I. Tổng Quan Về Quyền Sống Nền Tảng Pháp Luật Việt Nam
Quyền sống là một trong những quyền con người cơ bản nhất, có giá trị phổ quát. Bản “Tuyên ngôn độc lập” của Hoa Kỳ (1776) đã nêu lên luận điểm nổi tiếng: “Chúng tôi khẳng định những chân lý này là hiển nhiên, rằng mọi người sinh ra đều bình đẳng, Tạo hóa ban cho họ những quyền không thể xâm phạm được, trong đó có quyền sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”. Tư tưởng này là nguồn cảm hứng cho sự ra đời của bản “Tuyên ngôn độc lập” sau này của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa (1945) và nhiều văn bản chính trị, pháp lý khác về quyền con người. Có thể thấy rằng, quyền sống được đặt ở vị trí đầu tiên, bởi đây là điều kiện cho sự tồn tại của con người, là tiền đề quan trọng nhất cho việc thực hiện các quyền khác của họ. Dù quyền sống là quyền nguyên thuỷ, có tính phổ quát nhưng không phải là quyền tuyệt đối. Quyền sống, từ góc độ pháp lý, không phải là một quyền tuyệt đối bởi sự tồn tại của hình phạt tử hình.
1.1. Định Nghĩa Quyền Con Người Theo Trường Phái Luật Tự Nhiên
Đối với những người theo trường pháp luật tự nhiên, quyền con người thường được hiểu là những sự được phép mà tất cả thành viên của cộng đồng nhân loại, không phân biệt giới tính, chủng tộc, tôn giáo, địa vị xã hội đều có ngay từ khi sinh ra, đơn giản chỉ bởi vì họ là con người. Định nghĩa này mặc dù đề cập đến tính mặc nhiên của quyền con người nhưng lại không đề cập tới nghĩa vụ thực thi của nhà nước – thành tố tối quan trọng của luật nhân quyền quốc tế. Điều này cho thấy sự cần thiết của một định nghĩa toàn diện hơn, bao gồm cả trách nhiệm của nhà nước trong việc bảo vệ và thúc đẩy quyền con người.
1.2. Quyền Con Người Theo Văn Phòng Cao Ủy Liên Hợp Quốc
Văn phòng Cao ủy Liên hợp quốc về quyền con người (OHCHR) đưa ra định nghĩa: Quyền con người là bảo đảm pháp lý phổ quát bảo vệ các cá nhân và nhóm chống lại các hành động và sự bỏ mặc can thiệp vào các quyền tự do cơ bản, các quyền và phẩm giá của con người. Luật nhân quyền bắt buộc Chính phủ (về cơ bản) và những người có trách nhiệm khác phải làm những việc nhất định (để bảo đảm thực thi có hiệu quả quyền con người) và ngăn cản họ làm những việc khác (nếu hành vi đó gây tổn hại đến quyền con người). Định nghĩa này được công nhận và sử dụng rộng khắp trên thế giới.
II. Bản Chất Hình Phạt Tử Hình Góc Nhìn Pháp Luật Việt Nam
Hình phạt tử hình là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất mà nhà nước áp dụng cho các cá nhân phạm tội, với tính chất nghiêm trọng khác nhau tùy thuộc vào từng thời điểm lịch sử, tuy nhiên hình phạt này thường được áp dụng với những tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Với bản chất mang tính trừng phạt, cưỡng đoạt tính mạng con người của mình, vấn đề áp dụng hoặc bãi bỏ hình phạt tử hình là một đề tài gây tranh cãi trong giới chính trị gia, những nhà làm luật, học giả và người dân tại nhiều quốc gia. Trong đó, vấn đề mâu thuẫn cơ bản là việc: hình phạt tử hình có phải là một sự vi phạm quyền sống – vốn là một quyền cơ bản của con người?
2.1. Tính Răn Đe Của Hình Phạt Tử Hình Quan Điểm Tranh Cãi
Một trong những lập luận chính để duy trì hình phạt tử hình là tính răn đe của nó đối với tội phạm. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng không có bằng chứng thuyết phục nào cho thấy hình phạt tử hình có hiệu quả răn đe hơn so với các hình phạt khác, chẳng hạn như tù chung thân. Thậm chí, một số nghiên cứu còn cho thấy hình phạt tử hình có thể làm tăng tỷ lệ tội phạm bạo lực.
