Tác Động Của Chính Sách Tiền Lương Tối Thiểu Đến Thu Nhập Lao Động Tại Việt Nam

Trong bối cảnh kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng, chính sách tiền lương tối thiểu ngày càng có ý nghĩa quan trọng. Chính sách tiền lương hợp lý tạo điều kiện đảm bảo đời sống tối thiểu cho người lao động và tạo động lực sản xuất. Doanh nghiệp cần tiết kiệm chi phí để nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững. Nhà nước đã luật hóa các chính sách về lao động, tiền lương, trong đó có vấn đề lương tối thiểu. Điều 91, Luật số 10/2012/QH13 quy định: Mức lương tối thiểu là mức thấp nhất trả cho người lao động làm công việc giản đơn nhất, trong điều kiện lao động bình thường, đảm bảo nhu cầu sống tối thiểu của người lao động và gia đình họ.

Các tranh cãi về mức lương tối thiểu quốc gia của các bên liên quan thiếu bằng chứng thực nghiệm định lượng để thuyết phục. Một kết quả khoa học dựa trên nghiên cứu logic sẽ góp phần quan trọng trong việc mở ra các hàm ý chính sách phù hợp. Đánh giá tác động của chính sách tăng lương tối thiểu vùng lên thu nhập của lao động ở Việt Nam sẽ cung cấp bằng chứng thực nghiệm đáng giá cho các hàm ý chính sách điều chỉnh lương tối thiểu trong tương lai. Nghiên cứu này không chỉ cung cấp một cái nhìn tổng quan về tác động của chính sách mà còn đề xuất các khuyến nghị cụ thể để cải thiện hiệu quả của chính sách trong tương lai.

Tiền lương được xem là biểu hiện bằng tiền của hao phí lao động đã bỏ ra, tính trên số lượng và chất lượng, được chủ lao động chi trả theo sự thỏa thuận, thống nhất của các bên liên quan, theo quy định pháp luật. Tiền lương nếu được quy định đúng đắn và phù hợp trong thị trường minh bạch sẽ tạo ra động lực to lớn kích thích người lao động gia tăng năng suất và làm việc hiệu quả hơn. Thu nhập cá nhân là tất cả các khoản thu nhập của một cá nhân kiếm được trong một niên độ thời gian nhất định từ tiền lương, đầu tư và các khoản khác, nó là tổng hợp của tất cả các thu nhập thực nhận bởi tất cả các cá nhân hoặc hộ gia đình.

Điều 91, chương VI, Bộ Luật lao động Việt Nam năm 2012 quy định: “Mức lương tối thiểu là mức thấp nhất trả cho người lao động làm công việc giản đơn nhất, trong điều kiện lao động bình thường và phải bảo đảm nhu cầu sống tối thiểu của người lao động và gia đình họ”. Mức lương tối thiểu được xác định theo tháng, ngày, giờ và được xác lập theo vùng, ngành. Mức lương tối thiểu do Chính phủ công bố trên cơ sở khuyến nghị của Hội đồng tiền lương quốc gia. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc bảo vệ quyền lợi của người lao động và đảm bảo an sinh xã hội.

Theo lý thuyết kinh tế, việc tăng tiền lương tối thiểu có thể có cả tác động tích cực và tiêu cực lên thị trường lao động. Một mặt, nó có thể cải thiện mức sống của người lao động có thu nhập thấp, giảm bất bình đẳng thu nhập và kích thích tiêu dùng. Mặt khác, nó có thể làm tăng chi phí lao động của doanh nghiệp, dẫn đến giảm việc làm, tăng giá hàng hóa và dịch vụ, và giảm sức cạnh tranh. Tác động thực tế của tiền lương tối thiểu phụ thuộc vào nhiều yếu tố, chẳng hạn như mức độ tăng tiền lương, đặc điểm của thị trường lao động, và chính sách kinh tế vĩ mô.

Để đánh giá tác động của chính sách, cần có một phương pháp khoa học và tin cậy để phân biệt giữa tác động thực sự của chính sách và các yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến kết quả. Có nhiều phương pháp đánh giá tác động khác nhau, chẳng hạn như phương pháp mẫu ngẫu nhiên, phương pháp điểm xu hướng (PSM), và phương pháp khác biệt trong khác biệt (DiD). Mỗi phương pháp có ưu và nhược điểm riêng, và việc lựa chọn phương pháp phù hợp phụ thuộc vào dữ liệu có sẵn và mục tiêu nghiên cứu.

Phương pháp DiD so sánh sự thay đổi của kết quả giữa nhóm can thiệp và nhóm đối chứng trong hai thời điểm khác nhau: trước và sau khi chính sách được thực hiện. Ưu điểm của phương pháp này là nó có thể kiểm soát các yếu tố cố định theo thời gian và các yếu tố đặc trưng của nhóm. Tuy nhiên, phương pháp DiD đòi hỏi giả định rằng nhóm can thiệp và nhóm đối chứng có xu hướng thay đổi kết quả song song nếu không có chính sách can thiệp.

Phương pháp PSM tạo ra một nhóm đối chứng tương đồng với nhóm can thiệp dựa trên các đặc điểm quan sát được. Đầu tiên, ước lượng điểm xu hướng (propensity score) cho mỗi cá nhân, là xác suất tham gia vào nhóm can thiệp dựa trên các biến quan sát được. Sau đó, ghép cặp các cá nhân trong nhóm can thiệp và nhóm đối chứng có điểm xu hướng gần nhau. Ưu điểm của phương pháp PSM là nó có thể giảm thiểu sai lệch do lựa chọn, nhưng nó không thể kiểm soát các biến không quan sát được.

