I. Tổng quan về quản trị thu nhập
Quản trị thu nhập là một khái niệm quan trọng trong lĩnh vực tài chính, liên quan đến việc các nhà quản lý điều chỉnh báo cáo tài chính nhằm đạt được các mục tiêu lợi ích cá nhân hoặc doanh nghiệp. Theo nghiên cứu của Schipper (1989), quản trị thu nhập được định nghĩa là hành động tác động đến quá trình thiết lập báo cáo tài chính. Các hành động này có thể hợp pháp hoặc bất hợp pháp, với mục tiêu cuối cùng là tối ưu hóa lợi ích cho các nhà quản lý hoặc cổ đông. Các hành động hợp pháp bao gồm việc lựa chọn các chính sách kế toán để điều chỉnh lợi nhuận, trong khi các hành động bất hợp pháp có thể bao gồm việc thao túng số liệu tài chính. Việc quản trị thu nhập không chỉ ảnh hưởng đến báo cáo tài chính mà còn có thể dẫn đến các quyết định đầu tư không hiệu quả, như đầu tư quá mức. Điều này cho thấy sự cần thiết phải có các quy định chặt chẽ để kiểm soát hành vi này trong các doanh nghiệp.
1.1 Khái niệm quản trị thu nhập
Quản trị thu nhập được hiểu là hành động của nhà quản lý tác động đến quá trình lập báo cáo tài chính. Hành động này có thể hợp pháp hoặc bất hợp pháp nhằm mang lại lợi ích cho cá nhân hoặc doanh nghiệp. Các hành động hợp pháp bao gồm việc lựa chọn các chính sách kế toán để điều chỉnh lợi nhuận, trong khi các hành động bất hợp pháp có thể bao gồm việc thao túng số liệu tài chính. Theo nghiên cứu của Carlos Noronha và Yun Zeng (2008), quản trị thu nhập là một chuỗi các can thiệp có mục đích đến quá trình thiết lập báo cáo tài chính, tạo nên những đánh giá không chính xác từ các bên liên quan. Điều này cho thấy sự cần thiết phải có các quy định chặt chẽ để kiểm soát hành vi này trong các doanh nghiệp.
II. Đầu tư quá mức và mối quan hệ với quản trị thu nhập
Đầu tư quá mức là một hiện tượng phổ biến trong các doanh nghiệp, xảy ra khi các quyết định đầu tư vượt quá mức cần thiết hoặc không hiệu quả. Theo Modigliani và Miller (1985), trong thị trường hoàn hảo, chính sách đầu tư không bị ảnh hưởng bởi quyết định tài trợ. Tuy nhiên, trong thực tế, các vấn đề như thông tin bất cân xứng và chi phí đại diện dẫn đến tình trạng đầu tư không tối ưu. Nghiên cứu của Myer (1977) chỉ ra rằng mâu thuẫn giữa cổ đông và nhà quản lý có thể làm giảm động cơ đầu tư vào các cơ hội kinh doanh có NPV dương. Điều này dẫn đến việc các nhà quản lý có thể thực hiện đầu tư quá mức nhằm tối đa hóa lợi ích cá nhân, như lương và thưởng. Việc này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp mà còn có thể gây ra rủi ro cho các nhà đầu tư.
2.1 Mối quan hệ giữa quản trị thu nhập và đầu tư quá mức
Mối quan hệ giữa quản trị thu nhập và đầu tư quá mức đã được nghiên cứu rộng rãi trong các tài liệu hàn lâm. Theo McNichols và Stubben (2008), việc gia tăng quản trị thu nhập có thể dẫn đến đầu tư quá mức tương ứng. Điều này có nghĩa là khi các nhà quản lý điều chỉnh báo cáo tài chính để đạt được các mục tiêu lợi ích cá nhân, họ có thể đưa ra các quyết định đầu tư không hợp lý. Nghiên cứu của Shen và cộng sự (2015) tại thị trường Hoa Kỳ và Trung Quốc đã chỉ ra rằng có tồn tại mối quan hệ rõ ràng giữa hai yếu tố này. Tại thị trường Việt Nam, việc kiểm chứng mối quan hệ này là cần thiết để hiểu rõ hơn về tác động của quản trị thu nhập đến quyết định đầu tư của các doanh nghiệp.
