I. Tổng Quan Về Ẩn Dụ Ý Niệm Dạy Và Học Trong Ngôn Ngữ
Giáo dục, theo John Dewey, là sự truyền đạt kiến thức, kỹ năng và thói quen từ thế hệ này sang thế hệ khác. Dạy và học, theo Thái Duy Tuyên, là hai hoạt động tương tác trong một quá trình thống nhất. Nguyễn Văn Tuấn khẳng định dạy học là hoạt động đặc trưng nhất của nhà trường. Ẩn dụ, thường thấy trong văn học, thực chất là bản chất của ngôn ngữ. Ẩn dụ ý niệm có vai trò quan trọng trong việc tiếp thu kiến thức. Nghiên cứu về ẩn dụ ý niệm dạy và học trong tiếng Việt và tiếng Hán sẽ làm rõ các đặc điểm văn hóa tác động đến sự hình thành các biểu thức ẩn dụ.
1.1. Khái niệm Dạy và Học trong Ngôn Ngữ
Dạy và học là quá trình chuyển giao tri thức, kỹ năng, và giá trị văn hóa. Theo Yao Fengyun & Yuan Chengcun, giáo dục theo nghĩa rộng bao gồm tất cả các hoạt động nâng cao kiến thức và kỹ năng. Thái Duy Tuyên nhấn mạnh sự liên hệ qua lại giữa hoạt động dạy và học. Điều này cho thấy sự tương tác và phụ thuộc lẫn nhau giữa người dạy và người học trong quá trình giáo dục. Nghiên cứu tập trung vào cách hai ngôn ngữ biểu đạt ý niệm về dạy và học thông qua ẩn dụ.
1.2. Vai Trò Của Ẩn Dụ Trong Giáo Dục Và Nhận Thức
Ẩn dụ không chỉ là công cụ tu từ mà còn là phương thức tư duy. Edmondo de Amicis ví việc học như một cuộc chiến, với sách vở là vũ khí. Ẩn dụ giúp nắm bắt và ghi nhớ các kết cấu từ ngữ dễ dàng hơn. Ẩn dụ cấu thành các lý thuyết cơ sở thực hành giảng dạy và học tập. Ẩn dụ ý niệm bao gồm miền nguồn, miền đích và các ánh xạ giữa chúng, giúp xây dựng khái niệm trừu tượng thông qua khái niệm cụ thể.
II. Thách Thức Trong Nghiên Cứu So Sánh Ẩn Dụ Việt Hán
Nghiên cứu ẩn dụ ý niệm về dạy và học trong tiếng Việt và tiếng Hán đã đạt được nhiều thành tựu. Tuy nhiên, số lượng học giả xem xét, phân tích và đối chiếu các vấn đề liên quan còn hạn chế. Cần xem xét giáo dục qua ngôn ngữ với các hình ảnh ẩn dụ trong cả hai ngôn ngữ. Việc tìm hiểu đặc điểm văn hóa tác động đến sự hình thành các biểu thức ẩn dụ này là cần thiết. Đề tài "Đối chiếu ẩn dụ ý niệm dạy và học Việt - Hán" được chọn để làm rõ vấn đề này.
2.1. Thiếu Hụt Nghiên Cứu Đối Chiếu Ẩn Dụ Dạy Học Việt Hán
Mặc dù có nhiều nghiên cứu về ẩn dụ trong từng ngôn ngữ, nhưng nghiên cứu đối chiếu giữa tiếng Việt và tiếng Hán còn ít. Cần có thêm các nghiên cứu so sánh để hiểu rõ sự khác biệt và tương đồng về quan niệm dạy và học. Việc thiếu các nghiên cứu đối chiếu này gây khó khăn cho việc dịch thuật và giảng dạy ngôn ngữ.
2.2. Khó Khăn Trong Xác Định Ảnh Hưởng Văn Hóa Đến Ẩn Dụ
Văn hóa có ảnh hưởng sâu sắc đến việc sử dụng ẩn dụ. Việc xác định và phân tích ảnh hưởng của văn hóa đến các ẩn dụ về dạy và học là một thách thức. Sự khác biệt văn hóa có thể dẫn đến hiểu lầm và khó khăn trong giao tiếp. Cần có phương pháp tiếp cận phù hợp để giải quyết thách thức này.
