Đối Chiếu Ngôn Ngữ Đánh Giá Tình Cảm Nhân Vật Chính Trong Truyện Ngắn Tiếng Anh Và Tiếng Việt

• Tác giả: Nguyễn Ngọc Bảo
• Người hướng dẫn: PGS. Trần Văn Phước
• Trường học: Đại học Huế
• Chuyên ngành: Ngôn ngữ học so sánh đối chiếu
• Đề tài: Phân Tích Đối Chiếu Ngôn Ngữ Đánh Giá Tình Cảm Nhân Vật Trong Truyện Ngắn Tiếng Anh Và Tiếng Việt
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Huế

• LỜI CAM ĐOAN
• TÓM TẮT LUẬN VĂN
• ENGLISH ABSTRACT
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục đích nghiên cứu
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Nguồn ngữ liệu trích từ truyện ngắn
• 1.6. Phương pháp nghiên cứu
• 1.7. Ý nghĩa khoa học của luận văn
• 1.8. Cấu trúc của luận văn
• 2. CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN
• 2.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
• 2.2. Nghiên cứu ngoài nước về vận dụng lí thuyết ngôn ngữ đánh giá
• 2.3. Nghiên cứu trong nước về vận dụng lí thuyết ngôn ngữ đánh giá
• 2.4. Định nghĩa khái niệm “đánh giá”
• 2.5. Lí thuyết ngôn ngữ đánh giá
• 2.6. Phân loại hệ thống ngữ nghĩa đánh giá
• 2.7. Nguồn ngôn ngữ hiện thực hóa các bình diện ngữ nghĩa đánh giá
• 2.8. Nguồn phương thức đánh giá
• 2.9. Nguồn phương tiện từ vựng-ngữ pháp đánh giá
• 2.10. Tóm tắt
• 3. CHƯƠNG 3: ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ CỦA NGUỒN NGÔN NGỮ ĐÁNH GIÁ TÌNH CẢM TRONG TRUYỆN NGẮN TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT
• 3.1. Đặc điểm ngôn ngữ của nguồn ngôn ngữ đánh giá tình cảm trong truyện ngắn tiếng Anh
• 3.2. Truyện ngắn 1: "Antonio's first day of school" (tác giả Rudolfo Anaya)
• 3.3. Truyện ngắn 2: "Can-Can" (tác giả Arturo Vivante)
• 3.4. Truyện ngắn 3: "A girl for Walter" (tác giả Theodore Jacobs)
• 3.5. Truyện ngắn 4: "The Legacy" (tác giả Virginia Woolf)
• 3.6. Truyện ngắn 5: "Understanding" (tác giả Penny Sailor)
• 3.7. Truyện ngắn 6: "My Oedipus Complex" (tác giả Frank O'Connor)
• 3.8. Đặc điểm chung của ĐGTC của các nhân vật chính trong 6 truyện ngắn tiếng Anh
• 3.9. Đặc điểm ngôn ngữ của nguồn ngôn ngữ đánh giá tình cảm trong truyện ngắn tiếng Việt
• 3.10. Truyện ngắn 1: "Tôi đi học" (tác giả Thanh Tịnh)
• 3.11. Truyện ngắn 2: "Nơi mặt trời lặn sớm" (tác giả Nguyễn Cẩm Hương)
• 3.12. Truyện ngắn 3: "Đất mỏ" (tác giả Nguyễn Khải)
• 3.13. Truyện ngắn 4: "Ảo ảnh bên hồ" (tác giả Nguyễn Thị Ngọc Tú)
• 3.14. Truyện ngắn 5: "Phía xa kia là biển" (tác giả Huệ Minh)
• 3.15. Truyện ngắn 6: "Sông trôi" (tác giả Nguyễn Kim Châu)
• 3.16. Đặc điểm chung của ĐGTC của các nhân vật chính trong 6 truyện ngắn tiếng Việt
• 3.17. Tóm tắt
• 4. CHƯƠNG 4: NHỮNG TƯƠNG ĐỒNG VÀ DỊ BIỆT TRONG ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ CỦA NGUỒN NGÔN NGỮ ĐÁNH GIÁ TÌNH CẢM TRONG TRUYỆN NGẮN TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT
• 4.1. Những tương đồng và dị biệt trong đặc điểm ngôn ngữ đánh giá tình cảm được biểu hiện trong từng cặp truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt
• 4.2. Những tương đồng và dị biệt trong Truyện ngắn tiếng Anh 1 và tiếng Việt 1
• 4.3. Những tương đồng và dị biệt trong Truyện ngắn tiếng Anh 2 và tiếng Việt 2
• 4.4. Những tương đồng và dị biệt trong Truyện ngắn tiếng Anh 3 và tiếng Việt 3
• 4.5. Những tương đồng và dị biệt trong Truyện ngắn tiếng Anh 4 và tiếng Việt 4
• 4.6. Những tương đồng và dị biệt trong Truyện ngắn tiếng Anh 5 và tiếng Việt 5
• 4.7. Những tương đồng và dị biệt trong Truyện ngắn tiếng Anh 6 và tiếng Việt 6
• 4.8. Những tương đồng và dị biệt trong đặc điểm ngôn ngữ đánh giá tình cảm được biểu hiện trong 6 truyện ngắn tiếng Anh và 6 truyện ngắn tiếng Việt
• 4.9. Đặc điểm chủ đề bối cảnh câu truyện
• 4.10. Đặc điểm bình diện ngữ nghĩa đánh giá
• 4.11. Đặc điểm các phương thức đánh giá tích cực và tiêu cực, tường minh và hàm ý
• 4.12. Đặc điểm các phương tiện từ vựng-ngữ pháp hiện thực hóa ngữ nghĩa đánh giá
• 4.13. Tóm tắt
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN
• 5.1. Tóm tắt những kết quả nghiên cứu
• 5.2. Một số hàm ý
• 5.3. Những hạn chế của luận văn
• 5.4. Hướng nghiên cứu tương lai
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• NGUỒN NGỮ LIỆU TRUYỆN NGẮN
• PHỤ LỤC 1: Nguồn ngôn ngữ đánh giá tình cảm trong 6 truyện ngắn tiếng Anh
• PHỤ LỤC 2: Nguồn ngôn ngữ đánh giá tình cảm trong 6 truyện ngắn tiếng Việt
• PHỤ LỤC 3: Mô tả và đối chiếu nguồn ngôn ngữ biểu hiện 4 bình diện đánh giá tình cảm trong truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt

