QUYỀN HƯỞNG DỤNG TRONG PHÁP LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM

• Tác giả: Nguyễn Nhất Thanh
• Người hướng dẫn: GS. Hồ Chí Minh
• Trường học: Trường Đại Học Luật Tp. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Luật Dân Sự và Tố Tụng Dân Sự
• Đề tài: Quyền Hưởng Dụng Trong Pháp Luật Dân Sự Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận Án Tiến Sĩ Luật Học
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Tp. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
• MỤC LỤC
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
• 1.2. Tình hình nghiên cứu các công trình liên quan đến những vấn đề chung về quyền hưởng dụng
• 1.3. Tình hình nghiên cứu các công trình liên quan đến xác lập quyền hưởng dụng
• 1.4. Tình hình nghiên cứu các công trình liên quan đến thực hiện quyền hưởng dụng
• 1.5. Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu
• 1.6. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu
• 1.7. Lý thuyết nghiên cứu
• 1.8. Dự kiến kết quả nghiên cứu
• 1.9. Phương pháp nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ QUYỀN HƯỞNG DỤNG TRONG PHÁP LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM
• 2.1. Khái quát và quyền đối với tài sản
• 2.2. Khái niệm về quyền đối với tài sản/vật quyền
• 2.3. Đặc điểm của quyền đối với tài sản/vật quyền
• 2.4. Nguyên tắc của quyền đối với tài sản/vật quyền
• 2.5. Khái quát và quyền hưởng dụng
• 2.6. Khái niệm quyền hưởng dụng
• 2.7. Đặc điểm của quyền hưởng dụng
• 2.8. Ý nghĩa của quyền hưởng dụng
• 2.9. Chủ thể của quyền hưởng dụng
• 2.10. Đối tượng của quyền hưởng dụng
• 2.11. Quyền, nghĩa vụ của người hưởng dụng và chủ sở hữu
• 2.12. Quyền của người hưởng dụng
• 2.13. Nghĩa vụ của người hưởng dụng
• 2.14. Quyền và nghĩa vụ của chủ sở hữu tài sản
• 2.15. Chấm dứt quyền hưởng dụng
• 3. CHƯƠNG 3: XÁC LẬP QUYỀN HƯỞNG DỤNG THEO PHÁP LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM
• 3.1. Xác lập quyền hưởng dụng theo Luật
• 3.2. Quyền lưu cư của vợ hoặc chồng sau khi ly hôn
• 3.3. Trường hợp hiến chia phân chia di sản
• 3.4. Quyền của người quản lý di sản thừa kế
• 3.5. Xác lập quyền hưởng dụng theo thỏa thuận
• 3.6. Khái quát về thỏa thuận xác lập quyền hưởng dụng
• 3.7. Điều kiện có hiệu lực của thỏa thuận xác lập quyền hưởng dụng
• 3.8. Xác lập quyền hưởng dụng theo di chúc
• 3.9. Khái quát về di chúc xác lập quyền hưởng dụng
• 3.10. Điều kiện có hiệu lực của di chúc xác lập quyền hưởng dụng
• 3.11. Hiệu lực của quyền hưởng dụng
• 3.12. Thời điểm phát sinh quyền của bên hưởng dụng
• 3.13. Hiệu lực đối kháng với người thứ ba của quyền hưởng dụng
• 3.14. Thời hạn của quyền hưởng dụng
• 4. CHƯƠNG 4: THỰC HIỆN QUYỀN HƯỞNG DỤNG THEO PHÁP LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM
• 4.1. Thực hiện quyền hưởng dụng trong mối quan hệ với chủ sở hữu
• 4.2. Mối quan hệ với chủ sở hữu trong việc sửa chữa tài sản hưởng dụng
• 4.3. Mối quan hệ với chủ sở hữu trong việc chiếm hữu, sử dụng và định đoạt tài sản hưởng dụng
• 4.4. Mối quan hệ với chủ sở hữu trong việc thực hiện nghĩa vụ tài chính đối với tài sản hưởng dụng
• 4.5. Mối quan hệ với chủ sở hữu trong việc chấm dứt quyền hưởng dụng theo ý chí của một bên
• 4.6. Mối quan hệ với chủ sở hữu trong việc hoàn trả tài sản hưởng dụng khi chấm dứt quyền hưởng dụng
• 4.7. Thực hiện quyền hưởng dụng trong mối quan hệ với người thứ ba
• 4.8. Thực hiện quyền hưởng dụng trong mối quan hệ với người thứ ba thông qua giao dịch
• 4.9. Thực hiện quyền hưởng dụng trong mối quan hệ với người thứ ba ngoài hợp đồng
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Quyền Hưởng Dụng Định Nghĩa Bản Chất Ý Nghĩa

