Nghiên cứu yếu tố kỳ ảo trong Chiếc áo khoác của Gogol và Miếng da lừa của Balzac

• Đề tài: So Sánh Yếu Tố Kỳ Ảo Trong Chiếc Áo Khoác Của Gogol Và Miếng Da Lừa Của Balzac

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ KHÁI NIỆM KỲ ẢO, VĂN CHƯƠNG KỲ ẢO, TÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM
• 1.1. KHÁI NIỆM KỲ ẢO VÀ YẾU TỐ KỲ ẢO TRONG TÁC PHẨM
• 1.2. KHÁI QUÁT VỀ VĂN CHƯƠNG KỲ ẢO
• 1.3. CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP SÁNG TÁC CỦA GOGOL
• 1.3.1. Cuộc đời và sự nghiệp sáng tác
• 1.3.2. Tóm tắt tác phẩm Chiếc áo khoác
• 1.4. CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP SÁNG TÁC CỦA BALZAC
• 1.4.1. Cuộc đời và sự nghiệp sáng tác
• 1.4.2. Tóm tắt tác phẩm Miếng da lừa
• 2. CHƯƠNG 2: YẾU TỐ KỲ ẢO TRONG TÁC PHẨM MIẾNG DA LỪA
• 2.1. CÁC PHƯƠNG THỨC XÂY DỰNG YẾU TỐ KỲ ẢO TRONG MIẾNG DA LỪA
• 2.1.1. Motip bán linh hồn cho quỷ sứ
• 2.1.2. Không gian — thời gian xác định
• 2.1.3. Mở đầu bằng lời bình, bằng vị trí ám chỉ
• 2.1.4. Sự xuất hiện nhân vật và đối thoại nhân vật
• 2.2. VAI TRÒ CỦA YẾU TỐ KỲ ẢO TRONG MIẾNG DA LỪA
• 2.2.1. Phản ánh hiện thực cuộc sống một cách khách quan
• 2.2.2. Khắc họa số phận con người dưới tác động của hoàn cảnh xã hội
• 3. CHƯƠNG 3: YẾU TỐ KỲ ẢO TRONG TÁC PHẨM CHIẾC ÁO KHOÁC
• 3.1. PHƯƠNG THỨC XÂY DỰNG YẾU TỐ KỲ ẢO TRONG CHIẾC ÁO KHOÁC
• 3.2. SỬ DỤNG MOTIP HỒN MA
• 3.3. VAI TRÒ CỦA YẾU TỐ KỲ ẢO
• 3.3.1. Phản ánh hiện thực xã hội Nga nửa đầu thế kỷ XIX
• 3.3.2. Phản ánh số phận con người nhỏ bé
• 4. CHƯƠNG 4: SỰ TƯƠNG ĐỒNG VÀ DỊ BIỆT TRONG CHIẾC ÁO KHOÁC CỦA GOGOL VÀ MIẾNG DA LỪA CỦA BALZAC
• 4.1. NÉT TƯƠNG ĐỒNG
• 4.1.1. Phản ánh hiện thực xã hội
• 4.1.2. Yếu tố thần kỳ
• 4.2. NÉT DỊ BIỆT
• 4.2.1. Thể loại và tình huống truyện
• 4.2.2. Không gian và thời gian vừa hiện thực vừa kỳ ảo
• 4.2.3. Sự xuất trình nhân vật và sự xuất hiện các yếu tố kỳ ảo
• PHẦN KẾT LUẬN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. So sánh yếu tố kỳ ảo Góc nhìn từ Gogol và Balzac

Việc so sánh yếu tố kỳ ảo trong Chiếc áo khoác của Gogol và Miếng da lừa của Balzac mở ra một cuộc đối thoại học thuật sâu sắc về hai bậc thầy của chủ nghĩa hiện thực. Mặc dù cùng thuộc thế kỷ 19, Nikolai Gogol và Honoré de Balzac tiếp cận yếu tố siêu nhiên theo những cách riêng biệt để phục vụ cho mục đích nghệ thuật chung: phơi bày và mổ xẻ hiện thực xã hội. Yếu tố kỳ ảo không chỉ là một thủ pháp nghệ thuật, mà còn là lăng kính để nhìn thấu những góc khuất của tâm hồn con người và những quy luật vận hành của xã hội đương thời. Trong khi văn học Nga thế kỷ 19 thường trăn trở với số phận của những "con người nhỏ bé", văn học Pháp thế kỷ 19 lại tập trung vào sự trỗi dậy của chủ nghĩa tư bản và sự tha hóa do đồng tiền. Cả hai tác phẩm đều sử dụng một vật thể ma thuật làm trung tâm—chiếc áo khoác và miếng da lừa—nhưng vai trò và ý nghĩa của chúng lại mang những sắc thái hoàn toàn khác biệt, phản ánh tầm vóc tư tưởng và phong cách độc đáo của mỗi nhà văn.

