Luận văn: Ảnh hưởng của Chất lượng Kiểm toán đến Quản trị Lợi nhuận của các Công ty Niêm yết tại Việt Nam

• Tác giả: Tran Phuong Quynh
• Người hướng dẫn: Phd. La Xuan Dao
• Trường học: The University Of Economics And Law
• Chuyên ngành: Accounting And Auditing
• Đề tài: The Effect Of Audit Quality On Earnings Management Of Vietnam Listed Firms
• Loại tài liệu: Graduation Thesis
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Ho Chi Minh City

• ACKNOWLEDGEMENT
• ABSTRACT
• Contents
• 1. Chapter 1: The theoretical foundations and hypothesis development
• 1.1. Accrual Basis and Cash Basis
• 1.2. Agency theory and audit monitoring mechanism
• 1.3. The hypothesis development and research model
• 1.4. The impact of Audit Quality on Earnings management
• 1.5. Conclusion for chapter 1
• 2. Chapter 2: The Effect of Audit Quality on Earnings Management in Vietnam from 2012 To 2016
• 2.1. Measurement on Earnings Management
• 2.2. Estimation models and regression formula
• 2.3. Conclusion for chapter 2
• 3. Chapter 3: Descriptive Statistics and Factor Analyses
• 3.1. Selection between Pooled OLS and Fixed Effect Model
• 3.2. Selection between Fixed Effect Model and Random Effect Model
• 3.3. Descriptive Statistics and Factor Analyses
• 3.4. Autocorrelation test and Multicollinearity test
• 3.5. Conclusion for chapter 3
• 4. Chapter 4: Limitations and Recommendations
• 4.1. Limitations of the research
• 4.2. Facts of Vietnam and Recommendations
• 4.3. Conclusion for chapter 4
• List of tables
• List of abbreviation

I. Tổng quan về Tác động của Chất lượng Kiểm toán tới DN Niêm yết

Báo cáo tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin cho các doanh nghiệp niêm yết. Các công ty kiểm toán được coi là bên thứ ba giúp giảm thiểu bất cân xứng thông tin và đưa ra ý kiến về tính trung thực và hợp lý của báo cáo tài chính. Tuy nhiên, nhiều vụ gian lận tài chính, như vụ Enron và Bach Tuyet Cotton Corporation, đã đặt ra nghi ngờ về chất lượng kiểm toán và ảnh hưởng của nó đến quản trị lợi nhuận. Bài viết này sẽ làm rõ tác động của chất lượng kiểm toán lên quản trị lợi nhuận tại các doanh nghiệp niêm yết ở Việt Nam. Nhiều nghiên cứu thực nghiệm đã được thực hiện ở các nước phát triển để chỉ ra mối quan hệ giữa quản trị lợi nhuận và audit quality, nhưng chủ đề này vẫn còn hạn chế ở các nước đang phát triển. Nghiên cứu về 'Tác động của Chất lượng Kiểm toán đến Quản trị Lợi nhuận của các doanh nghiệp niêm yết Việt Nam' sẽ phản ánh earnings management hiện tại bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khác nhau, bao gồm cả chất lượng dịch vụ kiểm toán.

1.1. Vai trò của Kiểm toán Độc lập với Doanh nghiệp Niêm yết

Kiểm toán độc lập đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch và đáng tin cậy của báo cáo tài chính. Theo De Angelo (1981), kiểm toán độc lập là giải pháp hiệu quả về chi phí để giải quyết các chi phí đại diện giữa chủ sở hữu và người quản lý. Kiểm toán độc lập giúp giảm thiểu rủi ro gian lận tài chính và tăng cường niềm tin của nhà đầu tư vào thị trường chứng khoán Việt Nam. Vai trò của Ủy ban kiểm toán cũng được nhấn mạnh trong việc nâng cao chất lượng kiểm toán và giảm thiểu quản trị lợi nhuận.

1.2. Quản trị Lợi nhuận và Các hình thức Quản trị Lợi nhuận

Quản trị lợi nhuận (Earnings Management) đề cập đến việc can thiệp có chủ đích vào quá trình lập báo cáo tài chính bên ngoài, với mục đích đạt được lợi ích cá nhân. Healy and Wahlen (1999) định nghĩa earnings management là hành động sử dụng sự linh hoạt trong các quy tắc kế toán để điều chỉnh báo cáo tài chính, nhằm đánh lừa các bên liên quan về hiệu quả kinh tế thực sự của công ty. Có nhiều hình thức quản trị lợi nhuận, bao gồm accruals management và real earnings management, mỗi hình thức có ưu và nhược điểm riêng.