I. Tổng Quan Phân Tích Đối Chiếu Ngôn Ngữ Đánh Giá Tình Cảm

Nghiên cứu về phân tích đối chiếu trong ngôn ngữ học ngày càng trở nên quan trọng, đặc biệt trong lĩnh vực văn học so sánh. Việc đánh giá tình cảm nhân vật là một yếu tố then chốt để hiểu sâu sắc hơn về tác phẩm. Bài viết này tập trung vào việc phân tích ngôn ngữ sử dụng để miêu tả và biểu đạt tình cảm trong truyện ngắn tiếng Anh và truyện ngắn tiếng Việt. Mục tiêu là làm nổi bật những điểm tương đồng và khác biệt trong cách hai ngôn ngữ này thể hiện cảm xúc nhân vật, từ đó làm sáng tỏ những giá trị văn hóa và ý nghĩa văn học ẩn sau những con chữ. Nghiên cứu này sử dụng lý thuyết ngôn ngữ đánh giá của Martin & White (2005) như một nền tảng lý thuyết. "Đối chiếu nguồn ngôn ngữ đánh giá tình cảm nhân vật chính trong truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt” được thực hiện nhằm giúp hiểu được đặc điểm ngôn ngữ của ngôn ngữ đánh giá tình cảm nhân vật chính..." (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018).

1.1. Vai trò của Ngôn Ngữ trong Biểu Đạt Cảm Xúc Nhân Vật

Ngôn ngữ đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng và truyền tải tình cảm nhân vật. Từ việc sử dụng từ ngữ cụ thể đến cấu trúc câu phức tạp, mỗi yếu tố ngôn ngữ đều góp phần vào việc khắc họa bức tranh cảm xúc đa chiều. Việc lựa chọn từ ngữ mang sắc thái tích cực hay tiêu cực, cách sử dụng ẩn dụ, so sánh, và các biện pháp tu từ khác đều ảnh hưởng đến cách người đọc cảm nhận về nhân vật. Phân tích ngữ nghĩa và phân tích diễn ngôn là những công cụ quan trọng để giải mã những thông điệp cảm xúc này. “Luận văn đã sử dụng phương pháp thu thập ngữ liệu gồm 279 nguồn NNĐGTC trong sáu truyện ngắn tiếng Anh và 278 nguồn NNĐGTC trong sáu truyện ngắn tiếng Việt.” (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018).

1.2. Giới Thiệu Lý Thuyết Ngôn Ngữ Đánh Giá của Martin White

Lý thuyết ngôn ngữ đánh giá (Appraisal Theory) của Martin & White (2005) là một khung phân tích mạnh mẽ để khám phá cách ngôn ngữ thể hiện thái độ, đánh giá, và cảm xúc. Lý thuyết này chia đánh giá thành ba lĩnh vực chính: Tình cảm (Affect), Đạo đức (Judgement), và Thẩm mỹ (Appreciation). Trong đó, Tình cảm tập trung vào việc phân tích các biểu hiện cảm xúc của nhân vật, bao gồm hạnh phúc, hài lòng, an tâm, và mong muốn. Việc áp dụng lý thuyết này giúp làm rõ những phương thức biểu đạt tình cảm đa dạng trong văn học. "Luận văn đã vận dụng phương pháp miêu tả đặc điểm ngôn ngữ dựa trên phân tích văn bản truyện ngắn để phân tích và thống kê việc sử dụng bốn bình diện ngữ nghĩa đánh giá tình cảm là Hạnh phúc, Hài lòng, An tâm, Mong muốn;" (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018).

