Quyền Tự Do Kinh Doanh Trong Pháp Luật Kinh Tế Việt Nam

Tự do kinh doanh, hiểu theo nghĩa chung nhất, là khả năng hành động của chủ thể theo ý mình trong mọi hoạt động kinh doanh, trên cơ sở phù hợp với pháp luật kinh tế. Khái niệm này bao hàm tính độc lập, tự chủ của chủ thể trong hoạt động kinh doanh. Giới hạn của khả năng hành động này phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm điều kiện kinh tế - xã hội, cơ chế quản lý nhà nước, và các quy định pháp luật (môi trường kinh doanh). Khả năng này còn phụ thuộc vào năng lực kinh doanh của chủ thể (yếu tố chủ quan), bao gồm nhân thân, tài sản, và kiến thức kinh doanh.

Tự do kinh doanh không phải là hành động tuyệt đối. Chủ thể không thể hành động theo ý mình một cách vô hạn. Tự do luôn được đặt trong mối quan hệ biện chứng với các quy luật và bị chi phối bởi lực lượng thống trị xã hội. Pháp luật điều chỉnh quan hệ xã hội nhằm định hướng hoạt động của con người. Pháp luật là sự phản ánh các quy luật, có thể phù hợp hoặc có khoảng cách so với các quy luật, phụ thuộc vào chất lượng và mức độ của pháp luật. Vì vậy, tự do kinh doanh đi kèm với nghĩa vụ tuân thủ pháp luật, thực hiện các cam kết và trách nhiệm với xã hội.

Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư là hai văn bản pháp lý quan trọng nhất điều chỉnh hoạt động kinh doanh tại Việt Nam. Luật Doanh nghiệp quy định về việc thành lập, tổ chức, hoạt động, giải thể của các loại hình doanh nghiệp. Luật Đầu tư quy định về các hoạt động đầu tư trong và ngoài nước. Các luật này tạo ra khung pháp lý cho quyền tự do kinh doanh, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư, thúc đẩy phát triển kinh tế. Việc sửa đổi và bổ sung Luật Doanh nghiệp cần phải bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất tăng cường ban hành các văn bản luật, hạn chế ban hành các văn bản dưới luật, tránh tinh trạng mâu thuẫn chồng chéo.

Chính sách kinh tế của nhà nước có vai trò quan trọng trong việc tạo dựng môi trường kinh doanh thuận lợi. Các chính sách này bao gồm chính sách tài chính, tiền tệ, thương mại, đầu tư, và chính sách xã hội. Chính sách khuyến khích đầu tư, giảm thuế, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo điều kiện tiếp cận vốn, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, và phát triển nguồn nhân lực có thể thúc đẩy hoạt động kinh doanh và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Theo Trần Ngọc Đường trong “Pháp luật trong cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước” chính sách của nhà nước cần phải phù hợp với định hướng xã hội chủ nghĩa.

Ưu điểm của pháp luật kinh tế Việt Nam là đã ghi nhận và bảo đảm quyền tự do kinh doanh của công dân, tạo ra môi trường pháp lý tương đối ổn định cho hoạt động kinh doanh, thu hút đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, hạn chế là thủ tục hành chính còn phức tạp, chi phí tuân thủ pháp luật còn cao, một số quy định còn thiếu tính khả thi, khả năng bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ còn yếu, và tình trạng phân biệt đối xử giữa các thành phần kinh tế còn tồn tại.

Nguyên nhân của những hạn chế trên là do hệ thống pháp luật còn thiếu đồng bộ, một số quy định chồng chéo, mâu thuẫn, năng lực xây dựng và thực thi pháp luật còn yếu, sự can thiệp quá mức của nhà nước vào hoạt động kinh doanh, và sự thiếu minh bạch trong quá trình ra quyết định. Để giải quyết các hạn chế này, cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, nâng cao năng lực thực thi pháp luật, giảm thiểu sự can thiệp của nhà nước, và tăng cường tính minh bạch.

Xây dựng hệ thống pháp luật kinh tế đồng bộ, minh bạch là yếu tố then chốt để bảo đảm quyền tự do kinh doanh. Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật còn chồng chéo, mâu thuẫn, thiếu tính khả thi. Tăng cường tính minh bạch trong quá trình xây dựng pháp luật, tạo điều kiện cho doanh nghiệp và người dân tham gia đóng góp ý kiến. Đảm bảo tính công khai, dễ tiếp cận của các văn bản pháp luật.

Cải cách hành chính và tư pháp có vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu lực của pháp luật kinh tế. Cần đơn giản hóa thủ tục hành chính, giảm chi phí tuân thủ pháp luật cho doanh nghiệp. Nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ, công chức, đảm bảo tính chuyên nghiệp, liêm chính. Tăng cường tính độc lập của tòa án, đảm bảo xét xử công bằng, minh bạch, và hiệu quả.

Hội nhập kinh tế quốc tế có tác động sâu rộng đến quyền tự do kinh doanh. Tham gia các hiệp định thương mại tự do (FTA) giúp doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thị trường quốc tế dễ dàng hơn, giảm chi phí thương mại, và mở rộng cơ hội đầu tư. Tuy nhiên, hội nhập cũng tạo ra áp lực cạnh tranh lớn hơn, đòi hỏi doanh nghiệp phải nâng cao năng lực quản lý, đổi mới công nghệ, và nâng cao chất lượng sản phẩm.

Để nâng cao năng lực cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập, doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động đổi mới, sáng tạo, nâng cao chất lượng sản phẩm, và xây dựng thương hiệu. Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thông tin thị trường, đào tạo nguồn nhân lực, và phát triển khoa học công nghệ. Cần tạo ra môi trường kinh doanh thuận lợi để khuyến khích khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, và thu hút đầu tư nước ngoài.

Định hướng phát triển quyền tự do kinh doanh tại Việt Nam trong tương lai là tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, tạo môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch, và cạnh tranh. Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh, và phát triển bền vững. Cần tạo điều kiện thuận lợi cho khởi nghiệp, phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa, và thu hút đầu tư nước ngoài.

Thúc đẩy khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo là động lực quan trọng cho sự phát triển kinh tế. Cần tạo ra môi trường thuận lợi cho khởi nghiệp, giảm thiểu rủi ro, và cung cấp nguồn vốn, kiến thức, và mạng lưới hỗ trợ cho các startup. Khuyến khích đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận công nghệ mới, và phát triển sản phẩm, dịch vụ có giá trị gia tăng cao.