I. Tìm hiểu cấu trúc dịch chuyển thông tin trong truyện ngắn
Việc giải mã thông tin trong một câu, đặc biệt là việc xác định vai trò của từng thành phần, là một nhiệm vụ quan trọng đối với người đọc hoặc người nghe. Các ngôn ngữ khác nhau sử dụng các nguồn thông tin khác nhau để gán vai trò. Ví dụ, tiếng Ý dựa vào thông tin hòa hợp, trong khi tiếng Anh chủ yếu dựa vào trật tự từ. Trật tự từ trong các ngôn ngữ khác nhau là một lĩnh vực thú vị trong ngôn ngữ học. Dù cấu trúc SVO phổ biến trong tiếng Anh, người bản xứ vẫn có nhiều cách diễn đạt khác để truyền tải thông tin. Những cấu trúc này có thể tương đương về mặt ngữ nghĩa, nhưng lại khác nhau về cách chúng liên hệ với ngữ cảnh diễn ngôn. Nghiên cứu về sự tương tác giữa cấu trúc và chức năng là một chủ đề hấp dẫn. Nghiên cứu này tập trung vào việc nghiên cứu các đặc điểm cấu trúc và chức năng của hai cấu trúc phi chính tắc cụ thể: dịch chuyển trái (LD) và dịch chuyển phải (RD), trong tiếng Anh và tiếng Việt.
1.1. Tầm quan trọng của việc phân tích dịch chuyển thông tin
Việc phân tích cấu trúc dịch chuyển thông tin giúp hiểu rõ cách ngôn ngữ sắp xếp và nhấn mạnh các thành phần khác nhau trong câu. Điều này đặc biệt quan trọng trong việc so sánh tiếng Anh và tiếng Việt, hai ngôn ngữ có cấu trúc cú pháp khác biệt. Nghiên cứu này góp phần làm sáng tỏ cách người nói sử dụng trật tự từ để truyền tải ý nghĩa, từ đó giúp cải thiện kỹ năng dịch thuật và giao tiếp.
1.2. Mục tiêu nghiên cứu cấu trúc dịch chuyển thông tin
Nghiên cứu này hướng đến hai mục tiêu chính: (1) Điều tra cách dịch chuyển trái và dịch chuyển phải được sử dụng trong truyện ngắn tiếng Anh và truyện ngắn tiếng Việt về mặt cấu trúc và chức năng. (2) Xác định những điểm tương đồng và khác biệt trong việc sử dụng hai cấu trúc này trong hai ngôn ngữ về mặt cấu trúc và chức năng. Việc đạt được những mục tiêu này sẽ cung cấp một cái nhìn sâu sắc hơn về cách thông tin được cấu trúc và truyền tải trong hai ngôn ngữ.
1.3. Câu hỏi nghiên cứu cần giải đáp
Để đạt được các mục tiêu, nghiên cứu này đặt ra hai câu hỏi chính: (1) Cấu trúc và chức năng của dịch chuyển trái và dịch chuyển phải được thể hiện như thế nào trong truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt? (2) Những điểm tương đồng và khác biệt nào trong việc sử dụng dịch chuyển trái và dịch chuyển phải trong truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt về mặt cấu trúc và chức năng? Việc trả lời những câu hỏi này sẽ giúp làm sáng tỏ các đặc điểm riêng biệt của hai cấu trúc này trong mỗi ngôn ngữ.
II. Tổng quan về dịch chuyển trái và phải trong tiếng Anh Việt
Dịch chuyển trái (LD) và dịch chuyển phải (RD) là các cấu trúc phi chính tắc, thường gặp trong văn nói. Nghiên cứu này quan tâm đến việc nghiên cứu một cách có hệ thống các đặc điểm cấu trúc và chức năng của hai cấu trúc này trong tiếng Anh và tiếng Việt. Mục tiêu là điều tra việc sử dụng dịch chuyển trái và dịch chuyển phải trong truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt về mặt cấu trúc và chức năng. Nghiên cứu cũng tìm cách tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt trong việc sử dụng hai cấu trúc này, từ đó cung cấp một cái nhìn tổng quan về sự tương tác giữa ngôn ngữ và văn hóa.
