Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, việc trang bị kỹ năng mềm cho học sinh tiểu học ngày càng được chú trọng, đặc biệt là kỹ năng làm việc nhóm. Theo khảo sát tại ba trường tiểu học trên địa bàn huyện An Dương, thành phố Hải Phòng, có 245 học sinh lớp 4 và 30 giáo viên tham gia, cho thấy kỹ năng làm việc nhóm đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực học tập và nhân cách của học sinh. Môn Đạo đức lớp 4 được lựa chọn làm phương tiện để rèn luyện kỹ năng này do tính chất tích hợp các chuẩn mực hành vi đạo đức và kỹ năng sống phù hợp với lứa tuổi. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất và kiểm nghiệm các biện pháp rèn kỹ năng làm việc nhóm cho học sinh lớp 4 thông qua môn Đạo đức, trong khoảng thời gian từ tháng 11/2021 đến tháng 4/2022 tại huyện An Dương, Hải Phòng. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng mềm, góp phần phát triển toàn diện năng lực tự chủ, giao tiếp, hợp tác và giải quyết vấn đề của học sinh tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục và tâm lý học phát triển, trong đó nổi bật là thuyết hợp tác nhóm của L. Vygotsky, nhấn mạnh vai trò của hoạt động tập thể trong phát triển chức năng tâm lý cao cấp của trẻ. Thuyết mâu thuẫn của Jean Piaget cũng được vận dụng để giải thích sự phát triển trí tuệ thông qua xung đột quan điểm trong nhóm. Ngoài ra, mô hình học tập hợp tác của D. Johnson và các đồng tác giả cung cấp các nguyên tắc về trách nhiệm cá nhân, chia sẻ và hỗ trợ trong nhóm nhằm đạt mục tiêu chung. Các khái niệm chính bao gồm: kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng lập kế hoạch, kỹ năng thảo luận và trao đổi, kỹ năng giải quyết xung đột, kỹ năng tự đánh giá và nghiên cứu tài liệu. Môn Đạo đức lớp 4 được xem là môi trường giáo dục phù hợp để tích hợp và rèn luyện các kỹ năng này, dựa trên chương trình giáo dục phổ thông hiện hành.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát 245 học sinh và 30 giáo viên tại ba trường tiểu học ở huyện An Dương, Hải Phòng. Phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm phiếu khảo sát, quan sát trực tiếp các tiết học môn Đạo đức, phỏng vấn sâu giáo viên và học sinh. Thực nghiệm sư phạm được tiến hành tại hai lớp 4A5 và 4A7, Trường Tiểu học An Hưng nhằm kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đại diện cho đối tượng nghiên cứu. Phân tích dữ liệu sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả để tổng hợp, so sánh tỷ lệ phần trăm và đánh giá mức độ nhận thức, biểu hiện kỹ năng của học sinh và giáo viên. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 11/2021 đến tháng 4/2022, bao gồm giai đoạn khảo sát, xây dựng biện pháp, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của kỹ năng làm việc nhóm: 83,2% giáo viên đánh giá việc rèn kỹ năng làm việc nhóm cho học sinh là rất quan trọng, 16,8% cho rằng có vị trí quan trọng. Trong đó, 63,2% giáo viên nhận thức rằng kỹ năng này giúp học sinh tăng cường sự tự tin và phát triển toàn diện năng lực bản thân.

  2. Mức độ cần thiết của các kỹ năng làm việc nhóm: 100% giáo viên cho rằng kỹ năng lập kế hoạch, thảo luận, chia sẻ trách nhiệm và giải quyết xung đột là cần thiết. Học sinh cũng đánh giá cao các kỹ năng này với tỷ lệ nhận thức cần thiết lần lượt là 82,5%, 85,6%, 87,8% và 84,5%.

  3. Tự đánh giá kỹ năng làm việc nhóm của học sinh: Tỷ lệ học sinh tự đánh giá có kỹ năng lập kế hoạch là 64,1%, xây dựng nội quy nhóm 66,1%, phân công nhiệm vụ 63,3%, thảo luận và trao đổi 55,8%, chia sẻ trách nhiệm 71,4%, giải quyết xung đột 58,4%. Các kỹ năng này còn nhiều hạn chế, đặc biệt kỹ năng thảo luận và giải quyết xung đột có tỷ lệ chưa có kỹ năng lần lượt là 44,2% và 41,6%.

  4. Thực trạng rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm qua môn Đạo đức: 63,2% giáo viên cho biết việc rèn kỹ năng làm việc nhóm cho học sinh qua môn Đạo đức được thực hiện “ít khi thực hiện”, chỉ 16,7% thường xuyên và 13,2% rất thường xuyên thực hiện.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo viên có nhận thức đúng đắn về vai trò của kỹ năng làm việc nhóm trong giáo dục tiểu học, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về tầm quan trọng của kỹ năng mềm trong phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, việc thực hiện rèn luyện kỹ năng này còn hạn chế do thời lượng môn Đạo đức ít, sĩ số lớp đông và phương pháp dạy học chưa thực sự đổi mới. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ giáo viên thực hiện rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm qua môn Đạo đức minh họa rõ sự chênh lệch giữa nhận thức và thực tiễn. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc tích hợp kỹ năng làm việc nhóm vào môn học là xu hướng tất yếu nhưng cần có biện pháp cụ thể và hệ thống hơn. Học sinh còn thiếu kỹ năng thảo luận và giải quyết xung đột phản ánh đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi và sự thiếu bài bản trong rèn luyện kỹ năng. Điều này nhấn mạnh vai trò của giáo viên trong việc thiết kế hoạt động nhóm phù hợp, tạo môi trường học tập tích cực và sử dụng phương pháp dạy học tích cực để phát huy tối đa hiệu quả rèn luyện kỹ năng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tổ chức các hoạt động nhóm trong giờ học môn Đạo đức: Giáo viên cần thiết kế các hoạt động nhóm có mục tiêu rõ ràng, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 4, nhằm phát triển kỹ năng lập kế hoạch, thảo luận, phân công nhiệm vụ và giải quyết xung đột. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học hiện tại. Chủ thể thực hiện: giáo viên bộ môn và tổ chuyên môn.