II. Thách Thức So Sánh Biểu Đạt Tình Cảm Rào Cản Văn Hóa

Việc so sánh văn hóa trong biểu đạt tình cảm giữa truyện ngắn tiếng Anh và truyện ngắn tiếng Việt đặt ra nhiều thách thức. Mỗi nền văn hóa có những quy tắc và chuẩn mực riêng về cách thể hiện cảm xúc, điều này có thể dẫn đến những hiểu lầm hoặc diễn giải sai lệch. Ví dụ, một hành động được coi là biểu hiện của sự tích cực trong một văn hóa có thể bị xem là tiêu cực trong văn hóa khác. Bên cạnh đó, đặc điểm ngôn ngữ của mỗi thứ tiếng cũng đóng vai trò quan trọng, ảnh hưởng đến cách tình cảm được biểu đạt. Do đó, việc phân tích cần phải xem xét cả yếu tố ngôn ngữ và văn hóa để đảm bảo tính khách quan và chính xác. Kết quả đối chiếu cho thấy do chủ đề của truyện ngắn đều mô tả diễn biến tình cảm của các nhân vật...các phương thức, các phương tiện từ vựng-ngữ pháp đều được sử dụng (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018)

2.1. Ảnh hưởng của Văn Hóa Đến Cách Thể Hiện Tình Cảm Nhân Vật

Văn hóa là một yếu tố quan trọng định hình cách tình cảm được biểu đạt. Trong văn hóa phương Tây, việc thể hiện cảm xúc một cách trực tiếp và cởi mở thường được khuyến khích. Ngược lại, trong văn hóa phương Đông, việc kiềm chế và kiểm soát cảm xúc có thể được coi trọng hơn. Điều này ảnh hưởng đến cách các tác giả xây dựng nhân vật và diễn tả những diễn biến tâm lý. So sánh văn phong và phân tích nhân vật trong bối cảnh văn hóa cụ thể là cần thiết để hiểu rõ những sắc thái tinh tế. "Tuy nhiên, sự phân bố bốn bình diện ngữ nghĩa, các phương thức và phương tiện TV-NP đánh giá cũng được sử dụng khác nhau." (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018).

2.2. Rào Cản Ngôn Ngữ Trong Việc Hiểu Đúng Cảm Xúc Nhân Vật

Ngôn ngữ không chỉ là công cụ để giao tiếp mà còn là phương tiện để truyền tải cảm xúc. Tuy nhiên, sự khác biệt về cấu trúc ngữ pháp, từ vựng, và ngữ nghĩa giữa tiếng Anh và tiếng Việt có thể tạo ra những rào cản trong việc hiểu đúng cảm xúc nhân vật. Một từ ngữ hoặc cụm từ có thể mang những ý nghĩa khác nhau trong hai ngôn ngữ, hoặc không có một từ tương đương hoàn toàn. Phân tích ngôn ngữ đối chiếu giúp làm sáng tỏ những điểm khác biệt này và đưa ra những diễn giải chính xác hơn. "Việc tìm hiểu, phân tích những phương thức và phương tiện ngôn ngữ đánh giá được các tác giả sử dụng trong truyện ngắn chắc chắn sẽ giúp cho người đọc và người học ngoại ngữ có thể hiểu được những điểm tương đồng và dị biệt giữa hai ngôn ngữ..." (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018).

III. Phương Pháp Phân Tích Ngữ Nghĩa và Diễn Ngôn Đối Chiếu

Để vượt qua những thách thức trên, bài viết sử dụng phương pháp phân tích ngữ nghĩa và phân tích diễn ngôn đối chiếu. Phân tích ngữ nghĩa tập trung vào việc giải mã ý nghĩa của từng từ ngữ và cụm từ được sử dụng để miêu tả tình cảm nhân vật. Phân tích diễn ngôn xem xét cách ngôn ngữ được sử dụng trong bối cảnh cụ thể của truyện ngắn, bao gồm cả văn phong, giọng điệu, và cấu trúc câu. Đối chiếu hai ngôn ngữ giúp làm nổi bật những điểm tương đồng và khác biệt trong cách cảm xúc được thể hiện. Từ nguồn ngữ liệu được thu thập, luận văn đã vận dụng phương pháp miêu tả đặc điểm ngôn ngữ dựa trên phân tích văn bản truyện ngắn để phân tích và thống kê việc sử dụng bốn bình diện ngữ nghĩa đánh giá tình cảm (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018)

3.1. Ứng dụng Phân Tích Ngữ Nghĩa để Giải Mã Cảm Xúc Nhân Vật

Phân tích ngữ nghĩa là một công cụ quan trọng để giải mã những thông điệp cảm xúc ẩn sau từ ngữ. Việc xác định từ loại, sắc thái tích cực hay tiêu cực, và các liên kết ngữ nghĩa giúp làm rõ ý nghĩa mà tác giả muốn truyền tải. Ví dụ, việc sử dụng tính từ mang ý nghĩa hạnh phúc, buồn bã, hay giận dữ trực tiếp ảnh hưởng đến cách người đọc cảm nhận về nhân vật. Việc phân loại và thống kê các từ ngữ liên quan đến tình cảm giúp tạo ra một bức tranh tổng quan về diễn biến tâm lý của nhân vật. "Sau khi đã miêu tả, luận văn đã vận dụng phương pháp đối chiếu ngôn ngữ qua phương thức đối chiếu song song để tìm ra những tương đồng và dị biệt về mặt chức năng ngữ nghĩa đánh giá trong việc sử dụng nguồn NNĐG trong sáu truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt..."(Nguyễn Ngọc Bảo, 2018).