2.1. Phạm vi nghiên cứu về cấu trúc dịch chuyển thông tin
Nghiên cứu này tập trung đặc biệt vào hai cấu trúc phi chính tắc: LD và RD. Phạm vi nghiên cứu giới hạn ở việc khám phá hai khía cạnh chính của các cấu trúc này: các đặc điểm cấu trúc và các chức năng dụng học. Do giới hạn về dung lượng của một luận văn nhỏ, nghiên cứu chỉ thu thập dữ liệu và điều tra mười truyện ngắn tiếng Anh và mười truyện ngắn tiếng Việt từ năm 1990 đến nay để phân tích và tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt giữa các cấu trúc này trong tiếng Anh và tiếng Việt.
2.2. Phương pháp nghiên cứu cấu trúc dịch chuyển thông tin
Để đạt được các mục tiêu của nghiên cứu, cả phương pháp định lượng và định tính đều được sử dụng. Sử dụng phương pháp định tính, tác giả thiết lập các tiêu chí để chọn LD và RD trong truyện ngắn và quyết định chức năng cụ thể nào mà cấu trúc dịch chuyển thực hiện. Sử dụng phương pháp định lượng, tần suất sử dụng dịch chuyển trái và dịch chuyển phải trong truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt để thực hiện một chức năng nhất định được thể hiện. Cuối cùng, một phân tích đối chiếu được thực hiện để tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt trong việc sử dụng LD và RD trong truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt về mặt cấu trúc và chức năng.
2.3. Cấu trúc của bài nghiên cứu khoa học
Bài nghiên cứu được chia thành ba phần chính: giới thiệu, phát triển và kết luận. Phần A: Giới thiệu, giới thiệu vắn tắt lý do của nghiên cứu, các mục tiêu và mục tiêu của nghiên cứu, các câu hỏi nghiên cứu, phạm vi của nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và ý nghĩa. Phần B: Phát triển, là trọng tâm của nghiên cứu, bao gồm 3 chương: Chương một, Tổng quan tài liệu đề cập đến các tài liệu liên quan đến chủ đề; Chương hai, Dịch chuyển trái và dịch chuyển phải trong tiếng Anh và tiếng Việt, cung cấp các đặc điểm cấu trúc và chức năng của các cấu trúc này; Chương ba, Phương pháp luận, trình bày các đối tượng, các câu hỏi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và các quy trình thu thập và phân tích dữ liệu; Chương bốn, Kết quả và thảo luận, phân tích và thảo luận các kết quả thu được từ dữ liệu thu thập. Phần C: Kết luận, liên quan đến các tóm tắt các điểm chính, hạn chế, ý nghĩa và một số gợi ý cho nghiên cứu sâu hơn.
III. Phân tích ngữ pháp tiếng Anh tiếng Việt Tìm điểm khác biệt
Halliday và Matthiessen (2004) chỉ ra rằng chủ ngữ trong câu có thể được phân loại thành ba loại theo chức năng của nó: ngữ pháp, tâm lý và logic. Chủ ngữ theo sau là vị ngữ trong cấu trúc chủ ngữ - vị ngữ được gọi là chủ ngữ ngữ pháp. Chủ ngữ tâm lý được hiểu là điều đầu tiên xuất hiện trong tâm trí của người nói khi tạo ra một câu. Chủ ngữ logic đề cập đến người thực hiện hành động. Do đó, các cấu trúc trong tiếng Anh bắt đầu bằng một chủ ngữ ngữ pháp là các cấu trúc chính tắc (Halliday & Mathiessen, 2004; Quirk et al, 1985). Quirk et al (1985:721) phân loại các cấu trúc chính tắc thành bảy loại: SV, SVC, SVO, SVA, SVOO, SVOC và SVOA.