1.3. Bức tranh Quản trị Lợi nhuận tại Doanh nghiệp Niêm yết Việt Nam

Theo thống kê của Vietstock, tỷ lệ điều chỉnh earnings management sau kiểm toán khá cao, nhưng có xu hướng giảm dần theo năm. Từ năm 2012 đến 6 tháng đầu năm 2015, tỷ lệ điều chỉnh tăng và giảm sau kiểm toán chiếm hơn 70% tổng số công ty. Số lượng điều chỉnh giảm sau kiểm toán thường cao hơn điều chỉnh tăng. Các vụ việc như Ocean Group (OGC) và Truong Thanh Furniture Corporation (TTF) cho thấy vấn đề quản trị lợi nhuận vẫn còn tồn tại ở các doanh nghiệp niêm yết Việt Nam.

II. Vấn đề Thách thức Quản trị Lợi nhuận và Kiểm toán tại VN

Mặc dù chuẩn mực kiểm toán Việt Nam ngày càng được cải thiện, vẫn còn nhiều thách thức trong việc đảm bảo chất lượng kiểm toán và ngăn chặn quản trị lợi nhuận. Môi trường pháp lý, nhu cầu về chất lượng kiểm toán cao còn thấp, và rủi ro kiện tụng đối với kiểm toán viên còn hạn chế. Điều này có thể giải thích tại sao một số nghiên cứu không tìm thấy sự khác biệt về audit quality giữa các công ty Big4 và non-Big4, cũng như tác động của audit quality đến earnings management. Sự thiếu tin tưởng vào báo cáo tài chính và độ tin cậy của thông tin là một vấn đề nghiêm trọng cần được giải quyết.

2.1. Thiếu Minh bạch và Gian lận Tài chính tại Doanh nghiệp Niêm yết

Gian lận tài chính và thiếu tính minh bạch là những vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến niềm tin của nhà đầu tư và hiệu quả của thị trường chứng khoán Việt Nam. Các công ty có thể sử dụng các kỹ thuật earnings management để che giấu tình hình tài chính thực tế, làm sai lệch thông tin và gây thiệt hại cho các bên liên quan. Việc tăng cường kiểm soát nội bộ và nâng cao đạo đức nghề nghiệp kiểm toán là rất quan trọng để giải quyết vấn đề này.

2.2. Môi trường Kiểm toán và Ảnh hưởng của Luật pháp Việt Nam

Môi trường kiểm toán tại Việt Nam, bao gồm cả hệ thống pháp luật và quy định, có ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng kiểm toán và khả năng ngăn chặn quản trị lợi nhuận. Các quy định lỏng lẻo hoặc không được thực thi nghiêm túc có thể tạo cơ hội cho các công ty thực hiện earnings management mà không bị phát hiện. Việc cải thiện khung pháp lý và tăng cường giám sát là cần thiết để đảm bảo audit quality và tính minh bạch.

2.3. Yếu tố Chủ quan và Đạo đức Nghề nghiệp Kiểm toán

Yếu tố chủ quan của kiểm toán viên và đạo đức nghề nghiệp kiểm toán cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng kiểm toán. Áp lực từ khách hàng, xung đột lợi ích, và sự thiếu chuyên nghiệp có thể dẫn đến việc kiểm toán viên bỏ qua các sai sót hoặc gian lận tài chính. Việc nâng cao nhận thức về đạo đức nghề nghiệp và tăng cường đào tạo cho kiểm toán viên là rất quan trọng.

III. Cách Chất lượng Kiểm toán ảnh hưởng Quản trị Lợi nhuận Earnings

Chất lượng kiểm toán có thể ảnh hưởng đến quản trị lợi nhuận thông qua nhiều kênh khác nhau. Kiểm toán độc lập và khách quan có thể giúp phát hiện và ngăn chặn các hành vi earnings management. Các công ty kiểm toán lớn và có uy tín thường có nhiều nguồn lực và kinh nghiệm hơn để thực hiện kiểm toán kỹ lưỡng và đảm bảo tính minh bạch của báo cáo tài chính. Việc tăng cường Ủy ban kiểm toán và nâng cao kiểm soát nội bộ cũng có thể giúp cải thiện chất lượng kiểm toán và giảm thiểu quản trị lợi nhuận.