2.2. Nguy Cơ Sai Sót Tư Pháp Trong Án Tử Hình Vấn Đề Nhức Nhối
Một trong những lo ngại lớn nhất liên quan đến hình phạt tử hình là nguy cơ sai sót tư pháp. Trong một hệ thống pháp luật không hoàn hảo, luôn có khả năng một người vô tội bị kết án tử hình. Một khi án tử hình đã được thi hành, sai sót này không thể sửa chữa được, gây ra một sự bất công không thể bù đắp.
III. Mục Đích Ý Nghĩa Hình Phạt Tử Hình Phân Tích Chi Tiết
Mục đích của hình phạt tử hình thường được biện minh bằng các lý do như trừng phạt, răn đe và bảo vệ xã hội. Tuy nhiên, ý nghĩa thực sự của hình phạt tử hình trong xã hội hiện đại đang ngày càng bị đặt dấu hỏi. Nhiều người cho rằng hình phạt tử hình là một hình thức trả thù, không phù hợp với các giá trị nhân đạo và quyền con người. Hơn nữa, việc thi hành án tử hình có thể gây ra những tác động tiêu cực đến tâm lý của những người liên quan, bao gồm cả gia đình nạn nhân và những người thực thi pháp luật.
3.1. Trừng Phạt và Sự Công Bằng Liệu Tử Hình Có Phải Là Giải Pháp
Quan điểm trừng phạt cho rằng hình phạt tử hình là một hình thức trả giá tương xứng cho những tội ác đặc biệt nghiêm trọng. Tuy nhiên, nhiều người cho rằng việc tước đoạt mạng sống của một người không phải là một giải pháp công bằng, mà là một hành động bạo lực của nhà nước. Thay vào đó, nên tập trung vào việc cải tạo và tái hòa nhập cộng đồng cho những người phạm tội.
3.2. Bảo Vệ Xã Hội Hình Phạt Tử Hình Có Thực Sự Hiệu Quả
Lập luận bảo vệ xã hội cho rằng hình phạt tử hình là cần thiết để ngăn chặn những tội phạm nguy hiểm tái phạm. Tuy nhiên, việc giam giữ tù nhân chung thân cũng có thể đạt được mục tiêu này mà không cần phải tước đoạt mạng sống của họ. Hơn nữa, việc thi hành án tử hình có thể tạo ra một môi trường bạo lực và làm suy yếu các giá trị nhân đạo trong xã hội.
IV. Quyền Sống Hình Phạt Tử Hình Mối Liên Hệ Trong Pháp Luật
Để giải quyết những vấn đề cơ bản xoay quanh mối liên hệ giữa quyền sống và hình phạt tử hình, cần nghiên cứu về những vấn đề có tính chất lý luận của hai khái niệm này. Nội dung chính gồm: i. Phân tích nội hàm của khái niệm “nhân quyền” nói chung, khái niệm “quyền sống” và “hình phạt tử hình; ii. Phân tích đặc điểm, bản chất của hình phạt tử hình; iii. Làm rõ mục đích và ý nghĩa của hình phạt tử hình; iv. Phân tích mối liên hệ giữa quyền sống và hình phạt tử hình.
4.1. Tiếp Cận Dựa Trên Góc Độ Quyền Con Người Ưu Tiên Quyền Sống
Từ góc độ quyền con người, quyền sống được coi là một quyền cơ bản và không thể tước đoạt. Việc áp dụng hình phạt tử hình bị coi là một sự vi phạm nghiêm trọng quyền sống, trừ những trường hợp đặc biệt nghiêm trọng và tuân thủ các quy trình pháp lý chặt chẽ.
4.2. Tiếp Cận Dựa Trên Góc Nhìn Xã Hội Cân Bằng Lợi Ích
Từ góc nhìn xã hội, việc áp dụng hình phạt tử hình cần được cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích bảo vệ xã hội và tôn trọng quyền con người. Cần xem xét các yếu tố như tính chất nghiêm trọng của tội phạm, khả năng cải tạo của người phạm tội và nguy cơ sai sót tư pháp.