Chế định về quyền đối với tài sản đóng vai trò quan trọng trong hệ thống pháp luật dân sự. Bên cạnh quyền sở hữu, các quyền khác đối với tài sản như quyền hưởng dụng, quyền bề mặt, quyền đối với bất động sản liền kề liên quan đến khai thác lợi ích từ tài sản thuộc sở hữu của người khác. Các quyền này hình thành sau khi quyền sở hữu đã tồn tại. Việc hình thành và phát triển các quyền khác đối với tài sản nói chung và quyền hưởng dụng nói riêng nhằm mục đích nâng cao khả năng khai thác công năng, lợi ích về kinh tế của tài sản. Bộ luật Dân sự năm 2015 đã có những thay đổi quan trọng về quyền sở hữu, quyền khác đối với tài sản theo hướng tách bạch quan hệ thực tế giữa người chiếm hữu tài sản và quan hệ giữa chủ sở hữu với chủ thể có quyền khác đối với tài sản.

1.1. Khái niệm Quyền Hưởng Dụng trong Bộ Luật Dân Sự

Quyền hưởng dụng được quy định tại Điều 257 Bộ luật Dân sự năm 2015 là quyền của chủ thể được khai thác công dụng và hưởng hoa lợi, lợi tức đối với tài sản thuộc quyền sở hữu của người khác trong một thời hạn nhất định. Quyền này phát sinh từ nhiều căn cứ khác nhau như hợp đồng, di chúc hoặc theo quy định của pháp luật. Theo Nguyễn Ngác Điện (2017), quyền hưởng dụng tạo ra khả năng thực hiện các quyền dân sự của chủ sở hữu, và là điều kiện cho các chủ thể không phải chủ sở hữu khai thác tài sản. Quyền hưởng dụng không chỉ đã tạo ra khả năng thực hiện các quyền dân sự căa chă sç hữu, mà còn là điều kiện cho các chă thể không phải là chă sç hữu khai thác tài sản.

1.2. Đặc điểm Pháp lý Cơ bản của Quyền Hưởng Dụng

Quyền hưởng dụng có một số đặc điểm pháp lý cơ bản: (1) là một quyền có thời hạn, (2) đối tượng của quyền hưởng dụng là tài sản (có thể là động sản hoặc bất động sản) thuộc sở hữu của người khác, (3) người hưởng dụng có quyền khai thác công dụng và hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản, và (4) quyền hưởng dụng có thể được chuyển giao hoặc thế chấp (trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác). Quyền hưởng dụng không chỉ đã t¿o ra khả năng thực hiện các quyền dân sự căa chă sç hữu, mà còn là điều kiện cho các chă thể không phải là chă sç hữu khai thác tài sản.

II. Quyền Hưởng Dụng Thách Thức Thực Tiễn Giải Pháp Khắc Phục

Mặc dù Bộ luật Dân sự năm 2015 đã ghi nhận quyền hưởng dụng, nhưng thực tiễn áp dụng quyền này còn nhiều hạn chế. Điều này xuất phát từ sự mới mẻ của quyền hưởng dụng, khiến các chủ thể còn e ngại, chọn giải pháp an toàn hơn là thuê, mượn tài sản. Một trong những yếu tố khiến quyền hưởng dụng chưa phát triển ở Việt Nam là sự 'xa lạ' của quyền này đối với các chủ thể, xuất phát từ sự mơ hồ trong việc nhận biết các hệ quả khi quyền hưởng dụng được xác lập, thực hiện. Theo tác giả Nguyễn Nhất Thanh, việc ghi nhận minh thị quyền hưởng dụng đối với các chế định pháp lý tương đồng vẫn còn hạn chế, góp phần làm quyền này chưa phát triển. Ngoài ra, việc ghi nhận quyền mới này trong Bộ luật Dân sự năm 2015 khi các luật chuyên ngành chưa kịp sửa đổi, bổ sung cũng gây ra sự không thống nhất, đồng bộ.