  2. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực sư phạm cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về phương pháp dạy học tích cực, kỹ thuật tổ chức hoạt động nhóm và cách đánh giá kỹ năng làm việc nhóm cho học sinh. Thời gian: trong vòng 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường phối hợp với phòng giáo dục địa phương.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và phương tiện dạy học: Trang bị các thiết bị hỗ trợ như bảng nhóm, tài liệu học tập đa dạng, công cụ hỗ trợ thảo luận để tạo môi trường học tập sinh động, hấp dẫn. Thời gian: kế hoạch đầu tư trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và các cấp quản lý giáo dục.

  4. Xây dựng hệ thống đánh giá kỹ năng làm việc nhóm: Phát triển các tiêu chí đánh giá cụ thể, khách quan về kỹ năng làm việc nhóm trong quá trình học tập môn Đạo đức, kết hợp đánh giá định lượng và định tính. Thời gian: triển khai trong năm học hiện tại. Chủ thể thực hiện: giáo viên bộ môn và tổ chuyên môn.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Tuyên truyền, nâng cao nhận thức của phụ huynh về vai trò của kỹ năng làm việc nhóm, khuyến khích học sinh thực hành kỹ năng này trong các hoạt động ngoài giờ học. Thời gian: liên tục trong năm học. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, giáo viên chủ nhiệm và phụ huynh học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Đặc biệt là giáo viên môn Đạo đức, có thể áp dụng các biện pháp rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm vào giảng dạy, nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng mềm cho học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Các cán bộ quản lý trường học và phòng giáo dục có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và phát triển chương trình giáo dục kỹ năng mềm trong nhà trường.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục Tiểu học: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, phát triển đề tài liên quan đến phương pháp dạy học tích cực và giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của kỹ năng làm việc nhóm và cách phối hợp với nhà trường để hỗ trợ con em phát triển toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng làm việc nhóm lại quan trọng đối với học sinh lớp 4?
    Kỹ năng làm việc nhóm giúp học sinh phát triển năng lực giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề và tự tin thể hiện bản thân. Đây là nền tảng để các em học tập hiệu quả và phát triển nhân cách toàn diện.

  2. Môn Đạo đức có thể rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm như thế nào?
    Môn Đạo đức cung cấp các tình huống thực tế, chuẩn mực hành vi để học sinh thảo luận, trao đổi và thực hành kỹ năng làm việc nhóm thông qua các hoạt động nhóm có hướng dẫn của giáo viên.

  3. Những khó khăn chính khi rèn kỹ năng làm việc nhóm cho học sinh là gì?
    Khó khăn gồm thời lượng môn học hạn chế, sĩ số lớp đông, phương pháp dạy học chưa đổi mới, và đặc điểm tâm sinh lý của học sinh còn non nớt, chưa chủ động tham gia.

  4. Làm thế nào để giáo viên tổ chức hoạt động nhóm hiệu quả?
    Giáo viên cần thiết kế hoạt động phù hợp với mục tiêu bài học, sử dụng câu hỏi gợi mở, phân công nhiệm vụ rõ ràng, khuyến khích sự tham gia tích cực và đánh giá kết quả hoạt động nhóm.

  5. Phụ huynh có thể hỗ trợ con em phát triển kỹ năng làm việc nhóm ra sao?
    Phụ huynh nên tạo điều kiện cho con tham gia các hoạt động tập thể, khuyến khích con chia sẻ, hợp tác với bạn bè và phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục kỹ năng mềm.

Kết luận

  • Kỹ năng làm việc nhóm là kỹ năng mềm thiết yếu, góp phần phát triển năng lực học tập và nhân cách học sinh lớp 4.
  • Môn Đạo đức là môi trường phù hợp để tích hợp và rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm cho học sinh tiểu học.
  • Nghiên cứu đã chỉ ra thực trạng nhận thức tốt của giáo viên nhưng việc thực hiện rèn luyện kỹ năng còn hạn chế do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào thiết kế hoạt động nhóm, đào tạo giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống đánh giá kỹ năng.
  • Đề nghị các nhà trường, giáo viên và phụ huynh phối hợp chặt chẽ để triển khai hiệu quả các giải pháp, nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng làm việc nhóm cho học sinh lớp 4.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học nên bắt đầu áp dụng các biện pháp đề xuất trong năm học tới, đồng thời tổ chức các buổi tập huấn cho giáo viên để nâng cao năng lực sư phạm về kỹ năng làm việc nhóm. Để biết thêm chi tiết và hướng dẫn cụ thể, quý độc giả và nhà giáo dục có thể liên hệ với khoa Giáo dục Tiểu học, Trường Đại học Hải Phòng.