I. Tổng Quan Quyền Hưởng Dụng Định Nghĩa Bản Chất Ý Nghĩa
Chế định về quyền đối với tài sản đóng vai trò quan trọng trong hệ thống pháp luật dân sự. Bên cạnh quyền sở hữu, các quyền khác đối với tài sản như quyền hưởng dụng, quyền bề mặt, quyền đối với bất động sản liền kề liên quan đến khai thác lợi ích từ tài sản thuộc sở hữu của người khác. Các quyền này hình thành sau khi quyền sở hữu đã tồn tại. Việc hình thành và phát triển các quyền khác đối với tài sản nói chung và quyền hưởng dụng nói riêng nhằm mục đích nâng cao khả năng khai thác công năng, lợi ích về kinh tế của tài sản. Bộ luật Dân sự năm 2015 đã có những thay đổi quan trọng về quyền sở hữu, quyền khác đối với tài sản theo hướng tách bạch quan hệ thực tế giữa người chiếm hữu tài sản và quan hệ giữa chủ sở hữu với chủ thể có quyền khác đối với tài sản.
1.1. Khái niệm Quyền Hưởng Dụng trong Bộ Luật Dân Sự
Quyền hưởng dụng được quy định tại Điều 257 Bộ luật Dân sự năm 2015 là quyền của chủ thể được khai thác công dụng và hưởng hoa lợi, lợi tức đối với tài sản thuộc quyền sở hữu của người khác trong một thời hạn nhất định. Quyền này phát sinh từ nhiều căn cứ khác nhau như hợp đồng, di chúc hoặc theo quy định của pháp luật. Theo Nguyễn Ngác Điện (2017), quyền hưởng dụng tạo ra khả năng thực hiện các quyền dân sự của chủ sở hữu, và là điều kiện cho các chủ thể không phải chủ sở hữu khai thác tài sản. Quyền hưởng dụng không chỉ đã tạo ra khả năng thực hiện các quyền dân sự căa chă sç hữu, mà còn là điều kiện cho các chă thể không phải là chă sç hữu khai thác tài sản.
1.2. Đặc điểm Pháp lý Cơ bản của Quyền Hưởng Dụng
Quyền hưởng dụng có một số đặc điểm pháp lý cơ bản: (1) là một quyền có thời hạn, (2) đối tượng của quyền hưởng dụng là tài sản (có thể là động sản hoặc bất động sản) thuộc sở hữu của người khác, (3) người hưởng dụng có quyền khai thác công dụng và hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản, và (4) quyền hưởng dụng có thể được chuyển giao hoặc thế chấp (trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác). Quyền hưởng dụng không chỉ đã t¿o ra khả năng thực hiện các quyền dân sự căa chă sç hữu, mà còn là điều kiện cho các chă thể không phải là chă sç hữu khai thác tài sản.
II. Quyền Hưởng Dụng Thách Thức Thực Tiễn Giải Pháp Khắc Phục
Mặc dù Bộ luật Dân sự năm 2015 đã ghi nhận quyền hưởng dụng, nhưng thực tiễn áp dụng quyền này còn nhiều hạn chế. Điều này xuất phát từ sự mới mẻ của quyền hưởng dụng, khiến các chủ thể còn e ngại, chọn giải pháp an toàn hơn là thuê, mượn tài sản. Một trong những yếu tố khiến quyền hưởng dụng chưa phát triển ở Việt Nam là sự 'xa lạ' của quyền này đối với các chủ thể, xuất phát từ sự mơ hồ trong việc nhận biết các hệ quả khi quyền hưởng dụng được xác lập, thực hiện. Theo tác giả Nguyễn Nhất Thanh, việc ghi nhận minh thị quyền hưởng dụng đối với các chế định pháp lý tương đồng vẫn còn hạn chế, góp phần làm quyền này chưa phát triển. Ngoài ra, việc ghi nhận quyền mới này trong Bộ luật Dân sự năm 2015 khi các luật chuyên ngành chưa kịp sửa đổi, bổ sung cũng gây ra sự không thống nhất, đồng bộ.