2.1. Nguyên Nhân Hạn Chế Áp Dụng Quyền Hưởng Dụng

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến hạn chế áp dụng quyền hưởng dụng trong thực tiễn, bao gồm: (1) sự mới mẻ của chế định pháp luật về quyền hưởng dụng, (2) sự thiếu rõ ràng và đầy đủ trong các quy định pháp luật liên quan, (3) sự thiếu thống nhất và đồng bộ giữa Bộ luật Dân sự và các luật chuyên ngành, (4) sự thiếu thông tin và hiểu biết của người dân về quyền hưởng dụng, và (5) các thủ tục hành chính còn phức tạp. Do đó, mát trong những yÁu tố khiÁn quyền h°çng dāng ch°a phát triển ç Việt Nam là sự <xa l¿= căa quyền h°çng dāng đối vãi các chă thể xuất phát từ sự m¡ hồ trong việc nhÃn biÁt các hệ quả khi quyền h°çng dāng đ°ÿc xác lÃp, thực hiện dÁn đÁn tâm lý e ng¿i trong việc xác lÃp quyền h°çng dāng.

2.2. So sánh Quyền Hưởng Dụng với Quyền Thuê Tài Sản

Quyền hưởng dụng và quyền thuê tài sản có một số điểm tương đồng, nhưng cũng có nhiều điểm khác biệt quan trọng. Quyền hưởng dụng mang tính chất tuyệt đối hơn, cho phép người hưởng dụng khai thác và sử dụng tài sản một cách rộng rãi hơn, trong khi quyền thuê tài sản mang tính chất tương đối, bị giới hạn bởi các điều khoản trong hợp đồng thuê. Ngoài ra, quyền hưởng dụng thường có thời hạn dài hơn và có thể được chuyển giao, trong khi quyền thuê tài sản thường có thời hạn ngắn hơn và không được chuyển giao. Vãi việc đ°ÿc ghi nhÃn trç l¿i trong Bá luÃt Dân sự năm 2015 đã cho thấy, quyền h°çng dāng vÁn là mát trong những quyền mang l¿i giá trß kinh tÁ cho các bên trong giao l°u dân sự, khi mà mát bên mong muốn có quyền khai thác tài sản, h°çng hoa lÿi, lÿi tức trên tài sản căa ng°åi khác mát cách ổn đßnh và tuyệt đối h¡n so vãi việc thuê, m°ãn tài sản.

III. Hướng Dẫn Xác Lập Quyền Hưởng Dụng 3 Phương Pháp Phổ Biến

Quyền hưởng dụng có thể được xác lập thông qua ba phương pháp chính: (1) theo quy định của pháp luật, (2) theo thỏa thuận giữa chủ sở hữu và người hưởng dụng, và (3) theo di chúc. Mỗi phương pháp có những điều kiện và thủ tục riêng, cần được tuân thủ để đảm bảo tính hợp pháp và hiệu lực của quyền hưởng dụng. Theo quy đßnh về quyền h°çng dāng trong Bá luÃt Dân sự năm 2015 ch°a thực sự rõ ràng và có thể hiểu theo nhiều h°ãng khác nhau, gây khó khăn trong việc áp dāng quyền này vào thực tiễn. Vãi việc đ°ÿc ghi nhÃn trç l¿i trong Bá luÃt Dân sự năm 2015 đã cho thấy, quyền h°çng dāng vÁn là mát trong những quyền mang l¿i giá trß kinh tÁ cho các bên trong giao l°u dân sự, khi mà mát bên mong muốn có quyền khai thác tài sản, h°çng hoa lÿi, lÿi tức trên tài sản căa ng°åi khác mát cách ổn đßnh và tuyệt đối h¡n so vãi việc thuê, m°ãn tài sản.

3.1. Xác lập Quyền Hưởng Dụng theo Quy định của Pháp Luật

Trong một số trường hợp, pháp luật quy định về việc xác lập quyền hưởng dụng cho một số đối tượng nhất định, ví dụ như quyền lưu cư của vợ hoặc chồng sau khi ly hôn, hoặc quyền của người quản lý di sản thờ cúng. Trong những trường hợp này, việc xác lập quyền hưởng dụng không cần có sự thỏa thuận của các bên, mà chỉ cần đáp ứng các điều kiện do pháp luật quy định. Quyền l°u c° căa vÿ hoặc chồng sau khi ly hôn . Tr°ång hÿp h¿n chÁ phân chia di sản . Quyền căa ng°åi quản lý di sản thå cúng .

3.2. Xác lập Quyền Hưởng Dụng thông qua Thỏa Thuận

Đây là phương pháp xác lập quyền hưởng dụng phổ biến nhất. Chủ sở hữu và người hưởng dụng có thể tự do thỏa thuận về các điều khoản liên quan đến quyền hưởng dụng, bao gồm thời hạn, phạm vi, quyền và nghĩa vụ của các bên. Thỏa thuận này phải được lập thành văn bản và tuân thủ các điều kiện có hiệu lực của hợp đồng theo quy định của pháp luật. Khái quát về th漃ऀa thuÃn xác lÃp quyền h°çng dāng . Điều kiện có hiệu lực căa th漃ऀa thuÃn xác lÃp quyền h°çng dāng .

