Tác động của chi tiêu cho y tế và quân sự đến mức độ tham nhũng ở các nước mới nổi và đang phát triển

• Tác giả: Bùi Thị Hoàng Yến
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Kim Quyến
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài Chính – Ngân Hàng
• Đề tài: Tác Động Của Chi Tiêu Y Tế Và Quân Sự Đến Mức Độ Tham Nhũng Ở Các Nước Mới Nổi Và Các Nước Đang Phát Triển
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Thành Phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu
• 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.4. Đóng góp của đề tài nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu
• 1.6. TỔNG QUAN KHÁI NIỆM, LÝ THUYẾT VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY
• 1.6.1. Chỉ số kiểm soát tham nhũng
• 1.6.2. Khái niệm và cách đo lường
• 1.6.3. Tình hình kiểm soát tham nhũng ở các quốc gia
• 1.6.4. Tình hình Chi tiêu chính phủ
• 1.6.5. Lý thuyết tìm kiếm những đặc lợi chính trị (political rent-seeking)
• 1.6.6. Lý thuyết đại diện (Principle – Agent Theory)
• 1.6.7. Tổng quan các nghiên cứu trước
• 1.6.7.1. Tác động cùng chiều của chi tiêu chính phủ đến tham nhũng
• 1.6.7.2. Tác động ngược chiều của chi tiêu chính phủ đến tham nhũng
• 1.6.7.3. Tác động ngược lại của tham nhũng lên chi tiêu chính phủ
• 1.6.7.4. Tác động của các biến số kiểm soát đến tham nhũng
• 1.7. MÔ HÌNH VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU
• 1.7.1. Giới thiệu về phương pháp ước lượng FEM, REM, PSCE
• 1.7.2. Giới thiệu về phương pháp ước lượng IV-GMM trong mô hình dữ liệu bảng có biến nội sinh
• 1.7.3. Mô hình hồi quy với biến công cụ (IV-GMM)
• 1.7.4. Mô hình nghiên cứu dạng thực nghiệm
• 1.7.5. Dữ liệu và biến nghiên cứu
• 1.7.5.1. Dữ liệu nghiên cứu
• 1.7.5.2. Các biến nghiên cứu trong mô hình
• 1.8. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM
• 1.8.1. Tác động của Chi tiêu Chính phủ lên tham nhũng
• 1.8.2. Tác động của Chi tiêu cho y tế lên tham nhũng
• 1.8.3. Tác động của Chi tiêu cho quân sự lên tham nhũng
• 1.8.4. Tổng hợp kết quả Kiểm định
• 1.9. ĐỀ XUẤT CHÍNH SÁCH
• 1.9.1. Đề xuất chính sách
• 1.9.2. Hạn chế của dữ liệu và mô hình phân tích
• Tài liệu tham khảo
• Phụ lục

I. Tác động của chi tiêu y tế đến tham nhũng

Nghiên cứu chỉ ra rằng chi tiêu y tế có mối liên hệ chặt chẽ với mức độ tham nhũng ở các nước mới nổi và đang phát triển. Khi chi tiêu y tế tăng lên, có thể tạo ra nhiều cơ hội cho các hành vi tham nhũng, đặc biệt trong việc phân bổ ngân sách cho các dịch vụ y tế. Theo lý thuyết tìm kiếm lợi ích chính trị, các khoản chi tiêu lớn có thể dẫn đến việc các quan chức lợi dụng quyền lực để trục lợi cá nhân. Một nghiên cứu của Tanzi (1998) cho thấy rằng chi tiêu y tế không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng mà còn có thể làm gia tăng tham nhũng nếu không có sự giám sát và minh bạch trong quản lý tài chính. Hơn nữa, việc thiếu minh bạch trong quy trình phân bổ ngân sách cho y tế có thể dẫn đến sự nghi ngờ và mất lòng tin từ phía công chúng, làm gia tăng tình trạng tham nhũng. Do đó, việc cải cách chính sách và tăng cường minh bạch tài chính là rất cần thiết để giảm thiểu tham nhũng trong lĩnh vực này.