2.3. Phạm Vi Nghiên Cứu Rộng Lớn Của Ẩn Dụ Ý Niệm
Phạm vi nghiên cứu về ẩn dụ ý niệm rất rộng lớn, bao gồm nhiều khía cạnh khác nhau. Việc giới hạn phạm vi nghiên cứu và tập trung vào các ẩn dụ về dạy và học là cần thiết. Việc lựa chọn ngữ liệu phù hợp và áp dụng phương pháp nghiên cứu khoa học là quan trọng để đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của kết quả.
III. Phương Pháp Phân Tích và So Sánh Ẩn Dụ Ý Niệm Dạy Học
Luận văn tập trung vào các mô hình ánh xạ ẩn dụ từ miền nguồn là giảng dạy và học tập đến các miền đích khác nhau. Các mô hình ẩn dụ ý niệm GIẢNG DẠY LÀ…, HỌC TẬP LÀ… được phân tích để tìm ra đặc điểm ngữ nghĩa tri nhận. Nguồn ngữ liệu là các bài báo khoa học tiếng Việt và tiếng Hán liên quan đến lĩnh vực dạy và học. Quá trình nghiên cứu vận dụng khung lý thuyết về ngôn ngữ học tri nhận, ngữ nghĩa học tri nhận, ẩn dụ ý niệm cũng như hàm ý văn hóa xã hội liên quan.
3.1. Thu Thập Ngữ Liệu Từ Bài Báo Khoa Học Việt Hán
Ngữ liệu được thu thập từ các bài báo khoa học tiếng Việt và tiếng Hán liên quan đến lĩnh vực dạy và học. Việc lựa chọn các bài báo khoa học đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của ngữ liệu. Ngữ liệu được thu thập trong giai đoạn 2019-2020 để đảm bảo tính cập nhật của nghiên cứu.
3.2. Áp Dụng Lý Thuyết Ngôn Ngữ Học Tri Nhận Để Phân Tích
Lý thuyết ngôn ngữ học tri nhận, ngữ nghĩa học tri nhận, và ẩn dụ ý niệm được áp dụng để phân tích ngữ liệu. Khung lý thuyết này cung cấp cơ sở khoa học để hiểu rõ cách ẩn dụ được sử dụng để biểu đạt ý niệm về dạy và học. Phân tích dựa trên các khái niệm miền nguồn, miền đích, và ánh xạ giữa chúng.
3.3. Đối Chiếu và Diễn Giải Tìm Ra Tương Đồng và Khác Biệt
Sau khi phân tích ngữ liệu, tiến hành đối chiếu và diễn giải để tìm ra sự tương đồng và khác biệt. So sánh tập trung vào đặc điểm tri nhận của ẩn dụ ý niệm học tập giữa tiếng Việt và tiếng Hán. Mục tiêu là đề xuất ứng dụng trong giảng dạy tiếng Việt/tiếng Hán và dịch thuật Việt - Hán/ Hán - Việt.
IV. Đặc Điểm Tri Nhận Của Ẩn Dụ Dạy và Học Trong Tiếng Việt
Trong tiếng Việt, ẩn dụ về dạy thường liên quan đến việc truyền đạt kiến thức như truyền lửa, dẫn dắt, hoặc xây dựng nền móng. Ẩn dụ về học thường nhấn mạnh quá trình tích lũy, khai phá, hoặc rèn luyện bản thân. Các ẩn dụ này phản ánh quan niệm về vai trò của người thầy và người học trong văn hóa Việt Nam.Ví dụ, "dạy dỗ" mang ý nghĩa uốn nắn, định hướng, thể hiện sự quan tâm và trách nhiệm của người dạy.