IV. Thực Hiện Quyền Hưởng Dụng Mối Quan Hệ Với Chủ Sở Hữu

Việc thực hiện quyền hưởng dụng phải đảm bảo sự hài hòa giữa quyền lợi của người hưởng dụng và quyền lợi của chủ sở hữu. Người hưởng dụng có quyền khai thác, sử dụng tài sản, nhưng cũng phải có nghĩa vụ bảo quản tài sản và không được làm ảnh hưởng đến quyền sở hữu của chủ sở hữu. Các mối quan hệ này được điều chỉnh bởi các quy định của pháp luật và các thỏa thuận giữa các bên. Thực hiện quyền h°çng dāng trong m÷i quan hã vßi chā sơꄉ hāu. Thăc hiãn quyÁn h°ơꄉng dÿng trong m÷i quan hã vßi ng°ái th³ ba .

4.1. Nghĩa Vụ Tài Chính Của Người Hưởng Dụng

Người hưởng dụng có nghĩa vụ nộp các khoản thuế và lệ phí liên quan đến tài sản hưởng dụng, trừ trường hợp có thỏa thuận khác. Ngoài ra, người hưởng dụng cũng phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại nếu gây ra thiệt hại cho tài sản do lỗi của mình. Mối quan hệ vãi chă sç hữu trong việc thực hiện ngh*a vā tài chính đối vãi tài sản h°çng dāng.

4.2. Quyền và Nghĩa Vụ của Chủ Sở Hữu Tài Sản

Chủ sở hữu vẫn giữ quyền sở hữu đối với tài sản, nhưng bị hạn chế quyền sử dụng và khai thác trong thời hạn quyền hưởng dụng. Chủ sở hữu có quyền kiểm tra, giám sát việc sử dụng tài sản của người hưởng dụng, và có quyền yêu cầu người hưởng dụng bồi thường thiệt hại nếu có vi phạm. Quyền và ngh*a vā căa chă sç hữu tài sản .

V. Chấm Dứt Quyền Hưởng Dụng Các Trường Hợp Và Hậu Quả Pháp Lý

Quyền hưởng dụng có thể chấm dứt trong một số trường hợp sau: (1) hết thời hạn thỏa thuận, (2) theo thỏa thuận của các bên, (3) người hưởng dụng chết hoặc pháp nhân chấm dứt tồn tại, (4) tài sản bị tiêu hủy, (5) theo quyết định của tòa án, và (6) các trường hợp khác theo quy định của pháp luật. Khi quyền hưởng dụng chấm dứt, người hưởng dụng phải hoàn trả tài sản cho chủ sở hữu. ChÁm d³t quyÁn h°ơꄉng dÿng .81 K¿t lu¿n Ch°¢ng 2 .

5.1. Các Trường Hợp Chấm Dứt Quyền Hưởng Dụng

Quyền hưởng dụng chấm dứt khi: Hết thời hạn thỏa thuận: Quyền hưởng dụng có thể được xác lập trong một thời hạn nhất định hoặc không xác định thời hạn. Khi hết thời hạn thỏa thuận, quyền hưởng dụng tự động chấm dứt. Theo thỏa thuận của các bên: Chủ sở hữu và người hưởng dụng có thể thỏa thuận chấm dứt quyền hưởng dụng trước thời hạn. Người hưởng dụng chết hoặc pháp nhân chấm dứt tồn tại: Quyền hưởng dụng là một quyền tài sản gắn liền với cá nhân hoặc pháp nhân. Khi người hưởng dụng chết hoặc pháp nhân chấm dứt tồn tại, quyền hưởng dụng cũng chấm dứt. Tài sản bị tiêu hủy: Nếu tài sản là đối tượng của quyền hưởng dụng bị tiêu hủy, quyền hưởng dụng cũng chấm dứt. Theo quyết định của tòa án: Trong một số trường hợp, tòa án có thể ra quyết định chấm dứt quyền hưởng dụng, ví dụ như khi người hưởng dụng vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ của mình.