3.1. Vai trò của Kiểm toán viên trong Phát hiện và Ngăn chặn Gian lận

Kiểm toán viên có trách nhiệm phát hiện và ngăn chặn gian lận tài chính và các hành vi earnings management. Để thực hiện nhiệm vụ này, kiểm toán viên cần có kiến thức chuyên môn sâu rộng, kỹ năng phân tích tốt, và đạo đức nghề nghiệp vững vàng. Kiểm toán viên cũng cần phải độc lập và khách quan, không bị ảnh hưởng bởi áp lực từ khách hàng hoặc các bên liên quan khác.

3.2. Tăng cường Kiểm soát Nội bộ để Cải thiện Chất lượng Kiểm toán

Kiểm soát nội bộ mạnh mẽ có thể giúp cải thiện chất lượng kiểm toán và giảm thiểu quản trị lợi nhuận. Các công ty nên thiết lập và duy trì hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả, bao gồm các quy trình và thủ tục để đảm bảo tính minh bạch và chính xác của báo cáo tài chính. Ủy ban kiểm toán có vai trò quan trọng trong việc giám sát hệ thống kiểm soát nội bộ và đảm bảo rằng nó hoạt động hiệu quả.

3.3. Nâng cao Trách nhiệm của Hội đồng Quản trị

Hội đồng quản trị có trách nhiệm giám sát hoạt động của công ty và đảm bảo rằng báo cáo tài chính được lập một cách trung thực và hợp lý. Hội đồng quản trị nên có kiến thức về kiểm toán và quản trị lợi nhuận, và nên tích cực tham gia vào quá trình kiểm toán. Việc tăng cường trách nhiệm của hội đồng quản trị có thể giúp cải thiện chất lượng kiểm toán và giảm thiểu rủi ro gian lận tài chính.

IV. Nghiên cứu về Chất lượng Kiểm toán và Quản trị Lợi nhuận tại VN

Nghiên cứu này sử dụng dữ liệu từ Thomson Reuter DataStream từ năm 2012 đến 2016, bao gồm 196 doanh nghiệp niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HOSE). Phương pháp nghiên cứu là định lượng, sử dụng mô hình hồi quy kết hợp Pooled-OLS, Random Effects Model (REM) và Fixed Effects Model (FEM). Nghiên cứu đánh giá tác động của audit quality (biến độc lập) lên earnings management (biến phụ thuộc) thông qua mô hình của Lukman Ahmad, Edi Suhara và Yusri Ilyas (2016).

4.1. Dữ liệu và Phương pháp Nghiên cứu về Quản trị Lợi nhuận

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng và đánh giá mô hình dữ liệu kết hợp Pooled-OLS (ordinary least squares), Random Effects Model (REM) và Fixed Effects Model (FEM). Dữ liệu được sắp xếp thành dữ liệu bảng (panel data) bao gồm nhiều đơn vị công ty chéo và mỗi đơn vị chéo thời gian. Các công ty niêm yết được phân loại thành 8 ngành chính từ Global Industry Classification Standard (GICS), loại trừ các ngành chuyên biệt như tài chính, bảo hiểm và bất động sản.

4.2. Đo lường Quản trị Lợi nhuận qua Mô hình Jones sửa đổi

Nghiên cứu đánh giá dữ liệu bảng thông qua mô hình Jones sửa đổi của Dechow (1995). Mô hình hồi quy được áp dụng để đánh giá tác động của chất lượng kiểm toán (biến độc lập) đến quản trị lợi nhuận (biến phụ thuộc) thông qua mô hình của Lukman Ahmad, Edi Suhara và Yusri Ilyas (2016). Sau đó, nghiên cứu thực hiện thống kê mô tả và phân tích nhân tố để làm rõ các giả thuyết đã đề xuất.