III. Phương pháp nghiên cứu và mô hình
Nghiên cứu này sử dụng các mô hình hồi quy để ước tính các biến quản trị thu nhập (Earnings Management - EM) và đầu tư quá mức (Overinvestment - INV). Các mô hình này được xây dựng dựa trên các lý thuyết và nghiên cứu trước đây, nhằm phân tích mối quan hệ giữa hai biến này tại thị trường chứng khoán Việt Nam. Dữ liệu được thu thập từ các doanh nghiệp niêm yết tại Sở Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh (HOSE) và Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX) trong khoảng thời gian từ năm 2005 đến năm 2018. Phương pháp nghiên cứu bao gồm việc sử dụng hồi quy OLS để xác định mối quan hệ tuyến tính giữa EM và INV, đồng thời áp dụng các phương pháp xử lý dữ liệu bất thường để đảm bảo tính chính xác của kết quả.
3.1 Mô hình nghiên cứu
Mô hình nghiên cứu được xây dựng dựa trên các lý thuyết về quản trị thu nhập và đầu tư quá mức. Nghiên cứu sử dụng ba mô hình để ước tính biến EM và ba mô hình để ước tính biến INV. Các mô hình này được áp dụng để phân tích mối quan hệ giữa hai biến này, nhằm xác định xem có tồn tại mối quan hệ cùng chiều giữa quản trị thu nhập và đầu tư quá mức tại thị trường Việt Nam hay không. Việc sử dụng hồi quy OLS giúp xác định mối quan hệ tuyến tính giữa các biến, trong khi các phương pháp xử lý dữ liệu bất thường như Winsorize và MM-estimates được áp dụng để đảm bảo tính chính xác của kết quả nghiên cứu.
IV. Kết luận và hàm ý chính sách
Kết quả nghiên cứu cho thấy có tồn tại mối quan hệ giữa quản trị thu nhập và đầu tư quá mức tại thị trường Việt Nam. Điều này có ý nghĩa quan trọng đối với các nhà đầu tư và nhà quản lý doanh nghiệp. Nếu quản trị thu nhập gia tăng, khả năng xảy ra đầu tư quá mức cũng sẽ tăng theo, dẫn đến rủi ro cho các nhà đầu tư. Do đó, các cơ quan quản lý cần có các chính sách chặt chẽ hơn để kiểm soát hành vi quản trị thu nhập trong các doanh nghiệp. Các nhà đầu tư cũng cần cẩn trọng trong việc đánh giá các báo cáo tài chính và quyết định đầu tư của mình. Nghiên cứu này không chỉ cung cấp cái nhìn sâu sắc về mối quan hệ giữa hai yếu tố này mà còn góp phần vào việc xây dựng các chính sách đầu tư hiệu quả hơn trong nền kinh tế Việt Nam.
4.1 Hàm ý chính sách
Hàm ý chính sách từ nghiên cứu này nhấn mạnh sự cần thiết phải có các quy định chặt chẽ để kiểm soát hành vi quản trị thu nhập trong các doanh nghiệp. Các cơ quan quản lý nhà nước nên xem xét việc áp dụng các biện pháp kiểm soát dòng tiền và dòng đầu tư để ngăn chặn tình trạng đầu tư quá mức. Đồng thời, các nhà đầu tư cần nâng cao khả năng phân tích và đánh giá các báo cáo tài chính để đưa ra quyết định đầu tư hợp lý. Việc này không chỉ giúp bảo vệ lợi ích của các nhà đầu tư mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế.