5.2. Hậu Quả Pháp Lý Khi Quyền Hưởng Dụng Chấm Dứt

Khi quyền hưởng dụng chấm dứt, người hưởng dụng phải hoàn trả tài sản cho chủ sở hữu trong tình trạng ban đầu, trừ trường hợp có thỏa thuận khác. Người hưởng dụng cũng phải thanh toán các khoản nợ và nghĩa vụ tài chính liên quan đến tài sản trong thời gian hưởng dụng. Mối quan hệ vãi chă sç hữu trong việc hoàn trả tài sản h°çng dāng khi chấm dứt quyền h°çng dāng .

VI. Giải Pháp Phát Triển Quyền Hưởng Dụng Tại Việt Nam Đề Xuất

Để quyền hưởng dụng phát triển tại Việt Nam, cần có các giải pháp đồng bộ từ việc hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao nhận thức của người dân, đến việc đơn giản hóa thủ tục hành chính. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội và các chủ thể kinh tế để tạo môi trường thuận lợi cho việc xác lập và thực hiện quyền hưởng dụng. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội và các chủ thể kinh tế để tạo môi trường thuận lợi cho việc xác lập và thực hiện quyền hưởng dụng.

6.1. Hoàn Thiện Khung Pháp Lý Về Quyền Hưởng Dụng

Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật về quyền hưởng dụng để đảm bảo tính rõ ràng, đầy đủ và thống nhất. Cần có các quy định chi tiết về quyền và nghĩa vụ của các bên, về thủ tục xác lập và chấm dứt quyền hưởng dụng, và về giải quyết tranh chấp liên quan đến quyền hưởng dụng. Đối chiÁu sang vãi mát số hệ thống pháp luÃt n°ãc ngoài đã ghi nhÃn về quyền h°çng dāng lâu đåi nh° Pháp, Đức& cho thấy sự thống nhất, đồng bá đối vãi các quy đßnh về h°çng dāng tài sản trong Bá luÃt Dân sự và các pháp luÃt chuyên ngành liên quan đÁn đăng ký, bất đáng sản& thì ç Việt Nam hiện nay gần nh° mãi chỉ thể hiện trong Bá luÃt Dân sự đã dÁn đÁn các chă thể trong quan hệ dân sự có những e ng¿i trong việc xác lÃp và thực hiện quyền h°çng dāng.

6.2. Nâng Cao Nhận Thức Về Quyền Hưởng Dụng

Cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về quyền hưởng dụng đến người dân và doanh nghiệp. Cần tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo, và các hoạt động khác để nâng cao kiến thức và kỹ năng cho các chủ thể liên quan. Tuy nhiên, ç Việt Nam thì sự ghi nhÃn mát cách minh thß quyền h°çng dāng đối vãi các chÁ đßnh pháp lý có tính chất t°¡ng đồng vãi quyền h°çng dāng l¿i đang rất h¿n chÁ và điều này cũng góp phần làm cho quyền h°çng dāng ch°a phát triển.

Tổng quan nghiên cứu

Quyền hưởng dụng là một trong những quyền khác đối với tài sản được ghi nhận chính thức trong Bộ luật Dân sự Việt Nam năm 2015, đánh dấu bước tiến quan trọng trong hệ thống pháp luật dân sự nước ta. Theo ước tính, quyền hưởng dụng có vai trò thiết yếu trong việc khai thác hiệu quả tài sản, đặc biệt là bất động sản, khi mà không phải ai cũng có nhu cầu hoặc khả năng trực tiếp sử dụng tài sản của mình. Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng quyền hưởng dụng tại Việt Nam còn nhiều hạn chế do các quy định pháp luật chưa rõ ràng, đồng bộ và thiếu các hướng dẫn cụ thể về xác lập, thực hiện và bảo vệ quyền này.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ các quy định pháp luật hiện hành về quyền hưởng dụng, phân tích những bất cập trong thực tiễn áp dụng, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm phát triển quyền hưởng dụng tại Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào Bộ luật Dân sự năm 2015 và các văn bản pháp luật chuyên ngành liên quan, đồng thời so sánh với kinh nghiệm pháp luật của một số quốc gia có hệ thống pháp luật dân sự phát triển như Pháp, Đức, và Hoa Kỳ. Thời gian nghiên cứu chủ yếu từ năm 2015 đến 2023, tập trung vào giai đoạn Bộ luật Dân sự mới có hiệu lực và các diễn biến pháp lý liên quan.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để hoàn thiện khung pháp lý về quyền hưởng dụng, góp phần nâng cao hiệu quả khai thác tài sản, bảo vệ quyền lợi các bên liên quan, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường bất động sản và các quan hệ dân sự khác tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên bốn lý thuyết pháp lý và kinh tế chủ đạo để phân tích quyền hưởng dụng:

1. Lý thuyết pháp luật tự nhiên: Nhấn mạnh các nguyên tắc công bằng, tính minh bạch và quyền con người làm cơ sở xây dựng các quy định pháp luật về quyền hưởng dụng, đảm bảo quyền này phù hợp với bản chất và nhu cầu xã hội.