1.1. Bối cảnh văn học Chủ nghĩa hiện thực và yếu tố siêu nhiên

Thế kỷ 19 là thời kỳ hoàng kim của chủ nghĩa hiện thực, một trào lưu văn học nỗ lực phản ánh cuộc sống một cách chân thực nhất. Tuy nhiên, nhiều nhà văn nhận thấy rằng việc miêu tả thực tại trần trụi đôi khi không đủ để diễn tả những vấn đề triết lý và tâm lý phức tạp. Do đó, việc lồng ghép các yếu tố siêu nhiên trong văn học trở thành một phương tiện đắc dụng. Nó không phủ nhận hiện thực mà làm sâu sắc thêm hiện thực, tạo ra một không gian nghệ thuật nơi hiện thực và kỳ ảo giao thoa. Gogol và Balzac là những người tiên phong trong việc sử dụng phương pháp này, tiền đề cho sự ra đời của chủ nghĩa hiện thực huyền ảo sau này. Họ chứng minh rằng cái kỳ ảo có thể là công cụ mạnh mẽ nhất để nói lên sự thật về xã hội.

1.2. Định nghĩa yếu tố kỳ ảo trong khuôn khổ tác phẩm

Yếu tố kỳ ảo trong hai tác phẩm này không phải là những câu chuyện cổ tích đơn thuần. Theo nhà nghiên cứu Todorov, cái kỳ ảo tồn tại ở khoảnh khắc do dự của độc giả và nhân vật giữa một lời giải thích tự nhiên và siêu nhiên. Trong Chiếc áo khoác, đó là sự tồn tại của hồn ma Akaky. Trong Miếng da lừa, đó là quyền năng của một vật thể co lại sau mỗi ước nguyện. Cái kỳ ảo ở đây không thoát ly thực tại mà bám rễ sâu vào nó, trở thành một biểu tượng và ẩn dụ cho những vấn đề cốt lõi: bi kịch của con người nhỏ bé và sự tha hóa của con người trước những cám dỗ vật chất. Phân tích yếu tố này đòi hỏi phải giải mã các tầng ý nghĩa mà tác giả gửi gắm.

II. Thách thức trong việc giải mã biểu tượng kỳ ảo

Việc phân tích và so sánh yếu tố kỳ ảo trong Chiếc áo khoác của Gogol và Miếng da lừa của Balzac đặt ra nhiều thách thức. Vấn đề cốt lõi nằm ở việc diễn giải vai trò của các vật thể ma thuật này. Chúng là sản phẩm của trí tưởng tượng đơn thuần, hay là sự vật chất hóa của những xung đột xã hội và tâm lý? Chiếc áo khoác và miếng da lừa không chỉ là đạo cụ trong truyện, chúng là những thực thể sống, chi phối và định đoạt số phận nhân vật. Thách thức lớn nhất là phân biệt giữa bề mặt câu chuyện (một viên chức mất áo, một thanh niên có tấm bùa) và tầng sâu triết học (sự phản kháng của người bị áp bức, cái giá của dục vọng). Việc hiểu sai hoặc đơn giản hóa các biểu tượng này sẽ làm mất đi giá trị phê phán sâu sắc mà Gogol và Balzac đã dày công xây dựng. Phân tích chúng đòi hỏi một sự nhạy bén trong việc liên kết chi tiết nghệ thuật với bối cảnh lịch sử và tư tưởng của tác giả.

2.1. Phân tích biểu tượng chiếc áo khoác Khát vọng và bi kịch

Trước hết, biểu tượng chiếc áo khoác là hiện thân cho ước mơ nhỏ nhoi và chính đáng của nhân vật Akaky Akakievich. Trong cái xã hội quan liêu và lạnh lẽo của nước Nga, chiếc áo không chỉ để giữ ấm mà còn là biểu tượng của nhân phẩm, của sự tồn tại. Khi có nó, Akaky lần đầu cảm thấy mình được công nhận. Nhưng chính nó cũng đẩy ông vào bi kịch. Việc mất áo và sự thờ ơ của xã hội đã giết chết Akaky. Chi tiết hồn ma Akaky quay về lột áo của "nhân vật quan trọng" là một chi tiết kỳ ảo đắt giá, biến một "con người nhỏ bé" thành một thế lực phản kháng đáng sợ. Nó thể hiện sự vùng lên của những người bị áp bức, dù chỉ là trong tưởng tượng. Đây là một sự phê phán mạnh mẽ chế độ đương thời.