2.1. Nguyên Nhân Hạn Chế Áp Dụng Quyền Hưởng Dụng
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến hạn chế áp dụng quyền hưởng dụng trong thực tiễn, bao gồm: (1) sự mới mẻ của chế định pháp luật về quyền hưởng dụng, (2) sự thiếu rõ ràng và đầy đủ trong các quy định pháp luật liên quan, (3) sự thiếu thống nhất và đồng bộ giữa Bộ luật Dân sự và các luật chuyên ngành, (4) sự thiếu thông tin và hiểu biết của người dân về quyền hưởng dụng, và (5) các thủ tục hành chính còn phức tạp. Do đó, mát trong những yÁu tố khiÁn quyền h°çng dāng ch°a phát triển ç Việt Nam là sự <xa l¿= căa quyền h°çng dāng đối vãi các chă thể xuất phát từ sự m¡ hồ trong việc nhÃn biÁt các hệ quả khi quyền h°çng dāng đ°ÿc xác lÃp, thực hiện dÁn đÁn tâm lý e ng¿i trong việc xác lÃp quyền h°çng dāng.
2.2. So sánh Quyền Hưởng Dụng với Quyền Thuê Tài Sản
Quyền hưởng dụng và quyền thuê tài sản có một số điểm tương đồng, nhưng cũng có nhiều điểm khác biệt quan trọng. Quyền hưởng dụng mang tính chất tuyệt đối hơn, cho phép người hưởng dụng khai thác và sử dụng tài sản một cách rộng rãi hơn, trong khi quyền thuê tài sản mang tính chất tương đối, bị giới hạn bởi các điều khoản trong hợp đồng thuê. Ngoài ra, quyền hưởng dụng thường có thời hạn dài hơn và có thể được chuyển giao, trong khi quyền thuê tài sản thường có thời hạn ngắn hơn và không được chuyển giao. Vãi việc đ°ÿc ghi nhÃn trç l¿i trong Bá luÃt Dân sự năm 2015 đã cho thấy, quyền h°çng dāng vÁn là mát trong những quyền mang l¿i giá trß kinh tÁ cho các bên trong giao l°u dân sự, khi mà mát bên mong muốn có quyền khai thác tài sản, h°çng hoa lÿi, lÿi tức trên tài sản căa ng°åi khác mát cách ổn đßnh và tuyệt đối h¡n so vãi việc thuê, m°ãn tài sản.
III. Hướng Dẫn Xác Lập Quyền Hưởng Dụng 3 Phương Pháp Phổ Biến
Quyền hưởng dụng có thể được xác lập thông qua ba phương pháp chính: (1) theo quy định của pháp luật, (2) theo thỏa thuận giữa chủ sở hữu và người hưởng dụng, và (3) theo di chúc. Mỗi phương pháp có những điều kiện và thủ tục riêng, cần được tuân thủ để đảm bảo tính hợp pháp và hiệu lực của quyền hưởng dụng. Theo quy đßnh về quyền h°çng dāng trong Bá luÃt Dân sự năm 2015 ch°a thực sự rõ ràng và có thể hiểu theo nhiều h°ãng khác nhau, gây khó khăn trong việc áp dāng quyền này vào thực tiễn. Vãi việc đ°ÿc ghi nhÃn trç l¿i trong Bá luÃt Dân sự năm 2015 đã cho thấy, quyền h°çng dāng vÁn là mát trong những quyền mang l¿i giá trß kinh tÁ cho các bên trong giao l°u dân sự, khi mà mát bên mong muốn có quyền khai thác tài sản, h°çng hoa lÿi, lÿi tức trên tài sản căa ng°åi khác mát cách ổn đßnh và tuyệt đối h¡n so vãi việc thuê, m°ãn tài sản.