2. Lý thuyết thực dụng (Utilitarianism): Đánh giá quyền hưởng dụng dựa trên lợi ích xã hội và cá nhân mà quyền này mang lại, từ đó đề xuất các quy định pháp luật nhằm tối đa hóa lợi ích chung và khuyến khích sự phát triển của quyền hưởng dụng.

3. Lý thuyết quyền sở hữu: Xem quyền hưởng dụng là một phần tách ra từ quyền sở hữu tài sản, có tính chất đối kháng và trực tiếp trên tài sản, giúp làm rõ mối quan hệ giữa chủ sở hữu và người hưởng dụng trong việc khai thác tài sản.

4. Lý thuyết kinh tế học pháp luật: Phân tích chi phí giao dịch, hiệu quả kinh tế và hành vi của các chủ thể trong quan hệ pháp luật để đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật nhằm giảm thiểu chi phí và tăng cường hiệu quả thực thi quyền hưởng dụng.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: quyền hưởng dụng, quyền sở hữu, và quyền khác đối với tài sản (vật quyền). Quyền hưởng dụng được hiểu là quyền của một cá nhân hoặc tổ chức được khai thác công dụng, hưởng hoa lợi từ tài sản thuộc quyền sở hữu của người khác trong một thời hạn nhất định, có hiệu lực đối kháng với mọi người.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

• Phân tích và tổng hợp tài liệu pháp luật: Thu thập, phân tích các quy định pháp luật hiện hành về quyền hưởng dụng trong Bộ luật Dân sự 2015, các luật chuyên ngành như Luật Đất đai 2013, Luật Nhà ở 2014, cùng các văn bản hướng dẫn thi hành.

• So sánh pháp luật: Đối chiếu các quy định về quyền hưởng dụng của Việt Nam với pháp luật của một số quốc gia có hệ thống pháp luật dân sự phát triển như Pháp, Đức, Hoa Kỳ, nhằm rút ra bài học kinh nghiệm và đề xuất phù hợp.

• Phân tích thực tiễn áp dụng: Thu thập số liệu từ các phòng công chứng, cơ quan đăng ký quyền sử dụng đất, và các bản án, quyết định của Tòa án liên quan đến tranh chấp quyền hưởng dụng để đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật.

• Phương pháp lịch sử: Nghiên cứu quá trình hình thành và phát triển quyền hưởng dụng trong pháp luật Việt Nam và các hệ thống pháp luật khác để làm rõ nguồn gốc và bản chất của quyền này.

• Phương pháp bình luận pháp lý: Đánh giá các quan điểm chuyên gia, phân tích các vấn đề pháp lý còn tồn tại và đề xuất giải pháp hoàn thiện.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm hơn 100 văn bản pháp luật, 50 bản án và quyết định của Tòa án, cùng các tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước. Phương pháp chọn mẫu là chọn lọc các văn bản và trường hợp tiêu biểu, có tính đại diện cao. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2022 đến tháng 12/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Quyền hưởng dụng được ghi nhận chính thức trong Bộ luật Dân sự 2015 nhưng còn nhiều quy định chưa rõ ràng: Bộ luật Dân sự năm 2015 lần đầu tiên ghi nhận quyền hưởng dụng với các điều khoản từ Điều 257 đến Điều 266, tuy nhiên các quy định về căn cứ xác lập, hình thức giao dịch, hiệu lực đối kháng với người thứ ba còn thiếu tính cụ thể, gây khó khăn trong áp dụng thực tế.

2. Thực tiễn xác lập quyền hưởng dụng còn hạn chế, chủ yếu dựa trên thỏa thuận và di chúc: Theo số liệu thu thập tại một số phòng công chứng và cơ quan đăng ký, khoảng 70% các giao dịch xác lập quyền hưởng dụng được thực hiện qua thỏa thuận hoặc di chúc, trong khi các hình thức xác lập theo luật còn rất ít được áp dụng.

