Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục tiểu học hiện nay, việc rèn luyện kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin (ĐH VBT) cho học sinh lớp 4 đóng vai trò then chốt trong phát triển năng lực ngôn ngữ và tư duy phản biện. Theo báo cáo của ngành giáo dục Hải Phòng năm 2023, tỷ lệ học sinh tiểu học có kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin đạt chuẩn còn ở mức khoảng 60%, cho thấy nhiều em chưa thực sự thành thạo trong việc tiếp nhận và xử lý thông tin từ các loại văn bản đa dạng. Vấn đề này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc xây dựng và áp dụng các biện pháp rèn luyện kỹ năng ĐH VBT phù hợp với đặc điểm tâm lý, ngôn ngữ của học sinh lớp 4, nhằm nâng cao hiệu quả học tập môn Tiếng Việt và các môn học khác.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc đề xuất các biện pháp rèn luyện kỹ năng ĐH VBT cho học sinh lớp 4 tại các trường tiểu học trên địa bàn quận Kiến An, thành phố Hải Phòng, trong năm học 2023-2024. Nghiên cứu nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018, góp phần phát triển năng lực đọc hiểu văn bản thông tin, từ đó nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Việt ở bậc tiểu học. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong các giờ học Tập đọc và các hoạt động ngoại khóa liên quan đến đọc hiểu văn bản thông tin tại hai trường tiểu học Nam Hà và Đông Hòa.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho giáo viên trong việc tổ chức dạy học ĐH VBT, đồng thời góp phần nâng cao năng lực đọc hiểu của học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và phát triển năng lực học sinh theo chuẩn chương trình mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về năng lực đọc hiểu văn bản thông tin và mô hình phát triển kỹ năng đọc hiểu trong giáo dục tiểu học.

  1. Lý thuyết năng lực đọc hiểu văn bản thông tin (ĐH VBT): ĐH VBT được hiểu là khả năng tiếp nhận, xử lý và vận dụng thông tin từ các loại văn bản có tính chất cung cấp thông tin chính xác, khách quan như báo cáo, hướng dẫn, bảng biểu, quảng cáo, v.v. Kỹ năng này bao gồm các thành tố: nhận diện thông tin, phân tích mối liên hệ giữa các thông tin, phản hồi và vận dụng thông tin vào thực tiễn.

  2. Mô hình phát triển kỹ năng đọc hiểu: Mô hình này nhấn mạnh quá trình đọc hiểu gồm các cấp độ: đọc lướt để nắm cấu trúc, đọc phân tích để hiểu chi tiết, đọc sâu để tổng hợp và phản biện. Các kỹ năng đọc hiểu được phát triển qua các hoạt động tương tác với văn bản, bao gồm đặt câu hỏi, tóm tắt, suy luận và vận dụng.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm:

  • Văn bản thông tin (VBT): loại văn bản cung cấp thông tin chính xác, không hư cấu.
  • Kỹ năng đọc hiểu (KN ĐH): khả năng nhận biết, phân tích, phản hồi và vận dụng thông tin từ văn bản.
  • Năng lực đọc hiểu văn bản thông tin (NL ĐH VBT): sự kết hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện nhiệm vụ đọc hiệu quả.
  • Biện pháp rèn luyện kỹ năng: các phương pháp, kỹ thuật được áp dụng trong dạy học nhằm nâng cao KN ĐH VBT.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực nghiệm sư phạm.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Dữ liệu thứ cấp: tổng hợp, phân tích các tài liệu, sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 4 theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, các nghiên cứu trước về dạy học ĐH VBT.
    • Dữ liệu sơ cấp: khảo sát thực trạng dạy học ĐH VBT tại hai trường tiểu học Nam Hà và Đông Hòa, quận Kiến An, Hải Phòng; phỏng vấn 67 giáo viên và khảo sát 407 học sinh lớp 4.

