROE và Tobin's Q, nghiên cứu của họ đã không tìm ra mối quan hệ giữa quy mô hội đồng quản trị và hiệu suất công ty.

Một nghiên cứu khác được thực hiện trên 300 công ty Malaysia niêm yết năm 2011 bởi Siti Norwahida Shukeri et al. (2012) cho thấy có mối quan hệ tiêu cực giữa quy mô hội đồng quản trị và hiệu suất công ty, được đo lường bằng ROE. Martine và Alvarez (2019) đã thực hiện một nghiên cứu trên 10.314 quan sát năm-công ty thuộc 34 quốc gia ở sáu khu vực bao gồm Châu Phi, Châu Á, Châu Âu, Châu Mỹ Latinh, Bắc Mỹ và Châu Đại Dương. Với hiệu suất công ty được đo lường bằng ROA và Tobin's Q, nghiên cứu kết luận rằng quy mô hội đồng quản trị có tác động tích cực đến hiệu suất công ty. Theo Kao et al. (2019), các hội đồng quản trị lớn hơn sẽ gây ra sự gia tăng chi phí đại diện và do đó có tác động tiêu cực đến hiệu suất công ty. Tuy nhiên, Jeffrey Coles et al. (2008) cho rằng các hội đồng quản trị lớn hơn sẽ mang lại giá trị lớn hơn nhờ khả năng quản lý và kiểm soát tốt hơn, giúp cải thiện hiệu suất công ty.

Cũng trong nghiên cứu của mình, Duc Hong Vo và Tri Minh Nguyen (2014) kết luận rằng tính độc lập của hội đồng quản trị có tác động khác nhau đến hiệu suất công ty trong các phép đo khác nhau. Đặc biệt, tính độc lập của hội đồng quản trị có mối quan hệ tiêu cực với Tobin's Q, không tương quan với ROA và ROE, và có mối quan hệ tích cực với Z-score (một biến phụ thuộc khác của nghiên cứu). Trong nghiên cứu về các công ty Malaysia, Siti Norwahida Shukeri et al. Ngược lại, Martinez và Alvarez (2019) kết luận rằng sự hiện diện cao của các giám đốc độc lập có xu hướng làm tăng giá trị doanh nghiệp.

Có nhiều ý kiến về mối quan hệ giữa tính độc lập của hội đồng quản trị và hiệu suất công ty. Sự hiện diện của các giám đốc độc lập mang lại vai trò giám sát cho các công ty. Các giám đốc là người ngoài công ty giúp bổ sung thêm các nguồn lực có giá trị cho công ty (Martinez và Alvarez, 2019). Coles et al. (2001) cho rằng tỷ lệ giám đốc độc lập lớn hơn giúp tăng cường quá trình ra quyết định liên quan đến kiểm soát và chiến lược của công ty. Sự hiện diện cao hơn của các giám đốc độc lập sẽ cải thiện kiểm soát nội bộ của công ty cũng như công bố thông tin, mang lại hiệu quả tốt hơn trong việc ra quyết định.

Đã có nhiều nghiên cứu về sự đa dạng của hội đồng quản trị đề cập đến những lợi ích từ sự đa dạng của hội đồng quản trị. Theo Milliken và Martin (1996) và Carter et al. (2003), trong môi trường kinh doanh năng động hiện nay, cần có nhiều ý kiến khác nhau.