Hiện nay tồn tại song song hai mức lương tối thiểu: lương tối thiểu vùng (áp dụng cho người lao động tại các doanh nghiệp hợp tác xã, tổ hợp tác, trang trại, hộ gia đình, cá nhân và các cơ quan, tổ chức có thuê mướn lao động và được tính cho 04 cấp vùng trên cả nước) và lương tối thiểu chung (hay “lương cơ sở”, áp dụng cho người lao động thuộc khu vực hưởng lương từ ngân sách nhà nước). Mức lương tối thiểu vùng được điều chỉnh hàng năm dựa trên khuyến nghị của Hội đồng Tiền lương Quốc gia, bao gồm đại diện của người lao động, người sử dụng lao động và nhà nước.

Tổng liên đoàn lao động Việt Nam tính toán rằng, với tiền lương tối thiểu hiện tại của 2 vợ chồng so với mức sống tối thiểu thì chỉ đảm bảo được một phần. Vì vậy, việc tiếp tục điều chỉnh tăng nhanh trong thời gian tới là hết sức cần thiết. Mức sống tối thiểu thường được xác định dựa trên các yếu tố như chi phí sinh hoạt, giá cả hàng hóa và dịch vụ, và nhu cầu cơ bản của con người. So sánh lương tối thiểu và mức sống tối thiểu giúp đánh giá mức độ đảm bảo đời sống của người lao động.

Theo tính toán của VCCI, tổng chi phí lao động của doanh nghiệp trung bình ở một mức nhất định mỗi năm. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế mạnh mẽ, năng lực cạnh tranh của khối doanh nghiệp sẽ bị giảm sút đáng kể khi chi phí hoạt động gia tăng trong khi năng suất lao động không theo kịp. Các chính sách điều chỉnh cần được xem xét kỹ lưỡng, dựa vào các phân tích và đánh giá cụ thể, vừa tạo ra sức thuyết phục, vừa đảm bảo hài hòa lợi ích cho các đối tượng liên quan.

Nghiên cứu xem xét tác động của chính sách lên ba loại thu nhập: tiền lương, thu nhập từ việc làm chính, và tổng thu nhập bình quân. Kết quả cho thấy tác động của chính sách lên tiền lương là lớn nhất, sau đó là thu nhập từ việc làm chính, và cuối cùng là tổng thu nhập bình quân. Điều này cho thấy rằng chính sách tiền lương tối thiểu có tác động trực tiếp đến tiền lương của người lao động, nhưng tác động gián tiếp đến các nguồn thu nhập khác là ít hơn.

Tác động của chính sách tăng tiền lương tối thiểu vùng không đồng đều giữa các vùng miền. Một số vùng có tác động tích cực và đáng kể lên thu nhập của người lao động, trong khi các vùng khác lại không thấy tác động đáng kể hoặc thậm chí có tác động tiêu cực. Sự khác biệt này có thể do sự khác biệt về đặc điểm kinh tế, thị trường lao động, và mức độ tuân thủ chính sách giữa các vùng.

Nghiên cứu cũng xem xét tác động của chính sách lên các nhóm lao động yếu thế, chẳng hạn như phụ nữ, người dân tộc thiểu số, lao động nông thôn, và lao động có trình độ học vấn thấp. Kết quả cho thấy rằng chính sách có tác động tích cực đến các nhóm này, giúp cải thiện thu nhập và giảm bất bình đẳng. Tuy nhiên, tác động của chính sách cũng có thể bị hạn chế bởi các yếu tố khác, chẳng hạn như sự phân biệt đối xử trên thị trường lao động và thiếu cơ hội đào tạo.

Nghiên cứu cho thấy rằng chính sách tăng tiền lương tối thiểu vùng có tác động tích cực đến thu nhập của người lao động, nhưng tác động này không đồng đều giữa các vùng và các nhóm lao động khác nhau. Ngoài ra, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng chính sách tiền lương ở Việt Nam chưa gắn liền với năng suất lao động, và có thể tạo ra những hiệu ứng tiêu cực lên xã hội.

Nên thận trọng hơn trong việc điều chỉnh tăng tiền lương tối thiểu vùng ở những năm tiếp theo, cần cân nhắc kỹ lưỡng tác động của chính sách đến doanh nghiệp và nền kinh tế. Xây dựng chính sách tiền lương tối thiểu vùng đa mục tiêu hơn hiện tại, không chỉ tập trung vào việc đảm bảo mức sống tối thiểu mà còn khuyến khích năng suất lao động và phát triển kinh tế. Tăng cường hệ thống giám sát và triển khai thực thi chính sách để tác động chính sách thực sự phát huy trên những đối tượng cần hướng tới.

Nghiên cứu này có một số hạn chế, chẳng hạn như việc sử dụng dữ liệu thứ cấp, và việc khó khăn trong việc kiểm soát tất cả các yếu tố có thể ảnh hưởng đến thu nhập của người lao động. Các nghiên cứu tiếp theo nên sử dụng dữ liệu sơ cấp, và tập trung vào việc phân tích tác động của chính sách tiền lương tối thiểu đến năng suất lao động và sự phát triển của doanh nghiệp.