  • Phương pháp chọn mẫu:

    • Mẫu khảo sát gồm 67 giáo viên và 407 học sinh được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng dạy học ĐH VBT tại địa phương.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích định tính: tổng hợp, hệ thống hóa lý thuyết, phân tích nội dung sách giáo khoa và các tài liệu liên quan.
    • Phân tích định lượng: thống kê kết quả khảo sát, đánh giá mức độ thực hiện các biện pháp dạy học, so sánh tỷ lệ học sinh đạt chuẩn kỹ năng đọc hiểu trước và sau thực nghiệm.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Giai đoạn 1 (Tháng 1-3/2023): Tổng hợp lý thuyết, khảo sát thực trạng.
    • Giai đoạn 2 (Tháng 4-5/2023): Thiết kế và áp dụng biện pháp rèn luyện kỹ năng.
    • Giai đoạn 3 (Tháng 6/2023): Đánh giá kết quả thực nghiệm, hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học ĐH VBT tại lớp 4 còn nhiều hạn chế:
    Khảo sát cho thấy khoảng 55% giáo viên chưa áp dụng hiệu quả các biện pháp rèn luyện kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin, chủ yếu tập trung vào việc dạy đọc đúng, chưa chú trọng phát triển kỹ năng phân tích, suy luận. Tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu kỹ năng đọc hiểu chỉ đạt khoảng 62%, thấp hơn so với mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  2. Các biện pháp dạy học hiện tại chưa đa dạng và tương tác:
    Hơn 70% giáo viên sử dụng phương pháp truyền thống, ít vận dụng kỹ thuật đặt câu hỏi, thảo luận nhóm hay sử dụng đồ họa hỗ trợ. Học sinh phản ánh thiếu cơ hội tương tác, trao đổi ý kiến trong quá trình học, dẫn đến kỹ năng phản hồi và vận dụng thông tin còn yếu.

  3. Thực nghiệm áp dụng biện pháp rèn luyện kỹ năng ĐH VBT cho kết quả tích cực:
    Sau 3 tháng áp dụng các biện pháp như thiết kế hệ thống câu hỏi đa dạng, vận dụng kỹ thuật dạy học tích cực, tích hợp đọc hiểu văn bản thông tin vào các môn học khác, tỷ lệ học sinh đạt chuẩn kỹ năng đọc hiểu tăng lên 85%, tăng 23% so với trước thực nghiệm.

  4. Môi trường học tập và thái độ học sinh ảnh hưởng đến hiệu quả rèn luyện:
    Kết quả khảo sát cho thấy 78% học sinh có thái độ tích cực với việc học đọc hiểu khi được tham gia các hoạt động tương tác, trong khi nhóm học sinh ít được khuyến khích tương tác có tỷ lệ đạt kỹ năng chỉ khoảng 60%. Môi trường lớp học thân thiện, khuyến khích sáng tạo góp phần nâng cao hiệu quả dạy học.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế trong dạy học ĐH VBT hiện nay chủ yếu do giáo viên chưa được trang bị đầy đủ phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực, cũng như thiếu tài liệu hỗ trợ phù hợp với đặc điểm tâm lý, ngôn ngữ của học sinh lớp 4. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với báo cáo của một số nghiên cứu gần đây cho thấy việc phát triển kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin cần được tích hợp đa dạng phương pháp và môi trường học tập tương tác.

Việc áp dụng các biện pháp rèn luyện kỹ năng ĐH VBT theo hướng tích cực, đa dạng hóa hình thức tổ chức dạy học đã chứng minh hiệu quả rõ rệt, góp phần nâng cao năng lực đọc hiểu của học sinh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh đạt chuẩn kỹ năng trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng tổng hợp các biện pháp được áp dụng và mức độ hài lòng của giáo viên, học sinh.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học Tiếng Việt ở bậc tiểu học, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, phát triển năng lực học sinh theo chuẩn chương trình giáo dục phổ thông mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin:
    Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ thuật đặt câu hỏi, dạy học tích cực, sử dụng đồ họa hỗ trợ trong dạy học ĐH VBT. Mục tiêu nâng cao năng lực sư phạm của giáo viên trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  2. Xây dựng và phát triển tài liệu, bài tập đọc hiểu văn bản thông tin phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 4:
    Thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập đa dạng, có tính tương tác cao, tích hợp các loại văn bản thông tin phổ biến trong cuộc sống. Thời gian hoàn thiện tài liệu trong 4 tháng, do các chuyên gia ngôn ngữ và giáo viên chủ chốt biên soạn.

  3. Áp dụng phương pháp dạy học tích cực, tăng cường hoạt động tương tác trong lớp học:
    Khuyến khích giáo viên tổ chức thảo luận nhóm, trò chơi ngôn ngữ, sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ dạy học. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ học sinh tham gia tích cực lên trên 80% trong năm học 2023-2024.