3.1. Cấu trúc chính tắc và phi chính tắc trong ngôn ngữ
Halliday và Matthiessen (2004) khẳng định rằng chủ ngữ trong câu có thể được phân loại thành ba loại tùy theo chức năng của nó: ngữ pháp, tâm lý và logic. Chủ ngữ theo sau là vị ngữ trong cấu trúc chủ ngữ - vị ngữ được gọi là chủ ngữ ngữ pháp. Ngược lại, các cấu trúc phi chính tắc là những cấu trúc không bắt đầu bằng một chủ ngữ ngữ pháp, ngoại trừ khi trò chuyện. Ví dụ: 'John and his two siblings benefited from the farm. The farm benefited John and his two siblings.' Trong các ví dụ trên, cả hai câu có trật tự có thể chuyển đổi đều có thể chấp nhận được. Do đó, cả hai đều được xem là mang một mô hình phi chính tắc mặc dù chúng bắt đầu bằng một chủ ngữ ngữ pháp.
3.2. Các loại cấu trúc phi chính tắc Non canonical
Giống như chính tắc, có 7 cấu trúc phi chính tắc (Ward & Birner, 2001; Quirk et al, 1985): Fronting, Dịch chuyển trái, Đảo ngược đối số (đảo ngữ & bị động hóa), Cấu trúc tách, Post-posing (các câu có 'there' hiện sinh và 'there' trình bày), Dịch chuyển phải và Trò chuyện. Trong luận văn này, dịch chuyển trái và dịch chuyển phải được coi là trọng tâm để điều tra. Việc so sánh các đặc điểm ngữ pháp của hai cấu trúc này trong tiếng Anh và tiếng Việt sẽ giúp làm sáng tỏ sự khác biệt trong cách mỗi ngôn ngữ thể hiện thông tin.
3.3. Đặc điểm của cấu trúc dịch chuyển trái trong tiếng Anh
LD đã được các nhà nghiên cứu chú ý rất nhiều trong một thời gian dài. Nó được xác định lần đầu tiên bởi Ross vào năm 1967 như một hình thức cú pháp trong đó một số cụm danh từ (NP) xuất hiện ở vị trí trước mệnh đề ban đầu, đồng tham chiếu với một đại từ nhân xưng xuất hiện ở đâu đó trong mệnh đề. Theo Lambrecht (2001), dịch chuyển trái được định nghĩa là “một cấu trúc câu trong đó một thành phần tham chiếu có thể hoạt động như một đối số hoặc bổ ngữ trong một cấu trúc đối số - vị ngữ thay vào đó xuất hiện bên ngoài ranh giới của mệnh đề chứa vị ngữ ở bên trái của nó”.
IV. So sánh chi tiết cấu trúc dịch chuyển trái trong tiếng Anh và Việt
Dịch chuyển trái (LD) thường bị nhầm lẫn với pre-posing do thực tế là một mục được preposed (tức là di chuyển sang trái) trong cấu trúc. Tuy nhiên, những khác biệt liên quan đến cấu trúc và chức năng của hai cấu trúc được chỉ ra trong các nghiên cứu do Ward và Birner (2001), Erteschic-Shir (2007) và Prince (1997) thực hiện. Về cấu trúc, vị trí chính tắc của mục bị bỏ trống trong pre-posing, trong khi một thành phần đại từ đồng tham chiếu lại xuất hiện ở vị trí chính tắc của thành phần được đánh dấu trong dịch chuyển trái. Về ngữ điệu, Douglas (2004) tuyên bố rằng dịch chuyển trái có ngữ điệu giảm trong mệnh đề chính trong khi topicalization có một sự tăng nhẹ ở cuối nó.
4.1. Đặc điểm cấu trúc của dịch chuyển trái LD
LD thường được xác định bằng sự hiện diện của một thành phần tham chiếu có thể hoạt động như một đối số hoặc bổ ngữ trong cấu trúc đối số-vị ngữ của mệnh đề nhưng, thay vào đó, xuất hiện bên ngoài ranh giới ngoại vi bên trái của mệnh đề chứa vị ngữ. Lambrecht (1984) coi các thành phần bị dịch chuyển bên trái là các thành phần ngoài mệnh đề không tham gia vào các mối quan hệ phụ thuộc ngữ nghĩa và cú pháp giữa các vị ngữ và đối số của chúng. Điều này dẫn đến tính chất cú pháp tùy chọn đối với các thành phần bị dịch chuyển.