2.2. Giải mã ý nghĩa miếng da lừa Dục vọng và sự hủy diệt

Ý nghĩa miếng da lừa phức tạp hơn, nó gắn liền với triết lý về ước nguyện và sự trả giá. Miếng da là một bản giao kèo với quỷ dữ, hiện thân cho chủ nghĩa tư bản: nó cho con người mọi thứ họ muốn, nhưng đổi lại bằng chính sự sống. Mỗi khi nhân vật Raphaël de Valentin thỏa mãn một dục vọng, miếng da co lại, và cuộc đời anh ngắn đi. Balzac sử dụng chi tiết kỳ ảo này để minh họa cho sự tha hóa của con người trong một xã hội kim tiền. Raphaël từ một trí thức nghèo đầy hoài bão đã trượt dài trong hưởng lạc và cuối cùng tự hủy diệt. Miếng da lừa chính là biểu tượng cho nguồn năng lượng sống bị thiêu đốt bởi những ham muốn vô độ.

III. Cách Gogol dùng yếu tố kỳ ảo để phản kháng xã hội

Trong Chiếc áo khoác, Nikolai Gogol đã sử dụng yếu tố kỳ ảo như một phương thức phản kháng độc đáo. Thay vì mô tả một cuộc nổi dậy thực tế, điều không thể xảy ra với những "con người nhỏ bé" như Akaky, ông đã để cho hồn ma của nhân vật thực hiện công lý. Đây là một giải pháp nghệ thuật tài tình, vừa duy trì được tính hiện thực của câu chuyện, vừa thể hiện được khát vọng lật đổ trật tự bất công. Sự xuất hiện của bóng ma không chỉ mang ý nghĩa trả thù cá nhân. Nó là lời cảnh báo gửi đến toàn bộ bộ máy quan liêu Sa hoàng, rằng sự khinh miệt và chà đạp lên nhân phẩm con người sẽ dẫn đến những hậu quả không thể lường trước. Nghệ thuật xây dựng tình huống truyện của Gogol đạt đến đỉnh cao khi ông biến một câu chuyện bi thương thành một màn trả thù đầy sức mạnh mang màu sắc trào phúng, thể hiện sâu sắc giá trị nhân đạo và tinh thần đấu tranh của tác phẩm.

3.1. Motip hồn ma và bi kịch của con người nhỏ bé

Motip hồn ma là trọng tâm của yếu tố kỳ ảo trong tác phẩm. Khi còn sống, Akaky là một sinh vật vô hình, lặng lẽ và nhẫn nhục. Chỉ sau khi chết, ông mới trở thành một thế lực hữu hình, gieo rắc nỗi sợ hãi. Hồn ma lột áo khoác của mọi người đi đường, bất kể cấp bậc, tượng trưng cho sự san bằng mọi giai cấp trước công lý sau cuối. Bi kịch của con người nhỏ bé được đẩy lên đến tột cùng: họ chỉ có thể tìm thấy tiếng nói và sức mạnh khi đã từ giã cõi đời. Gogol đã cho thấy sự bất lực của con người trong một xã hội phi nhân tính, nơi sự phản kháng duy nhất chỉ có thể đến từ thế giới siêu nhiên.

3.2. Vai trò của yếu tố kỳ ảo trong việc phê phán xã hội Nga

Yếu tố kỳ ảo trong Chiếc áo khoác là công cụ sắc bén để phê phán xã hội Nga nửa đầu thế kỷ 19. Việc hồn ma nhắm đến "nhân vật quan trọng" không phải là ngẫu nhiên. Nó trực tiếp tấn công vào biểu tượng của quyền lực và sự vô cảm. Cái kết, theo Dostoevsky, đã khai sinh ra cả một thế hệ nhà văn hiện thực Nga: “Tất cả chúng ta đều từ “Chiếc áo khoác” của Gogol mà ra”. Chi tiết kỳ ảo đã biến một truyện ngắn về một viên chức quèn thành một bản cáo trạng đanh thép về một chế độ đã tước đoạt đi nhân tính và đẩy những con người lương thiện đến bước đường cùng.

