Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh của các ngân hàng thương mại Việt Nam

Đa dạng hóa thu nhập là xu thế tất yếu giúp giảm sự phụ thuộc vào thu nhập lãi, đặc biệt khi hoạt động tín dụng gặp khó khăn. Các ngân hàng thương mại Việt Nam cần mở rộng sang các sản phẩm, dịch vụ khác để đảm bảo tăng trưởng và ổn định tài chính. Nghiên cứu này đi sâu vào phân tích tác động thực tế của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh, góp phần giải đáp những băn khoăn về tính hiệu quả của nó trong bối cảnh thị trường tài chính Việt Nam. Theo một nghiên cứu của Nguyễn Thị Mỹ Hạnh và Trần Huỳnh Thanh Huy (2021), việc mở rộng các hoạt động kinh doanh phi truyền thống đã làm tăng hiệu quả kinh doanh của các ngân hàng.

Nghiên cứu này đánh giá tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh của các NHTM Việt Nam giai đoạn 2013-2022. Mục tiêu là phân tích tác động của đa dạng hóa đến hiệu quả kinh doanh và đề xuất các hàm ý chính sách, chiến lược phát triển để nâng cao hiệu quả hoạt động. Câu hỏi nghiên cứu tập trung vào việc đa dạng hóa làm tăng hay giảm hiệu quả kinh doanh, và các chính sách nào cần quan tâm để gia tăng lợi nhuận. Phạm vi nghiên cứu giới hạn ở 26 NHTM Việt Nam, sử dụng dữ liệu thứ cấp từ báo cáo tài chính hợp nhất đã kiểm toán. Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng, bao gồm thống kê mô tả, phân tích ma trận tương quan, ước lượng hồi quy, và kiểm định các vấn đề khiếm khuyết.

Việc chỉ tập trung vào các hoạt động tín dụng truyền thống khiến các NHTM dễ bị tổn thương trước các biến động kinh tế. Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 và ảnh hưởng của Covid-19 đã cho thấy rõ điều này. Khi kinh tế suy thoái, doanh nghiệp gặp khó khăn, nợ xấu tăng cao, và thu nhập từ lãi vay giảm. Đa dạng hóa thu nhập giúp giảm sự phụ thuộc vào tín dụng, mở rộng sản phẩm, dịch vụ ngân hàng và tăng cường khả năng sinh lời.

Các nghiên cứu trên thế giới về tác động của đa dạng hóa đến hiệu quả kinh doanh chưa có sự đồng thuận. Một số nghiên cứu, như của Chiorazzo & cộng sự (2008) và Ali Osman Gurbuz & ctg (2013), cho thấy đa dạng hóa giúp tăng hiệu quả. Tuy nhiên, các nghiên cứu khác, như của De Young & Roland (2001) và Acharya & cộng sự (2006), lại cho rằng đa dạng hóa ảnh hưởng tiêu cực đến lợi nhuận và làm tăng rủi ro. Sự mâu thuẫn này cho thấy cần có thêm nghiên cứu để làm rõ vấn đề này, đặc biệt trong bối cảnh cụ thể của NHTM Việt Nam.

Nghiên cứu của Mercieca & cộng sự (2007) đã chỉ ra ba khía cạnh chính của đa dạng hóa thu nhập: đa dạng hóa theo sản phẩm và dịch vụ tài chính, đa dạng hóa qua địa điểm địa lý, và đa dạng hóa từ việc kết hợp giữa đa dạng sản phẩm, dịch vụ tài chính và địa lý. Phương pháp phổ biến để đo lường đa dạng hóa là sử dụng chỉ số Herfindahl-Hirschman Index (HHI). Tuy nhiên, việc lựa chọn phương pháp đo lường phù hợp phụ thuộc vào mục tiêu và phạm vi nghiên cứu, cũng như dữ liệu sẵn có.