4.2. So sánh cấu trúc LD và các cấu trúc khác
Lambrecht cũng phân biệt giữa các thành phần bị dịch chuyển. Các thành phần được dịch chuyển bên trái không tương tác theo bất kỳ cách nào với vị ngữ của mệnh đề mà chúng xuất hiện. Ví dụ, trong câu ‗My wife, somebody stole her handbag last night‘, cụm danh từ ‗my wife‘ chỉ được kết nối một cách lỏng lẻo với mệnh đề còn lại. Do đó, người ta có thể bỏ qua hoàn toàn thành phần bị dịch chuyển mà không ảnh hưởng đến tính ngữ pháp của mệnh đề còn lại. Tuy nhiên, Ward và Birner (2001) đã lập luận rằng các thành phần bị dịch chuyển bên trái không hoàn toàn không liên quan đến những gì đang được nói.
4.3. Chức năng dụng học của dịch chuyển trái
Theo Lambrecht (2001), chức năng chính của LD là để xử lý chủ đề. Chức năng xử lý chủ đề này được thể hiện trong một số nhiệm vụ cụ thể như giới thiệu một chủ đề mới, thay đổi hoặc khởi động lại một chủ đề đã biết. Prince (1997) khẳng định rằng LD được sử dụng để giới thiệu ‗neo‘. Cô ấy coi neo là một loại thực thể danh sách không được biết đến bởi người nghe nhưng được kết nối với các thực thể đã được biết hoặc có thể dễ dàng suy ra. Ward và Birner (2001) đồng ý với Prince (1997) rằng LD chủ yếu là một phương tiện để đánh dấu các thực thể mà người nghe có thể không quen thuộc và do đó cần được chú ý thêm.
V. Phân tích so sánh dịch chuyển phải trong tiếng Anh và Việt
Dịch chuyển phải (RD) là một cấu trúc trong đó một thành phần cú pháp được thêm vào cuối câu, thường được phân tách bằng dấu phẩy hoặc một khoảng dừng ngắn. Cấu trúc này thường được sử dụng để làm rõ hoặc cung cấp thêm thông tin về một thành phần đã được đề cập trước đó trong câu. Việc so sánh các đặc điểm của RD trong tiếng Anh và tiếng Việt sẽ giúp làm sáng tỏ cách mỗi ngôn ngữ sử dụng cấu trúc này để truyền tải ý nghĩa và nhấn mạnh.
5.1. Định nghĩa và đặc điểm của dịch chuyển phải RD
Lambrecht (2001) định nghĩa dịch chuyển phải là một cấu trúc trong đó một thành phần tham chiếu xuất hiện bên ngoài ranh giới bên phải của mệnh đề. Điều quan trọng cần lưu ý là RD có thể có nhiều dạng khác nhau và các chức năng của chúng khác nhau tùy thuộc vào các yếu tố ngữ cảnh. Haiman (1974) đã đưa ra một quy ước cú pháp của RD như một quy tắc biến đổi. Ông lập luận rằng nó là một loại quy tắc ‗ngược lại‘. Tóm lại, Haiman định nghĩa RD là một cấu trúc trong đó các thông tin liên quan và không liên quan được đảo ngược. Trong số các loại RD, một loại quan trọng là ‗afterthought‘, có nghĩa là một đơn vị phát biểu bổ sung vào một đơn vị phát biểu đã hoàn thành. Ví dụ: 'Tôi nghĩ rằng tôi sẽ cho bạn xem một số bức ảnh của con gái tôi, bạn biết đấy, những bức ảnh mà tôi đã cho bạn xem vào tuần trước.'