1.1. Tình hình chi tiêu y tế và tham nhũng

Tình hình chi tiêu y tế ở các nước mới nổi và đang phát triển thường không đồng đều. Nhiều quốc gia có tỷ lệ chi tiêu y tế trên GDP thấp, dẫn đến việc thiếu hụt nguồn lực cho các dịch vụ y tế thiết yếu. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng mà còn tạo ra cơ hội cho tham nhũng. Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới, các quốc gia có chi tiêu y tế cao hơn thường có chỉ số kiểm soát tham nhũng tốt hơn. Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều quốc gia vẫn gặp khó khăn trong việc quản lý và phân bổ ngân sách cho y tế một cách hiệu quả. Việc thiếu các cơ chế giám sát và kiểm tra có thể dẫn đến việc lạm dụng ngân sách, từ đó làm gia tăng tham nhũng. Do đó, cần có các chính sách cụ thể nhằm cải thiện quản lý tài chính trong lĩnh vực y tế.

II. Tác động của chi tiêu quân sự đến tham nhũng

Nghiên cứu cho thấy rằng chi tiêu quân sự cũng có tác động đáng kể đến mức độ tham nhũng ở các nước mới nổi và đang phát triển. Khi chi tiêu quân sự gia tăng, có thể dẫn đến việc các quan chức chính phủ lạm dụng quyền lực để trục lợi từ các hợp đồng quân sự. Theo Gupta và cộng sự (2001), tham nhũng có thể gia tăng khi có sự gia tăng trong chi tiêu quân sự, đặc biệt là trong các quốc gia có hệ thống chính trị yếu kém. Việc thiếu minh bạch trong các hợp đồng quân sự có thể tạo ra nhiều cơ hội cho các hành vi tham nhũng. Hơn nữa, chi tiêu quân sự thường không được giám sát chặt chẽ như các lĩnh vực khác, dẫn đến việc các khoản chi tiêu này có thể bị lạm dụng. Do đó, việc cải cách chính sách và tăng cường minh bạch tài chính trong lĩnh vực quân sự là rất cần thiết để giảm thiểu tham nhũng.

2.1. Tình hình chi tiêu quân sự và tham nhũng

Tình hình chi tiêu quân sự ở các nước mới nổi và đang phát triển thường cao hơn so với các nước phát triển. Nhiều quốc gia dành một phần lớn ngân sách cho quân sự, điều này có thể dẫn đến việc thiếu hụt ngân sách cho các lĩnh vực khác như y tế và giáo dục. Theo các nghiên cứu, các quốc gia có chi tiêu quân sự cao thường có chỉ số kiểm soát tham nhũng thấp. Điều này cho thấy rằng chi tiêu quân sự không chỉ ảnh hưởng đến an ninh quốc gia mà còn có thể làm gia tăng tham nhũng nếu không có sự giám sát và minh bạch trong quản lý tài chính. Cần có các chính sách cụ thể nhằm cải thiện quản lý tài chính trong lĩnh vực quân sự để giảm thiểu tham nhũng.

III. Đề xuất chính sách nhằm giảm thiểu tham nhũng

Để giảm thiểu tham nhũng liên quan đến chi tiêu y tế và chi tiêu quân sự, cần có các chính sách cụ thể nhằm tăng cường minh bạch tài chính và giám sát ngân sách. Các quốc gia cần thiết lập các cơ chế giám sát độc lập để theo dõi việc phân bổ ngân sách cho y tế và quân sự. Hơn nữa, cần có các quy định rõ ràng về trách nhiệm giải trình của các quan chức trong việc sử dụng ngân sách. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách cũng có thể giúp tăng cường minh bạch và giảm thiểu tham nhũng. Ngoài ra, cần có các chương trình đào tạo cho các quan chức về đạo đức công vụ và trách nhiệm trong việc quản lý ngân sách. Các chính sách này không chỉ giúp giảm thiểu tham nhũng mà còn nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách công.