3.2. Khám phá Diễn Ngôn Truyện Ngắn Giọng Điệu Văn Phong Cấu Trúc

Phân tích diễn ngôn đi xa hơn việc phân tích từng từ ngữ riêng lẻ, mà tập trung vào cách ngôn ngữ được sử dụng trong bối cảnh cụ thể của truyện ngắn. Giọng điệu, văn phong, và cấu trúc câu đều góp phần vào việc tạo ra một hiệu ứng cảm xúc nhất định. Một câu văn ngắn gọn, súc tích có thể tạo ra cảm giác căng thẳng, trong khi một câu văn dài dòng, phức tạp có thể diễn tả sự suy tư, trăn trở. Việc phân tích các biện pháp tu từ như ẩn dụ, so sánh, và nhân hóa cũng giúp làm sáng tỏ những lớp ý nghĩa sâu xa. Phân tích diễn ngôn giúp hiểu cách tác giả sử dụng ngôn ngữ để điều khiển cảm xúc của người đọc. Do đó, việc tìm hiểu đặc thù của việc sử dụng các nguồn ngôn ngữ đánh giá trong truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt cũng chưa được nghiên cứu một cách đầy đủ (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018).

IV. So Sánh Đối Chiếu Tìm Tương Đồng Dị Biệt Trong Ngữ Nghĩa

Kết quả so sánh đối chiếu giữa truyện ngắn tiếng Anh và truyện ngắn tiếng Việt cho thấy những điểm tương đồng và khác biệt đáng chú ý trong cách tình cảm được thể hiện. Một số cảm xúc có thể được biểu đạt một cách tương đồng trong cả hai ngôn ngữ, trong khi những cảm xúc khác lại có những sắc thái riêng biệt. Ví dụ, cách tình yêu, nỗi buồn, hay sự giận dữ được miêu tả có thể phản ánh những giá trị văn hóa khác nhau. Bên cạnh đó, việc sử dụng các phương tiện từ vựng-ngữ pháp để biểu đạt cảm xúc cũng có thể khác nhau. Các phương tiện TV-NP đánh giá cũng được sử dụng khác nhau (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018)

4.1. Tương Đồng Trong Cách Biểu Đạt Các Cảm Xúc Cơ Bản

Mặc dù có những khác biệt về văn hóa và ngôn ngữ, vẫn có những điểm tương đồng trong cách biểu đạt các cảm xúc cơ bản như hạnh phúc, buồn bã, giận dữ, và sợ hãi. Những cảm xúc này là phổ quát và được thể hiện qua những hành động, lời nói, và biểu cảm chung. Tuy nhiên, ngay cả trong những cảm xúc cơ bản này, vẫn có những sắc thái văn hóa riêng biệt. Ví dụ, cách hạnh phúc được thể hiện trong một gia đình truyền thống Việt Nam có thể khác với cách nó được thể hiện trong một gia đình hiện đại phương Tây. Đề tài được thực hiện nhằm giúp hiểu được bản chất của ngôn ngữ đánh giá (NNĐG) nói chung và ngôn ngữ đánh giá tình cảm (NNĐGTC) nói riêng khi được sử dụng vào đánh giá các nhân vật trong truyện ngắn (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018)

4.2. Dị Biệt Sắc Thái Văn Hóa Trong Biểu Hiện Tình Cảm

Những dị biệt trong cách biểu hiện tình cảm thường phản ánh những sắc thái văn hóa riêng biệt. Một số cảm xúc có thể được coi là cấm kỵ hoặc không phù hợp để thể hiện công khai trong một văn hóa, trong khi lại được chấp nhận trong văn hóa khác. Ví dụ, việc thể hiện sự yếu đuối có thể bị coi là không nam tính trong một số văn hóa, trong khi lại được coi là một dấu hiệu của sự chân thành và cởi mở trong văn hóa khác. Việc phân tích những dị biệt này giúp hiểu sâu sắc hơn về những giá trị và chuẩn mực văn hóa khác nhau. “Luận văn chỉ nghiên cứu nguồn ngôn ngữ đánh giá tình cảm (NNNĐGTC) nhân vật chính trong từng truyện ngắn mà không nghiên cứu những nhân vật khác.” (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018).