IV. Phương pháp Balzac dùng kỳ ảo để mổ xẻ tâm lý con người

Khác với Gogol, Honoré de Balzac sử dụng yếu tố kỳ ảo trong Miếng da lừa không phải để phản kháng một trật tự xã hội cụ thể, mà để mổ xẻ những quy luật tâm lý và triết học phổ quát. Tác phẩm đặt ra câu hỏi muôn thuở: Con người sẽ làm gì khi có được quyền năng vô hạn, và cái giá phải trả là gì? Miếng da lừa là một phép thử, một thí nghiệm tư tưởng về bản chất của dục vọng. Balzac cho thấy rằng nguồn gốc của bi kịch không chỉ đến từ xã hội bên ngoài, mà còn từ chính những ham muốn không đáy bên trong mỗi con người. Yếu tố kỳ ảo trở thành phương tiện để ông khám phá sự tha hóa của con người khi đối diện với cám dỗ của quyền lực và vật chất, một chủ đề trung tâm trong bộ Tấn trò đời của ông. Cái kỳ ảo ở đây mang màu sắc triết học sâu sắc, đậm chất chủ nghĩa lãng mạn bi quan.

4.1. Motip bán linh hồn và sự trả giá cho ước nguyện

Motip bán linh hồn cho quỷ sứ, vốn quen thuộc trong truyền thuyết Faust, được Balzac hiện đại hóa. Bản giao kèo ở đây không được ký bằng máu mà được thực hiện thông qua một vật thể ma thuật. Raphaël không bán linh hồn cho quỷ, anh bán chính cuộc đời mình cho những dục vọng tức thời. Mỗi ước nguyện và sự trả giá đi liền với nhau một cách tàn nhẫn và chính xác. Balzac cho thấy bi kịch của con người hiện đại: họ có khả năng đạt được mọi thứ nhưng lại đánh mất chính mình. Miếng da lừa là một chiếc đồng hồ đếm ngược đến cái chết, một lời nhắc nhở rằng mọi cuộc truy hoan đều có giới hạn.

4.2. Hiện thực và kỳ ảo trong việc khắc họa xã hội Pháp

Balzac bậc thầy trong việc đan cài hiện thực và kỳ ảo. Bối cảnh Paris hoa lệ, những bữa tiệc xa hoa, những nhân vật như Rastignac hay nữ bá tước Foedora đều vô cùng chân thực. Chính trên cái nền hiện thực đó, sự tồn tại của miếng da lừa càng trở nên nổi bật và đáng suy ngẫm. Nó không làm câu chuyện trở nên phi lý, mà ngược lại, nó lý giải một cách tượng trưng cho sự điên cuồng và hủy diệt của xã hội thượng lưu Pháp thời đó. Cái kỳ ảo giúp Balzac khái quát hóa bản chất của một thời đại bị ám ảnh bởi tiền bạc và danh vọng, nơi mọi giá trị đạo đức đều có thể bị đem ra mua bán.

V. So sánh điểm tương đồng và dị biệt trong hai tác phẩm

Khi đặt lên bàn cân, việc so sánh yếu tố kỳ ảo trong Chiếc áo khoác của Gogol và Miếng da lừa của Balzac cho thấy những điểm gặp gỡ và khác biệt thú vị. Cả hai nhà văn đều sử dụng yếu tố siêu nhiên để vượt qua giới hạn của chủ nghĩa hiện thực thông thường, nhằm mục đích phê phán xã hội và khám phá bản chất con người. Cả hai tác phẩm đều có một vật thể ma thuật làm trung tâm và đều kết thúc bằng bi kịch của nhân vật chính. Tuy nhiên, sự khác biệt nằm ở mục đích và sắc thái của cái kỳ ảo. Yếu tố kỳ ảo của Gogol hướng ngoại, mang tính xã hội và có tinh thần phản kháng, trong khi yếu tố kỳ ảo của Balzac lại hướng nội, mang tính triết học và tập trung vào bi kịch cá nhân do dục vọng gây ra. Sự khác biệt này phản ánh rõ nét tư tưởng và bối cảnh văn hóa của hai nền văn học Nga và Pháp thế kỷ 19.