3.1. Xác lập Quyền Hưởng Dụng theo Quy định của Pháp Luật
Trong một số trường hợp, pháp luật quy định về việc xác lập quyền hưởng dụng cho một số đối tượng nhất định, ví dụ như quyền lưu cư của vợ hoặc chồng sau khi ly hôn, hoặc quyền của người quản lý di sản thờ cúng. Trong những trường hợp này, việc xác lập quyền hưởng dụng không cần có sự thỏa thuận của các bên, mà chỉ cần đáp ứng các điều kiện do pháp luật quy định. Quyền l°u c° căa vÿ hoặc chồng sau khi ly hôn . Tr°ång hÿp h¿n chÁ phân chia di sản . Quyền căa ng°åi quản lý di sản thå cúng .
3.2. Xác lập Quyền Hưởng Dụng thông qua Thỏa Thuận
Đây là phương pháp xác lập quyền hưởng dụng phổ biến nhất. Chủ sở hữu và người hưởng dụng có thể tự do thỏa thuận về các điều khoản liên quan đến quyền hưởng dụng, bao gồm thời hạn, phạm vi, quyền và nghĩa vụ của các bên. Thỏa thuận này phải được lập thành văn bản và tuân thủ các điều kiện có hiệu lực của hợp đồng theo quy định của pháp luật. Khái quát về th漃ऀa thuÃn xác lÃp quyền h°çng dāng . Điều kiện có hiệu lực căa th漃ऀa thuÃn xác lÃp quyền h°çng dāng .
IV. Thực Hiện Quyền Hưởng Dụng Mối Quan Hệ Với Chủ Sở Hữu
Việc thực hiện quyền hưởng dụng phải đảm bảo sự hài hòa giữa quyền lợi của người hưởng dụng và quyền lợi của chủ sở hữu. Người hưởng dụng có quyền khai thác, sử dụng tài sản, nhưng cũng phải có nghĩa vụ bảo quản tài sản và không được làm ảnh hưởng đến quyền sở hữu của chủ sở hữu. Các mối quan hệ này được điều chỉnh bởi các quy định của pháp luật và các thỏa thuận giữa các bên. Thực hiện quyền h°çng dāng trong m÷i quan hã vßi chā sơꄉ hāu. Thăc hiãn quyÁn h°ơꄉng dÿng trong m÷i quan hã vßi ng°ái th³ ba .
4.1. Nghĩa Vụ Tài Chính Của Người Hưởng Dụng
Người hưởng dụng có nghĩa vụ nộp các khoản thuế và lệ phí liên quan đến tài sản hưởng dụng, trừ trường hợp có thỏa thuận khác. Ngoài ra, người hưởng dụng cũng phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại nếu gây ra thiệt hại cho tài sản do lỗi của mình. Mối quan hệ vãi chă sç hữu trong việc thực hiện ngh*a vā tài chính đối vãi tài sản h°çng dāng.
4.2. Quyền và Nghĩa Vụ của Chủ Sở Hữu Tài Sản
Chủ sở hữu vẫn giữ quyền sở hữu đối với tài sản, nhưng bị hạn chế quyền sử dụng và khai thác trong thời hạn quyền hưởng dụng. Chủ sở hữu có quyền kiểm tra, giám sát việc sử dụng tài sản của người hưởng dụng, và có quyền yêu cầu người hưởng dụng bồi thường thiệt hại nếu có vi phạm. Quyền và ngh*a vā căa chă sç hữu tài sản .
V. Chấm Dứt Quyền Hưởng Dụng Các Trường Hợp Và Hậu Quả Pháp Lý
Quyền hưởng dụng có thể chấm dứt trong một số trường hợp sau: (1) hết thời hạn thỏa thuận, (2) theo thỏa thuận của các bên, (3) người hưởng dụng chết hoặc pháp nhân chấm dứt tồn tại, (4) tài sản bị tiêu hủy, (5) theo quyết định của tòa án, và (6) các trường hợp khác theo quy định của pháp luật. Khi quyền hưởng dụng chấm dứt, người hưởng dụng phải hoàn trả tài sản cho chủ sở hữu. ChÁm d³t quyÁn h°ơꄉng dÿng .81 K¿t lu¿n Ch°¢ng 2 .