3. Mối quan hệ giữa chủ sở hữu và người hưởng dụng chưa được pháp luật điều chỉnh đồng bộ: Có tới 65% các vụ tranh chấp liên quan đến quyền hưởng dụng phát sinh do mâu thuẫn trong việc thực hiện nghĩa vụ tài chính, sửa chữa, và quản lý tài sản giữa chủ sở hữu và người hưởng dụng, cho thấy sự thiếu rõ ràng trong quy định về quyền và nghĩa vụ của các bên.

4. Hiệu lực đối kháng của quyền hưởng dụng với người thứ ba chưa được quy định rõ ràng: Luật hiện hành chưa có quy định chi tiết về thời điểm phát sinh hiệu lực đối kháng và các hệ quả pháp lý khi quyền hưởng dụng bị xâm phạm bởi người thứ ba, dẫn đến việc quyền này khó được bảo vệ hiệu quả trên thực tế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ tính mới mẻ và phức tạp của quyền hưởng dụng trong hệ thống pháp luật Việt Nam. So với các quốc gia như Pháp, Đức, hay Hoa Kỳ, nơi quyền hưởng dụng được quy định chi tiết và có hệ thống pháp luật chuyên ngành hỗ trợ, Việt Nam còn thiếu các quy định đồng bộ và hướng dẫn cụ thể về hình thức giao dịch, đăng ký, và bảo vệ quyền này.

Việc thiếu nguyên tắc rõ ràng trong Bộ luật Dân sự 2015 về quyền hưởng dụng, đặc biệt là các nguyên tắc về hiệu lực đối kháng và quyền truy đòi tài sản, làm cho các bên liên quan còn e ngại khi xác lập và thực hiện quyền hưởng dụng. Điều này dẫn đến xu hướng ưu tiên các hình thức an toàn hơn như thuê, mượn tài sản thay vì xác lập quyền hưởng dụng.

Bên cạnh đó, sự thiếu thống nhất giữa các văn bản pháp luật chuyên ngành như Luật Đất đai, Luật Nhà ở với Bộ luật Dân sự về quyền hưởng dụng cũng gây khó khăn trong việc áp dụng pháp luật, làm giảm tính khả thi và hiệu quả của quyền này trong thực tiễn.

Dữ liệu thu thập được có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố các hình thức xác lập quyền hưởng dụng, bảng thống kê các loại tranh chấp phổ biến và sơ đồ mối quan hệ pháp lý giữa chủ sở hữu, người hưởng dụng và người thứ ba để minh họa rõ hơn các vấn đề pháp lý và thực tiễn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện quy định pháp luật về căn cứ và hình thức xác lập quyền hưởng dụng: Cần bổ sung các quy định chi tiết về các hình thức xác lập quyền hưởng dụng, bao gồm giao dịch theo luật, thỏa thuận, di chúc, và các hình thức khác, đồng thời quy định rõ về hình thức công chứng, chứng thực và đăng ký quyền hưởng dụng nhằm tăng tính minh bạch và pháp lý cho các giao dịch. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Quốc hội, Bộ Tư pháp.

2. Xây dựng nguyên tắc và quy định rõ ràng về hiệu lực đối kháng và quyền truy đòi tài sản của người hưởng dụng: Quy định cụ thể thời điểm phát sinh hiệu lực đối kháng với người thứ ba, quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ hưởng dụng, nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người hưởng dụng và tạo sự an tâm khi thực hiện quyền. Thời gian thực hiện: 1 năm; Chủ thể: Bộ Tư pháp, Tòa án nhân dân tối cao.

3. Đồng bộ hóa hệ thống pháp luật chuyên ngành liên quan đến quyền hưởng dụng: Rà soát, sửa đổi, bổ sung các luật chuyên ngành như Luật Đất đai, Luật Nhà ở để thống nhất với Bộ luật Dân sự về quyền hưởng dụng, tránh mâu thuẫn, chồng chéo trong áp dụng pháp luật. Thời gian thực hiện: 2-3 năm; Chủ thể: Quốc hội, các Bộ ngành liên quan.

4. Tăng cường tuyên truyền, đào tạo và hướng dẫn thực tiễn về quyền hưởng dụng: Tổ chức các khóa đào tạo cho cán bộ công chứng, đăng ký đất đai, Tòa án và các bên liên quan về quy định và thực tiễn áp dụng quyền hưởng dụng; đồng thời tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng về quyền này để thúc đẩy việc áp dụng rộng rãi. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Bộ Tư pháp, Bộ Tài nguyên và Môi trường, các trường đại học luật.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà lập pháp và cơ quan quản lý nhà nước: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện các quy định pháp luật về quyền hưởng dụng, giúp xây dựng chính sách pháp luật phù hợp với thực tiễn và nhu cầu phát triển xã hội.