5.1. Điểm tương đồng Yếu tố kỳ ảo như công cụ phê phán

Điểm chung lớn nhất là cả Gogol và Balzac đều không sử dụng cái kỳ ảo để giải trí. Nó là một công cụ phân tích và phê phán. Chiếc áo khoác bị đánh cắp và miếng da lừa co lại đều là những sự kiện siêu nhiên nhưng lại phản ánh những quy luật rất thực của xã hội: sự vô cảm của quyền lực và tính hủy diệt của lòng tham. Cả hai tác giả đều cho thấy con người trở nên bất lực và bị hủy hoại khi bị chi phối bởi một thế lực bên ngoài, dù đó là bộ máy quan liêu hay chính dục vọng của bản thân. Cái kỳ ảo giúp họ nói lên những sự thật mà bút pháp hiện thực đơn thuần khó có thể diễn tả hết.

5.2. Điểm khác biệt Số phận nhân vật và bản chất vật thể

Sự khác biệt cốt lõi nằm ở số phận của nhân vật Akaky Akakievich và nhân vật Raphaël de Valentin. Akaky là nạn nhân thụ động của xã hội, và yếu tố kỳ ảo (hồn ma) là sự giải thoát, là hành động trả thù sau khi chết. Ngược lại, Raphaël là người chủ động lựa chọn số phận của mình khi chấp nhận miếng da lừa. Bi kịch của anh là do chính sự lựa chọn của anh gây ra. Bản chất của vật thể cũng khác: chiếc áo khoác ban đầu là một vật bình thường, chỉ trở nên "kỳ ảo" sau cái chết của chủ nhân; trong khi miếng da lừa vốn dĩ đã là một vật thể siêu nhiên ngay từ đầu, mang trong mình một lời nguyền.

VI. Kết luận Di sản của Gogol và Balzac trong văn học

Việc so sánh yếu tố kỳ ảo trong Chiếc áo khoác của Gogol và Miếng da lừa của Balzac khẳng định vị thế của hai ông như những nhà văn thiên tài, không chỉ của chủ nghĩa hiện thực mà còn là những người đặt nền móng cho các phương thức biểu hiện nghệ thuật mới. Họ đã chứng minh rằng cái kỳ ảo và cái hiện thực không hề đối lập, mà có thể cộng hưởng để tạo ra những tác phẩm có chiều sâu tư tưởng và sức lay động mạnh mẽ. Di sản của họ không chỉ nằm ở việc khắc họa chân thực xã hội thế kỷ 19, mà còn ở việc mở ra những hướng đi mới cho tiểu thuyết hiện đại. Những khám phá về giá trị nhân đạo, sự tha hóa của con người và những hình thức phản kháng vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay, tiếp tục là nguồn cảm hứng cho các nhà văn thuộc trào lưu chủ nghĩa hiện thực huyền ảo và độc giả trên toàn thế giới.

6.1. Tổng kết giá trị nghệ thuật và giá trị nhân đạo

Về nghệ thuật, cả hai tác phẩm đều là đỉnh cao của nghệ thuật xây dựng tình huống truyện và sử dụng biểu tượng và ẩn dụ. Họ đã nâng yếu tố kỳ ảo từ một chi tiết trang trí thành một thành phần cấu trúc cốt lõi của tác phẩm. Về giá trị nhân đạo, Chiếc áo khoác là tiếng nói bênh vực đầy xót thương cho những "con người nhỏ bé" bị xã hội chà đạp. Miếng da lừa lại là một lời cảnh tỉnh sâu sắc về những hiểm họa của chủ nghĩa cá nhân cực đoan và dục vọng vật chất. Cả hai đều thể hiện một niềm trăn trở sâu sắc về số phận con người trong thế giới hiện đại.

6.2. Tầm ảnh hưởng đến chủ nghĩa hiện thực huyền ảo sau này

Có thể xem Gogol và Balzac là những "ông tổ" xa của chủ nghĩa hiện thực huyền ảo. Cách họ để cho cái phi thường xâm nhập vào đời sống thường nhật một cách tự nhiên đã tạo tiền đề cho các nhà văn Mỹ Latinh sau này như Gabriel García Márquez hay Jorge Luis Borges. Họ đã chứng minh rằng thế giới không chỉ bao gồm những gì mắt thấy tai nghe, và văn học có nhiệm vụ khám phá cả những chiều kích vô hình, bí ẩn của thực tại. Sự kết hợp giữa hiện thực và kỳ ảo mà họ khởi xướng đã trở thành một trong những phương thức sáng tác quan trọng và có sức ảnh hưởng bậc nhất trong văn học thế giới thế kỷ 20.