4.3. Kết quả Nghiên cứu và Đánh giá Chất lượng Kiểm toán

Kết quả nghiên cứu cho thấy chất lượng kiểm toán không ảnh hưởng đến earnings management của các doanh nghiệp niêm yết tại Thành phố Hồ Chí Minh. Điều này có thể do môi trường kiểm toán đặc thù của Việt Nam, như hệ thống pháp luật, nhu cầu audit quality cao còn thấp, và rủi ro kiện tụng đối với kiểm toán viên còn hạn chế. Kết quả này mở ra hướng xem xét các yếu tố khác ảnh hưởng đến earnings management.

V. Giải pháp Nâng cao Chất lượng Kiểm toán Giảm Quản trị Lợi nhuận

Để nâng cao chất lượng kiểm toán và giảm thiểu quản trị lợi nhuận tại các doanh nghiệp niêm yết Việt Nam, cần có các giải pháp đồng bộ từ nhiều phía. Chính phủ cần hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường giám sát và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm. Các công ty kiểm toán cần nâng cao đạo đức nghề nghiệp, đầu tư vào đào tạo và áp dụng các phương pháp kiểm toán tiên tiến. Các doanh nghiệp niêm yết cần tăng cường kiểm soát nội bộ và nâng cao vai trò của Ủy ban kiểm toán.

5.1. Hoàn thiện Khung Pháp lý và Tăng cường Giám sát Kiểm toán

Chính phủ cần hoàn thiện khung pháp lý về kiểm toán và báo cáo tài chính, đảm bảo tính minh bạch và rõ ràng của các quy định. Cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường giám sát hoạt động kiểm toán, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm và đảm bảo tính minh bạch của thị trường chứng khoán Việt Nam. Cần có chế tài mạnh mẽ đối với các hành vi gian lận tài chính và earnings management.

5.2. Nâng cao Đạo đức Nghề nghiệp và Trình độ Chuyên môn Kiểm toán

Các công ty kiểm toán cần chú trọng nâng cao đạo đức nghề nghiệp và trình độ chuyên môn của kiểm toán viên. Việc đào tạo thường xuyên và liên tục là cần thiết để cập nhật kiến thức và kỹ năng cho kiểm toán viên. Các công ty kiểm toán cũng nên tạo ra môi trường làm việc khuyến khích tính độc lập và khách quan của kiểm toán viên.

5.3. Tăng cường Kiểm soát Nội bộ và Vai trò của Ủy ban Kiểm toán

Các doanh nghiệp niêm yết cần tăng cường kiểm soát nội bộ, thiết lập và duy trì hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả. Ủy ban kiểm toán cần đóng vai trò tích cực trong việc giám sát hệ thống kiểm soát nội bộ và đảm bảo rằng báo cáo tài chính được lập một cách trung thực và hợp lý. Ủy ban kiểm toán cần có đủ kiến thức và kinh nghiệm để thực hiện nhiệm vụ của mình một cách hiệu quả.

VI. Kết luận Triển vọng Chất lượng Kiểm toán Quản trị Lợi nhuận

Nghiên cứu này đã cung cấp cái nhìn tổng quan về tác động của chất lượng kiểm toán đến quản trị lợi nhuận của các doanh nghiệp niêm yết tại Việt Nam. Mặc dù kết quả nghiên cứu không cho thấy mối quan hệ trực tiếp giữa audit quality và earnings management, nhưng điều này không có nghĩa là audit quality không quan trọng. Chất lượng kiểm toán vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch và độ tin cậy của báo cáo tài chính, góp phần vào sự phát triển bền vững của thị trường chứng khoán Việt Nam.

6.1. Hạn chế của Nghiên cứu và Hướng Nghiên cứu Tương lai

Nghiên cứu này có một số hạn chế, bao gồm việc sử dụng dữ liệu trong một khoảng thời gian giới hạn và chỉ xem xét một số yếu tố ảnh hưởng đến earnings management. Các nghiên cứu trong tương lai có thể xem xét các yếu tố khác, chẳng hạn như văn hóa doanh nghiệp, môi trường kinh tế vĩ mô, và quy định pháp luật.

6.2. Tầm quan trọng của Tính Minh bạch và Đạo đức trong Tài chính

Tính minh bạch và đạo đức nghề nghiệp là những yếu tố then chốt trong việc xây dựng một hệ thống tài chính vững mạnh và đáng tin cậy. Các công ty, kiểm toán viên, và cơ quan quản lý nhà nước cần chung tay xây dựng một môi trường tài chính minh bạch, công bằng, và hiệu quả.