3.1. Tăng cường minh bạch tài chính

Tăng cường minh bạch tài chính là một trong những biện pháp quan trọng nhất để giảm thiểu tham nhũng. Các quốc gia cần công khai thông tin về ngân sách, bao gồm cả chi tiêu y tế và chi tiêu quân sự. Việc công khai thông tin sẽ giúp người dân có thể giám sát và kiểm tra việc sử dụng ngân sách của chính phủ. Hơn nữa, cần có các cơ chế để người dân có thể tham gia vào quá trình ra quyết định liên quan đến ngân sách. Điều này không chỉ giúp tăng cường minh bạch mà còn nâng cao trách nhiệm giải trình của các quan chức trong việc sử dụng ngân sách.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh các quốc gia mới nổi và đang phát triển, mức độ tham nhũng vẫn là một thách thức lớn đối với sự phát triển kinh tế và xã hội. Theo số liệu thu thập từ 28 quốc gia trong giai đoạn 2000-2015, chỉ số kiểm soát tham nhũng (Control of Corruption) của World Bank cho thấy hầu hết các quốc gia này có mức độ kiểm soát tham nhũng thấp, dưới mức trung bình 0, với Nga là quốc gia có chỉ số thấp nhất khoảng -1. Đồng thời, tỷ lệ chi tiêu chính phủ trên GDP dao động từ 15% đến 60%, trong đó chi tiêu cho y tế và quân sự chiếm tỷ trọng đáng kể. Vấn đề nghiên cứu tập trung vào tác động của chi tiêu chính phủ, đặc biệt là chi tiêu cho y tế và quân sự, đến mức độ tham nhũng tại các quốc gia này. Mục tiêu cụ thể là phân tích mối quan hệ giữa các loại chi tiêu này với chỉ số kiểm soát tham nhũng, đồng thời kiểm soát các yếu tố thể chế như dân chủ, ổn định chính trị, hiệu quả chính phủ và các biến số kinh tế - xã hội khác. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 28 quốc gia mới nổi và đang phát triển trong giai đoạn 2000-2015, với dữ liệu chi tiêu y tế được cập nhật đến năm 2014. Ý nghĩa nghiên cứu nằm ở việc cung cấp bằng chứng định lượng giúp các nhà hoạch định chính sách có cơ sở khoa học để điều chỉnh chính sách tài chính quốc gia, nhằm giảm thiểu tham nhũng và nâng cao hiệu quả quản lý công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính để giải thích mối quan hệ giữa chi tiêu chính phủ và tham nhũng. Thứ nhất, lý thuyết tìm kiếm đặc lợi chính trị (political rent-seeking) cho rằng khi quy mô chính phủ tăng, cơ hội cho các hành vi tham nhũng cũng tăng theo do các cá nhân có quyền lực tìm cách trục lợi cá nhân từ các khoản chi tiêu công. Thứ hai, lý thuyết đại diện (Principal-Agent Theory) giải thích rằng sự khác biệt về thông tin và mục tiêu giữa người ủy quyền (công dân) và người được ủy quyền (công chức) tạo ra cơ hội cho tham nhũng, đặc biệt trong các lĩnh vực như y tế và quân sự, nơi thông tin không minh bạch và khó kiểm soát. Ba khái niệm chính được sử dụng gồm: chỉ số kiểm soát tham nhũng (Control of Corruption), chi tiêu chính phủ cho y tế và quân sự, cùng các biến thể chế như dân chủ, ổn định chính trị và hiệu quả chính phủ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng trên dữ liệu bảng của 28 quốc gia mới nổi và đang phát triển trong giai đoạn 2000-2015, với dữ liệu chi tiêu y tế đến năm 2014. Các nguồn dữ liệu chính bao gồm World Development Indicators, World Governance Indicators của Ngân hàng Thế giới, Báo cáo Triển vọng Kinh tế Thế giới của IMF. Bốn phương pháp ước lượng được áp dụng gồm: Mô hình ảnh hưởng cố định (FEM), mô hình ảnh hưởng ngẫu nhiên (REM), phương pháp ước lượng sai số chuẩn hiệu chỉnh (PCSE) và mô hình ước lượng biến công cụ theo phương pháp Mô men tổng quát (IV-GMM) nhằm xử lý vấn đề nội sinh trong mô hình. Cỡ mẫu gồm 448 quan sát cho các mô hình tổng quát và 420 quan sát cho các mô hình liên quan đến chi tiêu y tế. Các biến công cụ được lựa chọn dựa trên kinh nghiệm và kiểm định tính phù hợp qua kiểm định Sargan, kiểm định biến nội sinh và kiểm định biến công cụ yếu. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2000-2015, với biến giả cho sự kiện khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008-2010 được đưa vào mô hình để kiểm soát ảnh hưởng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tác động của chi tiêu chính phủ lên tham nhũng: Kết quả ước lượng từ bốn phương pháp FEM, REM, PCSE và IV-GMM đều cho thấy chi tiêu chính phủ có tác động âm đến chỉ số kiểm soát tham nhũng với hệ số khoảng -0.04, nghĩa là chi tiêu chính phủ tăng làm giảm khả năng kiểm soát tham nhũng, đồng nghĩa với việc tham nhũng gia tăng. Kết quả này phù hợp với lý thuyết tìm kiếm đặc lợi chính trị.