Theo Markowit (1952), đa dạng hóa trong danh mục đầu tư giúp giảm bớt các rủi ro đặc thù. Trong lĩnh vực ngân hàng, đa dạng hóa thu nhập không chỉ giúp tăng hiệu quả kinh doanh mà còn là một công cụ quan trọng trong quản trị rủi ro. Bằng cách giảm sự phụ thuộc vào một nguồn thu nhập duy nhất, các NHTM có thể giảm thiểu tác động tiêu cực từ các biến động kinh tế và thị trường.

Mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập và hiệu quả kinh doanh có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, bao gồm quy mô ngân hàng, năng lực cạnh tranh, quản trị rủi ro, và môi trường kinh tế vĩ mô. Các NHTM lớn có thể có lợi thế hơn trong việc đa dạng hóa do có nguồn lực tài chính và chuyên môn tốt hơn. Ngoài ra, việc áp dụng công nghệ tài chính (Fintech) và chuyển đổi số cũng có thể ảnh hưởng đến khả năng đa dạng hóa và hiệu quả kinh doanh.

Thu nhập lãi thường chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu nhập của các NHTM, nhưng có thể bị ảnh hưởng bởi các biến động lãi suất và tình hình tín dụng. Thu nhập ngoài lãi, từ các dịch vụ phí, hoa hồng, và các hoạt động kinh doanh khác, có thể giúp giảm sự phụ thuộc vào thu nhập lãi và tăng tính ổn định tài chính. Việc so sánh tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE) và tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản (ROA) giữa các ngân hàng có mức độ đa dạng hóa khác nhau có thể cung cấp thông tin hữu ích về tác động của đa dạng hóa đến hiệu quả kinh doanh.

Mô hình nghiên cứu sử dụng chỉ số HHI để đo lường mức độ đa dạng hóa thu nhập, và các chỉ số ROA và ROE để đánh giá hiệu quả kinh doanh. Các biến kiểm soát bao gồm quy mô ngân hàng, tỷ lệ vốn sở hữu, tăng trưởng kinh tế, lạm phát, và tác động của Covid-19. Các biến số này được lựa chọn dựa trên các nghiên cứu trước đây và được kỳ vọng có tác động đến hiệu quả kinh doanh của các NHTM.

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng để phân tích dữ liệu. Đầu tiên, dữ liệu được thống kê mô tả để có cái nhìn tổng quan về các biến số. Sau đó, ma trận tương quan được sử dụng để kiểm tra mối quan hệ giữa các biến. Tiếp theo, phương pháp ước lượng hồi quy Pooled OLS, FEM và REM được sử dụng để ước lượng tác động của đa dạng hóa đến hiệu quả kinh doanh. Cuối cùng, các kiểm định Hausman, T-test và Breusch-Pagan được sử dụng để chọn ra mô hình tối ưu nhất. Bên cạnh đó, bài còn khắc phục các hiện tượng đa cộng tuyến, tự tương quan, biến nội sinh và phương sai sai số thay đổi để đưa ra kết luận chính xác nhất

Các NHTM nên tập trung vào việc phát triển các sản phẩm, dịch vụ mới để tăng thu nhập ngoài lãi. Việc đầu tư vào công nghệ tài chính (Fintech) và chuyển đổi số có thể giúp các ngân hàng cải thiện năng lực cạnh tranh và hiệu quả hoạt động. Ngoài ra, việc tăng cường quản trị rủi ro và tuân thủ các quy định pháp luật cũng là yếu tố quan trọng để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngân hàng.

Nghiên cứu này có một số hạn chế, bao gồm phạm vi nghiên cứu giới hạn ở 26 NHTM, và việc sử dụng dữ liệu thứ cấp. Các nghiên cứu trong tương lai có thể mở rộng phạm vi nghiên cứu, sử dụng dữ liệu sơ cấp, và xem xét các yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa đa dạng hóa và hiệu quả kinh doanh. Việc nghiên cứu tác động của đa dạng hóa đến rủi ro của ngân hàng cũng là một hướng nghiên cứu tiềm năng.