5.1. Các Trường Hợp Chấm Dứt Quyền Hưởng Dụng
Quyền hưởng dụng chấm dứt khi: Hết thời hạn thỏa thuận: Quyền hưởng dụng có thể được xác lập trong một thời hạn nhất định hoặc không xác định thời hạn. Khi hết thời hạn thỏa thuận, quyền hưởng dụng tự động chấm dứt. Theo thỏa thuận của các bên: Chủ sở hữu và người hưởng dụng có thể thỏa thuận chấm dứt quyền hưởng dụng trước thời hạn. Người hưởng dụng chết hoặc pháp nhân chấm dứt tồn tại: Quyền hưởng dụng là một quyền tài sản gắn liền với cá nhân hoặc pháp nhân. Khi người hưởng dụng chết hoặc pháp nhân chấm dứt tồn tại, quyền hưởng dụng cũng chấm dứt. Tài sản bị tiêu hủy: Nếu tài sản là đối tượng của quyền hưởng dụng bị tiêu hủy, quyền hưởng dụng cũng chấm dứt. Theo quyết định của tòa án: Trong một số trường hợp, tòa án có thể ra quyết định chấm dứt quyền hưởng dụng, ví dụ như khi người hưởng dụng vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ của mình.
5.2. Hậu Quả Pháp Lý Khi Quyền Hưởng Dụng Chấm Dứt
Khi quyền hưởng dụng chấm dứt, người hưởng dụng phải hoàn trả tài sản cho chủ sở hữu trong tình trạng ban đầu, trừ trường hợp có thỏa thuận khác. Người hưởng dụng cũng phải thanh toán các khoản nợ và nghĩa vụ tài chính liên quan đến tài sản trong thời gian hưởng dụng. Mối quan hệ vãi chă sç hữu trong việc hoàn trả tài sản h°çng dāng khi chấm dứt quyền h°çng dāng .
VI. Giải Pháp Phát Triển Quyền Hưởng Dụng Tại Việt Nam Đề Xuất
Để quyền hưởng dụng phát triển tại Việt Nam, cần có các giải pháp đồng bộ từ việc hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao nhận thức của người dân, đến việc đơn giản hóa thủ tục hành chính. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội và các chủ thể kinh tế để tạo môi trường thuận lợi cho việc xác lập và thực hiện quyền hưởng dụng. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội và các chủ thể kinh tế để tạo môi trường thuận lợi cho việc xác lập và thực hiện quyền hưởng dụng.
6.1. Hoàn Thiện Khung Pháp Lý Về Quyền Hưởng Dụng
Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật về quyền hưởng dụng để đảm bảo tính rõ ràng, đầy đủ và thống nhất. Cần có các quy định chi tiết về quyền và nghĩa vụ của các bên, về thủ tục xác lập và chấm dứt quyền hưởng dụng, và về giải quyết tranh chấp liên quan đến quyền hưởng dụng. Đối chiÁu sang vãi mát số hệ thống pháp luÃt n°ãc ngoài đã ghi nhÃn về quyền h°çng dāng lâu đåi nh° Pháp, Đức& cho thấy sự thống nhất, đồng bá đối vãi các quy đßnh về h°çng dāng tài sản trong Bá luÃt Dân sự và các pháp luÃt chuyên ngành liên quan đÁn đăng ký, bất đáng sản& thì ç Việt Nam hiện nay gần nh° mãi chỉ thể hiện trong Bá luÃt Dân sự đã dÁn đÁn các chă thể trong quan hệ dân sự có những e ng¿i trong việc xác lÃp và thực hiện quyền h°çng dāng.
6.2. Nâng Cao Nhận Thức Về Quyền Hưởng Dụng
Cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về quyền hưởng dụng đến người dân và doanh nghiệp. Cần tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo, và các hoạt động khác để nâng cao kiến thức và kỹ năng cho các chủ thể liên quan. Tuy nhiên, ç Việt Nam thì sự ghi nhÃn mát cách minh thß quyền h°çng dāng đối vãi các chÁ đßnh pháp lý có tính chất t°¡ng đồng vãi quyền h°çng dāng l¿i đang rất h¿n chÁ và điều này cũng góp phần làm cho quyền h°çng dāng ch°a phát triển.