6.3. Chất lượng Kiểm toán Động lực phát triển Thị trường Chứng khoán

Việc nâng cao chất lượng kiểm toán là một trong những động lực quan trọng để phát triển thị trường chứng khoán Việt Nam một cách bền vững. Chất lượng kiểm toán cao sẽ giúp tăng cường niềm tin của nhà đầu tư, thu hút vốn đầu tư, và thúc đẩy sự tăng trưởng của nền kinh tế.

Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ 2012 đến 2016, nghiên cứu đã thu thập dữ liệu từ 196 công ty niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HOSE), với tổng cộng 980 quan sát. Theo thống kê từ Vietstock, tỷ lệ điều chỉnh quản lý lợi nhuận sau kiểm toán của các công ty niêm yết trong giai đoạn này dao động khá lớn, với tỷ lệ điều chỉnh giảm chiếm khoảng 46-48,9% và điều chỉnh tăng chiếm khoảng 20-36%. Vấn đề nghiên cứu tập trung vào ảnh hưởng của chất lượng kiểm toán đến hành vi quản lý lợi nhuận của các doanh nghiệp này. Mục tiêu cụ thể là đánh giá xem liệu các yếu tố đại diện cho chất lượng kiểm toán như quy mô kiểm toán viên (Big4 và non-Big4) và mức độ chuyên môn ngành của kiểm toán viên có tác động tiêu cực đến quản lý lợi nhuận hay không. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong các công ty niêm yết thuộc 8 ngành chính theo chuẩn phân loại ngành toàn cầu (GICS), loại trừ các ngành tài chính, bảo hiểm và bất động sản do đặc thù khác biệt. Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc cung cấp cái nhìn thực nghiệm về mối quan hệ giữa chất lượng kiểm toán và quản lý lợi nhuận trong bối cảnh thị trường chứng khoán Việt Nam, góp phần hoàn thiện cơ chế giám sát và nâng cao minh bạch tài chính.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết đại lý và cơ chế giám sát kiểm toán. Lý thuyết đại lý giải thích mối quan hệ giữa chủ sở hữu (người ủy quyền) và ban quản lý (người đại diện), trong đó sự bất cân xứng thông tin có thể dẫn đến hành vi quản lý lợi nhuận nhằm mục đích cá nhân. Cơ chế giám sát kiểm toán được xem là công cụ độc lập giúp giảm thiểu rủi ro này bằng cách kiểm tra và xác nhận tính trung thực của báo cáo tài chính. Về mô hình đo lường, nghiên cứu sử dụng mô hình Modified Jones của Dechow (1995) để ước lượng khoản mục tích lũy tùy ý (discretionary accruals) làm đại diện cho quản lý lợi nhuận. Hai khái niệm chính được sử dụng là:

• Chất lượng kiểm toán: được đại diện bởi quy mô kiểm toán viên (Big4 vs non-Big4) và mức độ chuyên môn ngành (được xác định qua thị phần kiểm toán viên trong ngành).
• Quản lý lợi nhuận: được đo bằng khoản tích lũy tùy ý, phản ánh sự can thiệp có chủ ý của quản lý vào báo cáo tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính là bộ dữ liệu tài chính của 196 công ty niêm yết trên HOSE giai đoạn 2012-2016, thu thập từ Thomson Reuters DataStream. Các công ty được phân loại theo 8 ngành chính theo chuẩn GICS, loại trừ các ngành tài chính, bảo hiểm và bất động sản. Phương pháp phân tích sử dụng dữ liệu bảng (panel data) với 980 quan sát, áp dụng các mô hình hồi quy Pooled-OLS, Fixed Effects Model (FEM) và Random Effects Model (REM). Qua các kiểm định Redundant Fixed Effects Test và Hausman Test, mô hình FEM được lựa chọn phù hợp nhất. Các biến kiểm soát bao gồm quy mô công ty (log tổng tài sản), tỷ lệ đòn bẩy tài chính và dòng tiền hoạt động. Phân tích được thực hiện bằng phần mềm E-views, đảm bảo kiểm tra các giả định về tự tương quan và đa cộng tuyến.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ảnh hưởng của quy mô kiểm toán viên (Big4 vs non-Big4): Kết quả hồi quy cho thấy biến đại diện cho kiểm toán viên Big4 không có tác động thống kê đến quản lý lợi nhuận (p-value = 0.05). Điều này cho thấy không có sự khác biệt rõ ràng về chất lượng kiểm toán giữa các công ty Big4 và non-Big4 tại Việt Nam trong giai đoạn nghiên cứu.