5.2. Chức năng dụng học của dịch chuyển phải
Theo Lambrecht (2001), RD có thể thực hiện một số chức năng dụng học, bao gồm: (1) xác định người tham chiếu (identifying the referent), (2) giới thiệu lại chủ đề (reintroducing the topic), (3) thêm nghĩa thuộc tính (adding attributive meaning). Ward và Birner (2001) cũng thảo luận về chức năng ‗truyền đạt sự không chắc chắn‘ của RD. Ví dụ: 'Tôi đã gặp John ngày hôm qua, bạn biết đấy, người đàn ông đến từ Chicago.' Trong ví dụ này, phần bổ sung 'bạn biết đấy, người đàn ông đến từ Chicago' có thể được sử dụng để truyền đạt sự không chắc chắn về danh tính của John.
5.3. Phân biệt dịch chuyển phải và các cấu trúc tương tự
Một điều quan trọng cần lưu ý là RD khác với các cấu trúc tương tự như postposing và apposition. Postposing liên quan đến việc di chuyển một thành phần cú pháp sang cuối câu để tạo sự nhấn mạnh hoặc để cải thiện tính mạch lạc. Apposition liên quan đến việc thêm một cụm từ hoặc mệnh đề để xác định hoặc giải thích một thành phần trước đó. Trong khi RD có thể chia sẻ một số đặc điểm với các cấu trúc này, nó khác biệt ở chức năng dụng học chính của nó là làm rõ hoặc cung cấp thêm thông tin.
VI. Ứng dụng và kết luận Dịch chuyển thông tin trong văn học
Nghiên cứu về cấu trúc dịch chuyển thông tin trong truyện ngắn tiếng Anh và tiếng Việt có ý nghĩa quan trọng đối với nhiều lĩnh vực, bao gồm ngôn ngữ học, văn học và dịch thuật. Bằng cách hiểu rõ cách các cấu trúc này hoạt động, chúng ta có thể có được cái nhìn sâu sắc hơn về cách thông tin được cấu trúc và truyền tải trong hai ngôn ngữ. Điều này có thể dẫn đến sự cải thiện trong giao tiếp giữa các nền văn hóa và hiệu quả hơn trong dịch thuật.
6.1. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo
Nghiên cứu này có một số hạn chế. Thứ nhất, nó chỉ tập trung vào một số lượng nhỏ các truyện ngắn từ một khoảng thời gian hạn chế. Nghiên cứu trong tương lai có thể điều tra một tập dữ liệu lớn hơn và đa dạng hơn để xác định xem các kết quả có thể tổng quát hóa cho các thể loại và thời kỳ văn học khác hay không. Thứ hai, nghiên cứu chỉ tập trung vào các đặc điểm cấu trúc và chức năng dụng học của LD và RD. Nghiên cứu trong tương lai có thể khám phá các yếu tố ngữ cảnh khác có thể ảnh hưởng đến việc sử dụng các cấu trúc này.
6.2. Tầm quan trọng của nghiên cứu dịch chuyển thông tin
Bất chấp những hạn chế này, nghiên cứu này cung cấp một đóng góp có giá trị cho sự hiểu biết của chúng ta về cấu trúc dịch chuyển thông tin trong tiếng Anh và tiếng Việt. Bằng cách xác định những điểm tương đồng và khác biệt trong việc sử dụng LD và RD trong hai ngôn ngữ, nghiên cứu này cung cấp nền tảng cho nghiên cứu sâu hơn và ứng dụng thực tế trong lĩnh vực ngôn ngữ học, văn học và dịch thuật. Việc hiểu rõ các nguyên tắc dịch khi dịch thông tin là vô cùng quan trọng để đạt được hiệu ứng giao tiếp như mong muốn.
6.3. Kết luận về vai trò của dịch chuyển thông tin
Tóm lại, cấu trúc dịch chuyển thông tin đóng một vai trò quan trọng trong cách thông tin được cấu trúc và truyền tải trong tiếng Anh và tiếng Việt. Bằng cách điều tra các đặc điểm cấu trúc và chức năng dụng học của LD và RD, nghiên cứu này cung cấp những hiểu biết có giá trị về sự phức tạp của hai ngôn ngữ và những điểm tương đồng và khác biệt giữa chúng. Nghiên cứu này không chỉ có ý nghĩa lý thuyết mà còn có ứng dụng thực tế trong các lĩnh vực như dịch thuật và giao tiếp đa văn hóa.