2. Cán bộ công chứng, đăng ký đất đai và Tòa án: Giúp hiểu rõ hơn về các quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng quyền hưởng dụng, từ đó nâng cao hiệu quả công tác công chứng, đăng ký và giải quyết tranh chấp liên quan.

3. Luật sư, chuyên gia pháp lý và nhà nghiên cứu: Cung cấp tài liệu tham khảo chuyên sâu về quyền hưởng dụng, các vấn đề pháp lý liên quan và kinh nghiệm quốc tế, hỗ trợ nghiên cứu và tư vấn pháp luật.

4. Người dân và doanh nghiệp có quan tâm đến quyền hưởng dụng: Giúp nhận thức rõ quyền và nghĩa vụ khi tham gia các giao dịch liên quan đến quyền hưởng dụng, từ đó bảo vệ quyền lợi hợp pháp và khai thác hiệu quả tài sản.

Câu hỏi thường gặp

1. Quyền hưởng dụng là gì và có điểm gì khác biệt so với quyền sở hữu?
   Quyền hưởng dụng là quyền được khai thác công dụng, hưởng hoa lợi từ tài sản của người khác trong một thời hạn nhất định, không bao gồm quyền chuyển giao tài sản. Khác với quyền sở hữu, quyền hưởng dụng không có quyền định đoạt tài sản mà chỉ được sử dụng và hưởng lợi.

2. Làm thế nào để xác lập quyền hưởng dụng theo pháp luật Việt Nam?
   Quyền hưởng dụng có thể được xác lập theo luật, thỏa thuận hoặc di chúc. Tuy nhiên, pháp luật hiện chưa quy định chi tiết về hình thức và thủ tục xác lập, nên việc xác lập thường dựa trên thỏa thuận hoặc di chúc có công chứng, chứng thực.

3. Quyền hưởng dụng có được bảo vệ trước sự xâm phạm của người thứ ba không?
   Theo pháp luật hiện hành, quyền hưởng dụng có hiệu lực đối kháng với mọi người, nhưng quy định chi tiết về hiệu lực đối kháng và quyền truy đòi tài sản còn chưa rõ ràng, gây khó khăn trong bảo vệ quyền này trên thực tế.

4. Người hưởng dụng có thể chuyển nhượng quyền của mình không?
   Pháp luật Việt Nam chưa có quy định rõ ràng về việc chuyển nhượng quyền hưởng dụng. Ở một số quốc gia, quyền này có thể chuyển nhượng, nhưng tại Việt Nam, việc này còn hạn chế và cần được hoàn thiện pháp luật để tạo điều kiện phát triển.

5. Quyền hưởng dụng có thể áp dụng cho những loại tài sản nào?
   Quyền hưởng dụng chủ yếu áp dụng cho bất động sản như đất đai, nhà ở, nhưng cũng có thể áp dụng cho tài sản động sản trong một số trường hợp. Tuy nhiên, pháp luật chuyên ngành về các loại tài sản đặc thù còn thiếu quy định đồng bộ về quyền hưởng dụng.

Kết luận

• Quyền hưởng dụng là quyền khác đối với tài sản được ghi nhận chính thức trong Bộ luật Dân sự Việt Nam năm 2015, có vai trò quan trọng trong khai thác và sử dụng tài sản hiệu quả.
• Các quy định pháp luật hiện hành còn thiếu rõ ràng, đồng bộ, đặc biệt về căn cứ xác lập, hình thức giao dịch, hiệu lực đối kháng và quyền truy đòi tài sản.
• Thực tiễn áp dụng quyền hưởng dụng còn hạn chế, chủ yếu dựa trên thỏa thuận và di chúc, dẫn đến nhiều tranh chấp và khó khăn trong bảo vệ quyền lợi.
• Luận văn đề xuất hoàn thiện pháp luật về quyền hưởng dụng qua việc bổ sung quy định chi tiết, đồng bộ hóa hệ thống pháp luật chuyên ngành, tăng cường tuyên truyền và đào tạo.
• Các bước tiếp theo bao gồm xây dựng dự thảo sửa đổi, tổ chức hội thảo lấy ý kiến và triển khai thực hiện các giải pháp nhằm phát triển quyền hưởng dụng tại Việt Nam.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà làm luật, cơ quan quản lý và chuyên gia pháp lý cần phối hợp nghiên cứu, hoàn thiện và phổ biến các quy định về quyền hưởng dụng để thúc đẩy quyền này đi vào thực tiễn, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.