  4. Tạo môi trường học tập thân thiện, khuyến khích học sinh tự học và tự đánh giá:
    Xây dựng các câu lạc bộ đọc sách, tổ chức các hoạt động ngoại khóa liên quan đến đọc hiểu văn bản thông tin nhằm phát triển kỹ năng tự học và phản hồi của học sinh. Chủ thể thực hiện là nhà trường và phụ huynh, triển khai liên tục trong năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên dạy môn Tiếng Việt lớp 4:
    Nghiên cứu cung cấp các biện pháp cụ thể, thực tiễn để nâng cao kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin cho học sinh, giúp giáo viên đổi mới phương pháp dạy học hiệu quả.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục tại các phòng giáo dục và trường tiểu học:
    Tài liệu giúp đánh giá thực trạng dạy học kỹ năng đọc hiểu, từ đó xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và phát triển chương trình phù hợp.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành giáo dục tiểu học, ngôn ngữ học:
    Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực nghiệm về kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Phụ huynh học sinh tiểu học:
    Hiểu rõ hơn về vai trò và phương pháp hỗ trợ con em phát triển kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin, góp phần nâng cao hiệu quả học tập tại nhà.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin là gì?
    Kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin là khả năng nhận biết, phân tích, phản hồi và vận dụng thông tin từ các loại văn bản cung cấp thông tin chính xác, khách quan như báo cáo, hướng dẫn, bảng biểu. Ví dụ, học sinh biết cách tìm ý chính trong một bài báo cáo đơn giản.

  2. Tại sao kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin quan trọng với học sinh lớp 4?
    Đây là giai đoạn học sinh bắt đầu tiếp cận nhiều loại văn bản đa dạng, kỹ năng này giúp các em hiểu sâu sắc nội dung, phát triển tư duy phản biện và vận dụng kiến thức vào thực tế. Theo khảo sát, học sinh có kỹ năng đọc hiểu tốt sẽ học tập hiệu quả hơn các môn học khác.

  3. Những khó khăn phổ biến khi dạy kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin cho học sinh lớp 4?
    Giáo viên thường tập trung dạy đọc đúng, chưa chú trọng phát triển kỹ năng phân tích, suy luận; học sinh thiếu cơ hội tương tác, trao đổi ý kiến; tài liệu chưa phù hợp với đặc điểm tâm lý, ngôn ngữ của học sinh. Điều này dẫn đến tỷ lệ học sinh đạt chuẩn kỹ năng còn thấp.

  4. Các biện pháp nào giúp nâng cao kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin cho học sinh?
    Thiết kế hệ thống câu hỏi đa dạng, vận dụng kỹ thuật dạy học tích cực như thảo luận nhóm, trò chơi ngôn ngữ, tích hợp đọc hiểu vào các môn học khác, tạo môi trường học tập thân thiện, khuyến khích tự học và tự đánh giá. Thực nghiệm cho thấy các biện pháp này giúp tăng tỷ lệ học sinh đạt chuẩn lên 85%.

  5. Làm thế nào để giáo viên có thể áp dụng hiệu quả các biện pháp rèn luyện kỹ năng đọc hiểu?
    Giáo viên cần được đào tạo bài bản về phương pháp dạy học tích cực, sử dụng tài liệu phù hợp, tổ chức các hoạt động tương tác trong lớp, đồng thời phối hợp với phụ huynh tạo môi trường học tập thuận lợi. Việc này cần sự hỗ trợ từ các cấp quản lý giáo dục và các chuyên gia.

Kết luận

  • Kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin là năng lực thiết yếu giúp học sinh lớp 4 tiếp nhận và vận dụng kiến thức hiệu quả trong học tập và cuộc sống.
  • Thực trạng dạy học kỹ năng này tại các trường tiểu học Hải Phòng còn nhiều hạn chế, đặc biệt về phương pháp và môi trường học tập.
  • Áp dụng các biện pháp rèn luyện kỹ năng đọc hiểu đa dạng, tích cực đã nâng cao rõ rệt năng lực đọc hiểu của học sinh.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể về đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu, đổi mới phương pháp và tạo môi trường học tập thân thiện.
  • Giai đoạn tiếp theo cần triển khai rộng rãi các biện pháp này, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để hoàn thiện và nhân rộng mô hình.

Học viên, giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Việt và phát triển toàn diện năng lực học sinh tiểu học.