4.1. Ẩn Dụ Về Người Thầy Người Dẫn Đường và Người Thợ Xây
Ẩn dụ về người thầy thường ví họ như người dẫn đường, giúp học sinh khám phá tri thức. Họ cũng có thể là người thợ xây, xây dựng nền tảng kiến thức vững chắc cho học sinh. Ví dụ: "Thầy cô chắp cánh ước mơ", "Thầy cô là người lái đò"
4.2. Ẩn Dụ Về Người Học Người Chăm Chỉ và Người Khai Phá
Ẩn dụ về người học nhấn mạnh sự chăm chỉ, cần cù trong học tập. Họ cũng được ví như người khai phá, khám phá những điều mới mẻ. Ví dụ: "Học như cày ruộng", "Học như đi thuyền trên biển"
4.3. Ẩn Dụ Về Kiến Thức Ánh Sáng và Nguồn Sống
Ẩn dụ về kiến thức thường so sánh nó với ánh sáng, giúp con người nhìn rõ thế giới. Kiến thức cũng được ví như nguồn sống, nuôi dưỡng tâm hồn và trí tuệ. Ví dụ: "Kiến thức là sức mạnh", "Kiến thức là ánh sáng soi đường"
V. Phân Tích Ẩn Dụ Ý Niệm Về Dạy Học Trong Tiếng Hán
Trong tiếng Hán, ẩn dụ về dạy thường nhấn mạnh sự nghiêm khắc, kỷ luật và truyền thống tôn sư trọng đạo. Ẩn dụ về học thường tập trung vào sự kiên trì, khổ luyện và tầm quan trọng của việc học tập suốt đời. Các ẩn dụ này phản ánh triết lý giáo dục Khổng giáo và ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa.Ví dụ câu nói 'học hải vô nhai' thể hiện việc học là cả một quá trình dài rộng, không có điểm dừng
5.1. Ẩn Dụ Về Người Thầy Người Cha và Người Gieo Hạt
Ẩn dụ về người thầy trong tiếng Hán thường so sánh họ với người cha, có trách nhiệm dạy dỗ và bảo vệ học sinh. Họ cũng được ví như người gieo hạt, ươm mầm tri thức. Ví dụ: "Sư phụ như phụ thân", "Lão sư thị viên đinh"
5.2. Ẩn Dụ Về Người Học Người Leo Núi và Người Mài Dao
Ẩn dụ về người học nhấn mạnh sự kiên trì, nỗ lực như người leo núi. Họ cũng được ví như người mài dao, cần cù mài dũa để đạt được thành công. Ví dụ: "Học như nghịch thuỷ hành chu", "Học như ma đao"
5.3. Ẩn Dụ Về Kiến Thức Ngọc Bích và Con Đường
Ẩn dụ về kiến thức thường so sánh nó với ngọc bích, quý giá và cần được trân trọng. Kiến thức cũng được ví như con đường, dẫn dắt con người đến thành công. Ví dụ: "Tri thức là bảo vật", "Tri thức là con đường dẫn đến thành công"
VI. Tương Đồng Và Dị Biệt Ẩn Dụ Ý Niệm Dạy Và Học Việt Hán
So sánh ẩn dụ ý niệm dạy và học trong tiếng Việt và tiếng Hán cho thấy cả những điểm tương đồng và khác biệt. Cả hai ngôn ngữ đều coi trọng vai trò của người thầy và sự nỗ lực của người học. Tuy nhiên, tiếng Việt nhấn mạnh tính mềm dẻo, linh hoạt, trong khi tiếng Hán chú trọng sự nghiêm khắc, kỷ luật. Sự khác biệt văn hóa và triết lý giáo dục là nguyên nhân chính dẫn đến sự khác biệt này.
6.1. Điểm Tương Đồng Về Vai Trò Của Người Dạy Và Người Học
Cả tiếng Việt và tiếng Hán đều nhấn mạnh vai trò quan trọng của người thầy trong việc truyền đạt kiến thức và dẫn dắt học sinh. Người học cũng được khuyến khích nỗ lực, chăm chỉ để đạt được thành công. Quan niệm về giáo dục có nhiều điểm tương đồng giữa hai nền văn hóa.
6.2. Sự Khác Biệt Văn Hóa Trong Biểu Đạt Ẩn Dụ
Tiếng Việt thể hiện tính mềm dẻo, linh hoạt và khuyến khích sự sáng tạo. Tiếng Hán chú trọng sự nghiêm khắc, kỷ luật và truyền thống tôn sư trọng đạo. Sự khác biệt văn hóa này ảnh hưởng đến cách biểu đạt ẩn dụ về dạy và học trong hai ngôn ngữ.
6.3. Ứng Dụng Trong Giảng Dạy Và Dịch Thuật Ngôn Ngữ
Hiểu rõ sự tương đồng và khác biệt của ẩn dụ ý niệm dạy và học giúp cải thiện hiệu quả giảng dạy và dịch thuật. Giáo viên và dịch giả cần chú ý đến sự khác biệt văn hóa để tránh hiểu lầm và truyền đạt thông tin chính xác. Nghiên cứu này có ý nghĩa thực tiễn trong lĩnh vực giáo dục và ngôn ngữ học.