V. Ứng Dụng Rèn Luyện Phân Tích Sáng Tác Văn Chương Tình Cảm

Kết quả nghiên cứu có thể được ứng dụng vào việc rèn luyện kỹ năng phân tích và sáng tác văn chương tình cảm. Việc hiểu rõ cách tình cảm được thể hiện trong truyện ngắn giúp người đọc và người viết có thể tạo ra những tác phẩm giàu cảm xúc và sâu sắc hơn. Phân tích các tác phẩm hiện có giúp nâng cao khả năng nhận biết và giải mã những thông điệp cảm xúc ẩn sau những con chữ. Sáng tác những câu chuyện riêng giúp rèn luyện khả năng sử dụng ngôn ngữ một cách sáng tạo và hiệu quả để biểu đạt những cảm xúc đa dạng. Kết quả của luận văn có thể là một tham khảo cho người học, đọc truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt nhằm rèn luyện việc phân tích ngôn ngữ đánh giá tình cảm bằng việc sử dụng hệ thống nguồn ngôn ngữ đánh giá tình cảm trong luận văn (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018).

5.1. Nâng cao Kỹ Năng Phân Tích Văn Học Qua Lăng Kính Ngôn Ngữ

Việc áp dụng các phương pháp phân tích ngôn ngữ giúp nâng cao kỹ năng phân tích văn học một cách đáng kể. Thay vì chỉ tập trung vào nội dung câu chuyện, người đọc có thể đi sâu vào cấu trúc ngôn ngữ, văn phong, và cách tác giả sử dụng từ ngữ để tạo ra hiệu ứng cảm xúc. Phân tích diễn ngôn giúp hiểu rõ cách ngôn ngữ được sử dụng để xây dựng nhân vật, tạo ra bầu không khí, và truyền tải thông điệp. Việc rèn luyện kỹ năng phân tích giúp người đọc trở nên nhạy bén hơn với những sắc thái tinh tế trong văn chương. "Vì vậy, việc tìm hiểu, phân tích những phương thức và phương tiện ngôn ngữ đánh giá được các tác giả sử dụng trong truyện ngắn chắc chắn sẽ giúp cho người đọc và người học ngoại ngữ có thể hiểu được những điểm tương đồng và dị biệt giữa hai ngôn ngữ..." (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018).

5.2. Sáng Tạo Văn Chương Sử Dụng Ngôn Ngữ Để Biểu Đạt Cảm Xúc

Việc hiểu rõ cách tình cảm được thể hiện trong văn chương không chỉ giúp phân tích tác phẩm hiện có mà còn là nguồn cảm hứng để sáng tạo những câu chuyện mới. Người viết có thể học hỏi cách các tác giả sử dụng ngôn ngữ để xây dựng nhân vật, tạo ra bầu không khí, và truyền tải thông điệp. Việc thử nghiệm với các phương tiện từ vựng-ngữ pháp khác nhau giúp người viết tìm ra những cách biểu đạt độc đáo và hiệu quả. Sáng tạo văn chương là một quá trình khám phá ngôn ngữ và cảm xúc, và kết quả nghiên cứu có thể là một công cụ hữu ích trong quá trình này. “Từ những lí do cơ bản nêu trên chúng tôi đã thực hiện đề tài với tựa đề “Đối chiếu nguồn ngôn ngữ đánh giá tình cảm nhân vật chính trong truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt” (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018)

VI. Kết Luận Ngôn Ngữ Đánh Giá Tình Cảm Hướng Nghiên Cứu Mới

Nghiên cứu về phân tích đối chiếu ngôn ngữ đánh giá tình cảm nhân vật trong truyện ngắn tiếng Anh và truyện ngắn tiếng Việt mở ra những hướng nghiên cứu mới trong lĩnh vực văn học so sánh và ngôn ngữ học. Việc áp dụng các phương pháp phân tích ngôn ngữ giúp hiểu sâu sắc hơn về cách cảm xúc được thể hiện trong văn chương, và những giá trị văn hóa ẩn sau những con chữ. Nghiên cứu này hy vọng sẽ là nguồn cảm hứng cho những nghiên cứu tiếp theo về ngôn ngữ và cảm xúc. Kết quả nghiên cứu cũng có thể được vận dụng vào việc giúp người đọc và người học truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt luyện tập cách phân tích việc sử dụng NNĐGTC của các tác giả Anh, Việt (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018).

6.1. Tổng Kết Những Điểm Chính Trong Phân Tích Đối Chiếu

Bài viết đã trình bày những điểm chính trong việc phân tích đối chiếu ngôn ngữ đánh giá tình cảm nhân vật trong truyện ngắn tiếng Anh và truyện ngắn tiếng Việt. Việc phân tích ngữ nghĩa và phân tích diễn ngôn đối chiếu giúp làm sáng tỏ những điểm tương đồng và khác biệt trong cách cảm xúc được thể hiện. Ứng dụng kết quả nghiên cứu giúp nâng cao kỹ năng phân tích văn học và sáng tạo văn chương. Nghiên cứu đã sử dụng phương pháp thu thập ngữ liệu gồm 279 affective language resources in six English short stories and 278 ones in six Vietnamese short stories (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018).