2. Ảnh hưởng của chuyên môn ngành kiểm toán viên: Biến đại diện cho chuyên môn ngành kiểm toán viên (thị phần lớn hơn 20%) cũng không có tác động đáng kể đến quản lý lợi nhuận (p-value = 0.05), phản ánh rằng mức độ chuyên môn ngành không ảnh hưởng đến hành vi quản lý lợi nhuận.

3. Quy mô công ty: Biến log tổng tài sản có hệ số dương và có ý nghĩa thống kê (β = 0.05), cho thấy các công ty lớn có xu hướng quản lý lợi nhuận cao hơn.

4. Dòng tiền hoạt động: Biến dòng tiền hoạt động có hệ số âm và có ý nghĩa thống kê (β = -0.05), phù hợp với giả thuyết rằng dòng tiền hoạt động cao làm giảm nhu cầu quản lý lợi nhuận.

5. Tỷ lệ đòn bẩy tài chính: Không tìm thấy mối liên hệ có ý nghĩa thống kê giữa đòn bẩy và quản lý lợi nhuận, có thể do dữ liệu về nợ bị hạn chế hoặc bị che giấu.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy chất lượng kiểm toán, được đại diện bởi quy mô kiểm toán viên và chuyên môn ngành, không ảnh hưởng đến hành vi quản lý lợi nhuận của các công ty niêm yết tại HOSE. Điều này tương đồng với các nghiên cứu tại Hàn Quốc, nơi môi trường pháp lý yếu, rủi ro kiện tụng thấp và nhu cầu về kiểm toán chất lượng cao không cao dẫn đến việc kiểm toán viên không bị ràng buộc chặt chẽ trong việc hạn chế hành vi quản lý lợi nhuận. Các công ty Big4 tại Việt Nam cũng có thể giảm phí kiểm toán để duy trì khách hàng, làm giảm động lực cung cấp dịch vụ kiểm toán chất lượng cao. Ngoài ra, mối quan hệ cá nhân trong việc lựa chọn kiểm toán viên cũng làm giảm tính độc lập và hiệu quả của kiểm toán. Kết quả này được minh họa qua bảng hồi quy và biểu đồ phân phối khoản tích lũy tùy ý, cho thấy sự phân bố tương tự giữa các nhóm kiểm toán viên. Các biến kiểm soát như quy mô công ty và dòng tiền hoạt động có tác động phù hợp với lý thuyết và các nghiên cứu trước đây, khẳng định tính hợp lệ của mô hình.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường khung pháp lý và chế tài kiểm toán: Bộ Tài chính cần hoàn thiện và cập nhật các văn bản hướng dẫn kiểm toán, đặc biệt là áp dụng đầy đủ các chuẩn mực IFRS mới như IFRS 15 để nâng cao tính minh bạch và chuẩn mực báo cáo tài chính. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ Tài chính, VACPA.

2. Nâng cao năng lực và đạo đức nghề nghiệp của kiểm toán viên: Tổ chức các chương trình đào tạo, kiểm tra chất lượng định kỳ và tăng cường giám sát độc lập đối với các công ty kiểm toán, đặc biệt là các công ty nhỏ và vừa. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: VACPA, các trường đại học, tổ chức đào tạo nghề.

3. Tăng cường chế tài xử phạt vi phạm kiểm toán: Áp dụng các hình thức xử phạt nghiêm khắc như phạt tiền, đình chỉ hoạt động, thu hồi giấy phép đối với các công ty kiểm toán vi phạm chuẩn mực, nhằm nâng cao tính răn đe. Thời gian thực hiện: ngay lập tức; Chủ thể: Bộ Tài chính, cơ quan quản lý nhà nước.