2. Tác động của chi tiêu cho y tế lên tham nhũng: Chỉ có phương pháp IV-GMM cho thấy tác động có ý nghĩa thống kê với hệ số khoảng -0.38, cho thấy chi tiêu cho y tế làm gia tăng mức độ tham nhũng. Các phương pháp khác cũng cho kết quả cùng chiều nhưng không có ý nghĩa thống kê. Điều này phản ánh tính chất khó kiểm soát và dễ bị lợi dụng trong lĩnh vực y tế.

3. Tác động của tỷ lệ cấu trúc chi tiêu công cho y tế trên tổng chi y tế: Kết quả ước lượng FEM, REM và IV-GMM cho thấy mối quan hệ dương với chỉ số kiểm soát tham nhũng, với hệ số khoảng 0.31, nghĩa là tỷ trọng chi tiêu y tế công cao hơn có xu hướng giảm tham nhũng, ủng hộ xu hướng xã hội hóa y tế. Phương pháp PCSE không cho kết quả có ý nghĩa.

4. Tác động của chi tiêu cho quân sự lên tham nhũng: Kết quả ước lượng cho thấy chi tiêu cho quân sự có tác động âm đến kiểm soát tham nhũng, tức là làm tăng tham nhũng, với hệ số khoảng -0.15 đến -0.20 tùy phương pháp, phù hợp với các nghiên cứu trước đây.

Ngoài ra, các biến thể chế như hiệu quả chính phủ, pháp trị và dân chủ đều có tác động tích cực đến kiểm soát tham nhũng, trong khi sự ổn định chính trị lại có mối quan hệ ngược chiều, tức là ổn định chính trị cao hơn lại đi kèm với mức độ tham nhũng cao hơn ở các quốc gia nghiên cứu. Tỷ lệ thu thuế và mật độ dân số thành thị cũng góp phần cải thiện kiểm soát tham nhũng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định lý thuyết tìm kiếm đặc lợi chính trị khi chi tiêu chính phủ, đặc biệt là chi tiêu cho y tế và quân sự, tạo ra nhiều cơ hội cho hành vi tham nhũng do tính chất khó kiểm soát và thiếu minh bạch trong các lĩnh vực này. Mức độ tham nhũng gia tăng khi chi tiêu cho y tế tăng có thể do sự phức tạp trong quản lý và giám sát các dịch vụ y tế công cộng. Ngược lại, tỷ lệ chi tiêu y tế công trên tổng chi y tế cao hơn lại giúp giảm tham nhũng, cho thấy vai trò của xã hội hóa và minh bạch trong lĩnh vực y tế. Mối quan hệ ngược chiều giữa ổn định chính trị và tham nhũng có thể do các nhóm lợi ích cố thủ trong môi trường chính trị ổn định, làm giảm hiệu quả kiểm soát tham nhũng. Các biểu đồ thể hiện xu hướng chi tiêu chính phủ, chi tiêu y tế và quân sự trên GDP cùng với chỉ số kiểm soát tham nhũng qua các năm cho thấy sự biến động và mối liên hệ chặt chẽ giữa các biến số này, minh họa rõ nét cho các phát hiện định lượng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường minh bạch và giám sát chi tiêu y tế và quân sự: Các cơ quan chức năng cần thiết lập hệ thống kiểm soát chặt chẽ, minh bạch trong quản lý ngân sách y tế và quân sự nhằm giảm thiểu cơ hội tham nhũng. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ Tài chính, Bộ Y tế, Bộ Quốc phòng.