6.2. Mở Rộng Nghiên Cứu Thể Loại Văn Học và Ngôn Ngữ Đánh Giá

Nghiên cứu này có thể được mở rộng để khám phá các thể loại văn học khác nhau, như tiểu thuyết, thơ, kịch, và các loại hình văn bản khác. Việc so sánh ngôn ngữ đánh giá trong các thể loại khác nhau giúp hiểu rõ hơn về cách cảm xúc được thể hiện trong các bối cảnh khác nhau. Bên cạnh đó, việc nghiên cứu ngôn ngữ đánh giá trong các văn bản phi văn học, như tin tức, quảng cáo, và các văn bản chính trị, cũng là một hướng đi tiềm năng. Luận văn chỉ nghiên cứu nguồn ngôn ngữ đánh giá tình cảm (NNNĐGTC), một trong ba bình diện của đánh giá thái độ (attitude) là đánh giá tình cảm (ĐGTC) (gọi tắt là tình cảm (TC)) (affect) đánh giá đạo đức (ĐGĐĐ) (gọi tắt là đạo đức (ĐĐ) (judgement), đánh giá thẩm mỹ (ĐGTM) (gọi tắt là thẩm mỹ (TM))(appreciation) (Nguyễn Ngọc Bảo, 2018).

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nghiên cứu ngôn ngữ học ứng dụng, việc phân tích nguồn ngôn ngữ đánh giá tình cảm (NNĐGTC) trong truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt đóng vai trò quan trọng nhằm hiểu sâu sắc cách thức biểu đạt cảm xúc và thái độ của tác giả đối với nhân vật chính. Luận văn thu thập và phân tích 279 nguồn NNĐGTC trong sáu truyện ngắn tiếng Anh và 278 nguồn tương ứng trong sáu truyện ngắn tiếng Việt, với phạm vi nghiên cứu tập trung vào các truyện ngắn có chủ đề tương đồng về diễn biến tâm lý nhân vật chính. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ đặc điểm ngôn ngữ của NNĐGTC, đồng thời tìm ra những tương đồng và dị biệt trong cách sử dụng nguồn ngôn ngữ này giữa hai ngôn ngữ.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm các truyện ngắn được tuyển chọn từ các tuyển tập uy tín, với độ dài từ khoảng 792 đến 4989 từ, phản ánh các chủ đề như tâm trạng trẻ ngày đầu tiên đi học, mâu thuẫn trong quan hệ vợ chồng, và xung đột trong gia đình. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp một công cụ phân tích ngôn ngữ đánh giá tình cảm có hệ thống, giúp người học và người đọc truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt nâng cao khả năng nhận diện và vận dụng ngôn ngữ đánh giá trong phân tích văn bản, góp phần phát triển kỹ năng ngôn ngữ và hiểu biết văn hóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên Lí thuyết Ngôn ngữ Đánh giá (LTNNĐG) của Martin & White (2005), tập trung vào bình diện Đánh giá Tình cảm (affect) trong hệ thống Thái độ (attitude). LTNNĐG nghiên cứu nghĩa liên nhân của câu, đặc biệt là cách thức biểu đạt thái độ, cảm xúc và quan điểm chủ quan của người nói/người viết. Bốn bình diện ngữ nghĩa đánh giá tình cảm được phân tích gồm: Hạnh phúc (happiness), Hài lòng (satisfaction), An tâm (security), và Mong muốn (desire). Ngoài ra, luận văn vận dụng phân loại phương thức đánh giá gồm tường minh (explicit) và hàm ý (implicit), cũng như phân tích các phương tiện từ vựng-ngữ pháp như câu, cụm từ, và từ vựng theo quan điểm Ngữ pháp chức năng hệ thống (NPCNHT) của Halliday.

Các khái niệm chính bao gồm:

• Nguồn ngôn ngữ đánh giá (NNĐG): các đơn vị ngôn ngữ biểu hiện thái độ, cảm xúc.
• Phương thức đánh giá: tường minh và hàm ý.
• Phương tiện từ vựng-ngữ pháp: câu (vật chất, tinh thần, ứng xử, quan hệ, nói năng), cụm từ, từ.
• Bình diện ngữ nghĩa: bốn nhóm tình cảm chính được phân tích.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp kết hợp phân tích định tính và định lượng. Nguồn dữ liệu gồm 12 truyện ngắn (6 tiếng Anh, 6 tiếng Việt) được tuyển chọn theo chủ đề tương đồng, với tổng số nguồn NNĐGTC thu thập là 557 (279 tiếng Anh, 278 tiếng Việt). Cỡ mẫu này đảm bảo tính đại diện cho việc phân tích so sánh.

Phương pháp thu thập dữ liệu dựa trên phân tích văn bản truyện ngắn, xác định bối cảnh, nhân vật chính và diễn biến tâm lý, sau đó bóc tách các nguồn ngôn ngữ đánh giá tình cảm theo bốn bình diện ngữ nghĩa. Các nguồn này được phân loại theo phương thức đánh giá (tường minh/hàm ý) và tính chất tích cực/tiêu cực.