4. Nâng cao nhận thức của doanh nghiệp và nhà đầu tư: Khuyến khích các doanh nghiệp niêm yết và nhà đầu tư đánh giá nghiêm túc chất lượng kiểm toán, không chỉ dựa vào thương hiệu kiểm toán viên mà còn dựa trên chất lượng thực tế của báo cáo tài chính. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, các tổ chức nhà đầu tư.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý doanh nghiệp niêm yết: Hiểu rõ tác động của kiểm toán đến quản lý lợi nhuận, từ đó lựa chọn kiểm toán viên phù hợp và nâng cao tính minh bạch báo cáo tài chính.

2. Các công ty kiểm toán và kiểm toán viên: Nắm bắt các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán và hành vi quản lý lợi nhuận để cải thiện quy trình kiểm toán và nâng cao uy tín nghề nghiệp.

3. Cơ quan quản lý nhà nước và Bộ Tài chính: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, quy định và giám sát hoạt động kiểm toán nhằm bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư và thị trường.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán – kiểm toán: Tham khảo phương pháp luận, mô hình nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực quản lý lợi nhuận và chất lượng kiểm toán.

Câu hỏi thường gặp

1. Chất lượng kiểm toán được đo lường như thế nào trong nghiên cứu này?
   Chất lượng kiểm toán được đại diện bởi hai biến chính: quy mô kiểm toán viên (Big4 hoặc non-Big4) và mức độ chuyên môn ngành (thị phần kiểm toán viên trong ngành lớn hơn 20%). Đây là các chỉ số gián tiếp phổ biến trong nghiên cứu về kiểm toán.

2. Tại sao nghiên cứu không bao gồm các ngành tài chính, bảo hiểm và bất động sản?
   Các ngành này có đặc thù kinh doanh và quy định kế toán riêng biệt, có thể làm sai lệch kết quả phân tích chung về quản lý lợi nhuận và chất lượng kiểm toán, nên được loại trừ để đảm bảo tính đồng nhất mẫu.

3. Mô hình Modified Jones được sử dụng để làm gì?
   Mô hình Modified Jones được dùng để ước lượng khoản tích lũy tùy ý, giúp phân biệt giữa khoản tích lũy không tùy ý (theo chuẩn mực kế toán) và khoản tích lũy tùy ý do quản lý điều chỉnh nhằm mục đích cá nhân.

4. Tại sao kết quả cho thấy không có sự khác biệt về chất lượng kiểm toán giữa Big4 và non-Big4?
   Do môi trường pháp lý và giám sát tại Việt Nam còn yếu, rủi ro kiện tụng thấp, cùng với việc các công ty Big4 có thể giảm phí để duy trì khách hàng, dẫn đến chất lượng kiểm toán thực tế không khác biệt rõ ràng.

5. Các doanh nghiệp có thể làm gì để giảm quản lý lợi nhuận?
   Doanh nghiệp nên tăng cường minh bạch trong báo cáo tài chính, lựa chọn kiểm toán viên có uy tín và chuyên môn phù hợp, đồng thời xây dựng cơ chế kiểm soát nội bộ hiệu quả để hạn chế hành vi quản lý lợi nhuận.

Kết luận

• Nghiên cứu sử dụng dữ liệu 980 quan sát từ 196 công ty niêm yết trên HOSE giai đoạn 2012-2016, áp dụng mô hình Modified Jones để đo lường quản lý lợi nhuận.
• Kết quả cho thấy chất lượng kiểm toán, được đại diện bởi quy mô kiểm toán viên và chuyên môn ngành, không ảnh hưởng đáng kể đến quản lý lợi nhuận tại Việt Nam.
• Quy mô công ty và dòng tiền hoạt động là hai yếu tố kiểm soát có tác động rõ ràng đến quản lý lợi nhuận.
• Môi trường pháp lý và giám sát kiểm toán còn yếu kém là nguyên nhân chính dẫn đến kết quả trên.
• Các bước tiếp theo bao gồm hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực kiểm toán viên và tăng cường chế tài xử phạt nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán và minh bạch tài chính.

Hành động ngay: Các nhà quản lý, kiểm toán viên và cơ quan quản lý cần phối hợp thực hiện các khuyến nghị để cải thiện môi trường kiểm toán và giảm thiểu quản lý lợi nhuận, góp phần phát triển thị trường chứng khoán minh bạch và bền vững.