2. Xã hội hóa dịch vụ y tế công: Khuyến khích tăng tỷ trọng chi tiêu y tế công trên tổng chi y tế để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách và giảm tham nhũng. Thời gian thực hiện: 3-5 năm; Chủ thể: Chính phủ, các cơ quan y tế địa phương.

3. Cải thiện thể chế chính trị và pháp luật: Tăng cường hiệu quả chính phủ, pháp trị và thúc đẩy dân chủ nhằm nâng cao khả năng kiểm soát tham nhũng. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Quốc hội, các cơ quan tư pháp.

4. Tăng cường thu thuế và giám sát dân số đô thị: Nâng cao tỷ lệ thu thuế và phát huy vai trò giám sát của cộng đồng dân cư đô thị trong việc phát hiện và ngăn chặn tham nhũng. Thời gian thực hiện: 2-3 năm; Chủ thể: Cơ quan thuế, chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà hoạch định chính sách: Có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách tài chính công hiệu quả, giảm thiểu tham nhũng trong chi tiêu công.

2. Các nhà nghiên cứu kinh tế và chính trị học: Tham khảo để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về mối quan hệ giữa chi tiêu công và tham nhũng trong các nền kinh tế mới nổi.

3. Cơ quan quản lý nhà nước: Áp dụng các giải pháp kiểm soát chi tiêu và nâng cao minh bạch trong quản lý ngân sách y tế và quân sự.

4. Tổ chức phi chính phủ và các tổ chức quốc tế: Sử dụng làm cơ sở để thiết kế các chương trình hỗ trợ cải thiện quản trị công và chống tham nhũng tại các quốc gia đang phát triển.

Câu hỏi thường gặp

1. Chi tiêu chính phủ có ảnh hưởng như thế nào đến tham nhũng?
   Chi tiêu chính phủ tăng thường tạo thêm cơ hội cho tham nhũng do quy mô lớn và tính phức tạp trong quản lý, đặc biệt ở các lĩnh vực như y tế và quân sự.

2. Tại sao chi tiêu cho y tế lại làm tăng tham nhũng?
   Lĩnh vực y tế có nhiều khâu phức tạp, thông tin không minh bạch, khó kiểm soát, tạo điều kiện cho các hành vi trục lợi và tham nhũng.

3. Tỷ lệ chi tiêu y tế công trên tổng chi y tế ảnh hưởng ra sao đến tham nhũng?
   Tỷ lệ này cao hơn giúp tăng minh bạch và kiểm soát tốt hơn, từ đó giảm mức độ tham nhũng trong lĩnh vực y tế.

4. Chi tiêu cho quân sự có tác động thế nào đến tham nhũng?
   Chi tiêu quân sự thường có tính bí mật cao, dễ bị lợi dụng, do đó làm tăng mức độ tham nhũng nếu không được kiểm soát chặt chẽ.

5. Các yếu tố thể chế nào ảnh hưởng đến kiểm soát tham nhũng?
   Hiệu quả chính phủ, pháp trị và dân chủ có tác động tích cực trong việc giảm tham nhũng, trong khi sự ổn định chính trị cao lại có thể làm tăng tham nhũng do các nhóm lợi ích cố thủ.

Kết luận

• Chi tiêu chính phủ, đặc biệt chi tiêu cho y tế và quân sự, có tác động làm gia tăng mức độ tham nhũng tại các quốc gia mới nổi và đang phát triển.
• Tỷ lệ chi tiêu y tế công trên tổng chi y tế cao hơn giúp giảm tham nhũng, ủng hộ xu hướng xã hội hóa dịch vụ y tế.
• Các yếu tố thể chế như hiệu quả chính phủ, pháp trị và dân chủ đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát tham nhũng.
• Nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng từ 28 quốc gia giai đoạn 2000-2015, áp dụng bốn phương pháp ước lượng để đảm bảo tính vững chắc của kết quả.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chính sách minh bạch chi tiêu, cải thiện thể chế và tăng cường giám sát xã hội nhằm giảm thiểu tham nhũng hiệu quả.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý cần dựa trên kết quả nghiên cứu để thiết kế và thực thi các biện pháp kiểm soát chi tiêu công, đặc biệt trong lĩnh vực y tế và quân sự, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và giảm thiểu tham nhũng.