Phương pháp phân tích bao gồm:

• Miêu tả đặc điểm ngôn ngữ của NNĐGTC trong từng truyện và tổng thể.
• Thống kê tỉ lệ sử dụng các bình diện, phương thức và phương tiện từ vựng-ngữ pháp.
• Đối chiếu song song giữa truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt để tìm ra tương đồng và dị biệt về chức năng ngữ nghĩa.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm 2017-2018, với các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, đối chiếu và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Phân bố bình diện ngữ nghĩa đánh giá tình cảm:

   • Trong truyện ngắn tiếng Anh, bình diện An tâm/Không an tâm chiếm tỉ lệ cao nhất (khoảng 42,2% trong truyện "Antonio’s First Day of School"), tiếp theo là Hạnh phúc/Không hạnh phúc (42,2%), trong khi Mong muốn/Không mong muốn chiếm khoảng 6,7%, và Hài lòng/Không hài lòng gần như không xuất hiện.
   • Ở truyện ngắn tiếng Việt, các bình diện Hạnh phúc/Không hạnh phúc và Hài lòng/Không hài lòng được sử dụng phổ biến hơn, phản ánh sự đa dạng trong biểu đạt cảm xúc.

2. Phương thức đánh giá:

   • Phương thức hàm ý chiếm ưu thế trong cả hai ngôn ngữ, với tỉ lệ khoảng 54-67%, cho thấy tác giả thường sử dụng cách diễn đạt gián tiếp để biểu hiện cảm xúc, tạo điều kiện cho người đọc suy luận.
   • Phương thức tường minh chiếm tỉ lệ thấp hơn, thường dùng để nhấn mạnh hoặc biểu đạt cảm xúc rõ ràng.

3. Tính chất tích cực và tiêu cực:

   • Trong truyện ngắn tiếng Anh, nguồn NNĐGTC tiêu cực chiếm ưu thế (khoảng 66,7% trong truyện "Antonio’s First Day of School"), phản ánh tâm trạng lo lắng, không an tâm của nhân vật chính.
   • Trái lại, trong truyện ngắn tiếng Việt, nguồn tích cực được sử dụng nhiều hơn, thể hiện sự lạc quan hoặc mong muốn cải thiện tình trạng.

4. Phương tiện từ vựng-ngữ pháp:

   • Câu là phương tiện chủ đạo để biểu hiện NNĐGTC, chiếm trên 85% trong các truyện ngắn, với các loại câu vật chất, tinh thần và quan hệ được sử dụng phổ biến.
   • Cụm từ và từ vựng chiếm tỉ lệ nhỏ hơn, thường dùng để bổ sung hoặc nhấn mạnh ý nghĩa.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự khác biệt rõ rệt trong cách sử dụng NNĐGTC giữa truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt, phản ánh đặc điểm văn hóa và phong cách viết của từng ngôn ngữ. Việc ưu tiên sử dụng phương thức hàm ý và câu biểu hiện quá trình tinh thần trong tiếng Anh cho thấy sự tinh tế, gián tiếp trong biểu đạt cảm xúc, phù hợp với truyền thống văn học phương Tây. Trong khi đó, tiếng Việt có xu hướng sử dụng nhiều biểu đạt tích cực và tường minh hơn, thể hiện sự trực tiếp và phong phú trong cảm xúc.

So sánh với các nghiên cứu trước đây về ngôn ngữ đánh giá trong văn bản học thuật và báo chí, luận văn mở rộng phạm vi ứng dụng LTNNĐG vào thể loại truyện ngắn, góp phần làm rõ hơn về chức năng giao tiếp và biểu cảm của ngôn ngữ trong văn học. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỉ lệ các bình diện ngữ nghĩa và phương thức đánh giá, cũng như bảng so sánh tỉ lệ sử dụng câu, cụm từ và từ vựng trong từng truyện.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Phát triển tài liệu giảng dạy ngôn ngữ đánh giá tình cảm: Xây dựng các bài tập và tài liệu hướng dẫn phân tích NNĐGTC trong truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt nhằm nâng cao kỹ năng đọc hiểu và phân tích văn bản cho sinh viên ngoại ngữ. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; chủ thể: các trường đại học và trung tâm đào tạo ngoại ngữ.

2. Tổ chức hội thảo chuyên đề về ngôn ngữ đánh giá: Tạo diễn đàn trao đổi giữa các nhà nghiên cứu ngôn ngữ học và văn học để cập nhật phương pháp và kết quả nghiên cứu mới, thúc đẩy hợp tác nghiên cứu liên ngành. Thời gian: hàng năm; chủ thể: các viện nghiên cứu và trường đại học.

3. Phát triển phần mềm hỗ trợ phân tích ngôn ngữ đánh giá: Ứng dụng công nghệ xử lý ngôn ngữ tự nhiên để tự động nhận diện và phân loại NNĐGTC trong văn bản, hỗ trợ nghiên cứu và giảng dạy. Thời gian: 1-2 năm; chủ thể: các nhóm nghiên cứu công nghệ ngôn ngữ.