4.3. Tiếp Cận Dựa Trên Góc Nhìn Pháp Luật Tuân Thủ Quy Định
Từ góc độ pháp luật, việc áp dụng hình phạt tử hình phải tuân thủ các quy định của pháp luật quốc gia và quốc tế. Cần đảm bảo rằng quy trình xét xử công bằng, minh bạch và tôn trọng các quyền của người bị kết án.
V. Thực Trạng Pháp Luật Việt Nam Về Hình Phạt Tử Hình Hiện Nay
Những năm gần đây, Việt Nam tiến hành pháp điển hóa pháp luật hình sự theo xu hướng giảm dần hình phạt tử hình trên số lượng tuyệt đối và tương đối so với các tội phạm và hình phạt được quy định trong Bộ luật hình sự (BLHS). Nhìn chung, cải cách pháp luật hình sự theo hướng giảm bớt hình phạt tử hình là chủ trương lớn của Đảng. Cụ thể, tại Nghị quyết số 49/NQ-TW, Phần II (Phương hướng và nhiệm vụ cải cách tư pháp) có đoạn: “Sớm hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến lĩnh vực tư pháp phù hợp mục tiêu của chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Coi trọng việc hoàn thiện chính sách hình sự và thủ tục tố tụng tư pháp, đề cao hiệu quả phòng ngừa và tính hướng thiện trong việc xử lý người phạm tội.] Hạn chế áp dụng hình phạt tử hình theo hương chỉ áp dụng đối với một số ít loại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng [.
5.1. Quan Điểm Của Đảng Về Quyền Sống Liên Quan Đến Tử Hình
Đảng Cộng sản Việt Nam chủ trương hạn chế áp dụng hình phạt tử hình, chỉ áp dụng đối với một số ít loại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, xâm phạm đến an ninh quốc gia, tính mạng con người, hoặc gây hậu quả đặc biệt lớn cho xã hội. Điều này thể hiện sự tôn trọng quyền sống và xu hướng nhân đạo hóa pháp luật hình sự.
5.2. Quyền Sống Khi Quy Định Hình Phạt Tử Hình Trước Năm 1945
Trước năm 1945, pháp luật Việt Nam (thời kỳ phong kiến và thuộc địa) quy định hình phạt tử hình đối với nhiều loại tội phạm, bao gồm cả các tội phạm về chính trị, kinh tế và xã hội. Điều này cho thấy sự hạn chế trong việc bảo vệ quyền sống và sự nghiêm khắc của pháp luật thời kỳ đó.
VI. Kiến Nghị Về Quyền Sống Hình Phạt Tử Hình Tương Lai
Với xu hướng kể trên, Việt Nam có khả năng tiếp tục giảm hình phạt tử hình hoặc thậm chí tiến tới xóa bỏ hình phạt này trong tương lai nhằm thực hiện một cách hoàn toàn quyền sống đúng theo quy định của pháp luật quốc tế, cụ thể theo các quy định tại Điều 3 UDHR và Điều 6 ICCPR. Tuy vậy, vẫn còn nhiều khó khăn và rào cản thách thức Việt Nam hiện thực hóa xu thế trên. Tác giả lựa chọn đề tài “Quyền sống và hình phạt tử hình trong pháp luật Việt Nam” nhằm làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về quyền sống, hình phạt tử hình và mối liên hệ của chúng với nhau. Đồng thời đưa ra một số khó khăn trong quá trình giảm hình phạt tử hình tại Việt Nam. Cuối cùng, đưa ra giải pháp tháo gỡ những khó khăn đó.
6.1. Đánh Giá Khả Năng Giảm Xóa Bỏ Hình Phạt Tử Hình
Việc tiếp tục giảm và tiến tới xóa bỏ hình phạt tử hình tại Việt Nam là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự thay đổi trong nhận thức của xã hội, sự hoàn thiện của hệ thống pháp luật và sự đảm bảo hiệu quả của các biện pháp phòng ngừa tội phạm khác.
6.2. Kiến Nghị Về Thủ Tục Xem Xét Bản Án Trước Thi Hành
Cần tăng cường các biện pháp kiểm tra, giám sát và xem xét kỹ lưỡng các bản án tử hình trước khi thi hành, nhằm đảm bảo tính chính xác, khách quan và công bằng của quá trình xét xử. Đồng thời, cần tạo điều kiện cho người bị kết án tử hình được tiếp cận với luật sư và được bảo vệ các quyền hợp pháp của mình.