4. Khuyến khích nghiên cứu so sánh đa ngôn ngữ: Mở rộng nghiên cứu đối chiếu NNĐGTC sang các ngôn ngữ khác nhằm hiểu sâu hơn về đặc điểm văn hóa và ngôn ngữ trong biểu đạt cảm xúc. Thời gian: liên tục; chủ thể: các nhà nghiên cứu ngôn ngữ học so sánh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Sinh viên và học viên ngoại ngữ: Luận văn cung cấp công cụ phân tích ngôn ngữ đánh giá tình cảm giúp nâng cao kỹ năng đọc hiểu và phân tích văn bản truyện ngắn, hỗ trợ học tập và nghiên cứu.

2. Giảng viên và nhà nghiên cứu ngôn ngữ học: Tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu về ngôn ngữ đánh giá, ngữ pháp chức năng hệ thống và so sánh ngôn ngữ, đặc biệt trong lĩnh vực văn học và giao tiếp.

3. Nhà văn và biên tập viên: Hiểu rõ hơn về cách sử dụng ngôn ngữ đánh giá tình cảm trong sáng tác và chỉnh sửa truyện ngắn, giúp tăng tính biểu cảm và hấp dẫn cho tác phẩm.

4. Chuyên gia phát triển tài liệu giảng dạy: Cơ sở để thiết kế chương trình, bài giảng và tài liệu học tập về ngôn ngữ đánh giá, đặc biệt trong đào tạo ngoại ngữ và văn học.

Câu hỏi thường gặp

1. Ngôn ngữ đánh giá tình cảm là gì và tại sao quan trọng trong truyện ngắn?
   Ngôn ngữ đánh giá tình cảm là các đơn vị ngôn ngữ biểu hiện cảm xúc, thái độ của tác giả hoặc nhân vật. Nó giúp người đọc hiểu sâu sắc tâm trạng, quan điểm và mối quan hệ xã hội trong truyện, làm tăng tính biểu cảm và chiều sâu cho tác phẩm.

2. Phương pháp thu thập dữ liệu trong nghiên cứu này như thế nào?
   Dữ liệu được thu thập bằng cách phân tích văn bản truyện ngắn, xác định bối cảnh, nhân vật chính và diễn biến tâm lý, sau đó bóc tách các câu, cụm từ, từ có chức năng biểu đạt đánh giá tình cảm dựa trên hệ thống phân loại của Martin & White.

3. Tại sao phương thức hàm ý được sử dụng nhiều hơn phương thức tường minh?
   Phương thức hàm ý cho phép tác giả biểu đạt cảm xúc một cách tinh tế, tránh sự trực tiếp có thể gây phản cảm, đồng thời tạo không gian cho người đọc suy luận và cảm nhận sâu sắc hơn về tâm trạng nhân vật.

4. Có sự khác biệt lớn nào giữa cách sử dụng ngôn ngữ đánh giá tình cảm trong tiếng Anh và tiếng Việt không?
   Có. Tiếng Anh thường sử dụng nhiều biểu đạt hàm ý và câu biểu hiện quá trình tinh thần, trong khi tiếng Việt có xu hướng dùng biểu đạt tường minh và tích cực hơn, phản ánh sự khác biệt văn hóa và phong cách viết.

5. Luận văn có thể ứng dụng như thế nào trong giảng dạy ngoại ngữ?
   Luận văn cung cấp khung phân tích và ví dụ cụ thể giúp giảng viên thiết kế bài học về ngôn ngữ biểu cảm, nâng cao kỹ năng phân tích văn bản và phát triển khả năng sử dụng ngôn ngữ đánh giá trong giao tiếp và viết văn.

Kết luận

• Luận văn đã làm rõ đặc điểm ngôn ngữ của nguồn ngôn ngữ đánh giá tình cảm trong truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt, với tổng cộng 557 nguồn NNĐGTC được phân tích chi tiết.
• Phương thức hàm ý và câu biểu hiện quá trình tinh thần là phương tiện chủ đạo trong biểu đạt cảm xúc, với sự khác biệt rõ rệt giữa hai ngôn ngữ về tỉ lệ sử dụng và tính chất tích cực/tiêu cực.
• Kết quả nghiên cứu góp phần mở rộng ứng dụng Lí thuyết Ngôn ngữ Đánh giá vào lĩnh vực văn học, đặc biệt là thể loại truyện ngắn, đồng thời cung cấp công cụ hữu ích cho người học và nghiên cứu.
• Các đề xuất về phát triển tài liệu giảng dạy, tổ chức hội thảo và ứng dụng công nghệ hỗ trợ phân tích ngôn ngữ đánh giá được đưa ra nhằm nâng cao hiệu quả nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn.
• Giai đoạn tiếp theo nên tập trung vào mở rộng nghiên cứu đa ngôn ngữ và phát triển phần mềm hỗ trợ phân tích, đồng thời tăng cường đào tạo kỹ năng phân tích ngôn ngữ đánh giá cho sinh viên và nhà nghiên cứu.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích các nhà nghiên cứu và giảng viên áp dụng kết quả luận văn vào giảng dạy và nghiên cứu, đồng thời tham gia các hội thảo chuyên ngành để cập nhật và trao đổi kiến thức mới.