Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Cách mạng Công nghiệp 4.0, giáo dục tiểu học đóng vai trò nền tảng quan trọng trong hệ thống giáo dục phổ thông, góp phần hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. Tại Việt Nam, việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới đặt ra yêu cầu nâng cao chất lượng hoạt động sinh hoạt chuyên môn (SHCM) của giáo viên, đặc biệt là hoạt động sinh hoạt chuyên môn dựa trên nghiên cứu bài học (NCBH). Trường Tiểu học Thị trấn Chờ số 1, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh, là một trong những đơn vị điển hình trong việc triển khai hoạt động này từ năm 2015 đến 2019. Tuy nhiên, thực trạng quản trị hoạt động SHCM dựa trên NCBH tại trường còn nhiều hạn chế, như việc sinh hoạt chuyên môn mang tính hình thức, chưa thực sự đi vào chiều sâu nâng cao năng lực nghề nghiệp của giáo viên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản trị hoạt động SHCM dựa trên NCBH theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới tại trường Tiểu học Thị trấn Chờ số 1, từ đó đề xuất các biện pháp quản trị hiệu quả nhằm nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên và chất lượng dạy học. Nghiên cứu tập trung khảo sát trên 44 cán bộ quản lý và giáo viên của trường, cùng với 33 cán bộ quản lý từ các trường tiểu học trong huyện Yên Phong, trong giai đoạn 2015-2019. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển năng lực nghề nghiệp giáo viên, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục trong việc hoạch định chính sách và tổ chức hoạt động chuyên môn phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản trị giáo dục và mô hình nghiên cứu bài học trong giáo dục phổ thông mới. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  1. Lý thuyết quản trị nhà trường: Theo Thông tư 14/2018/TT-BGDĐT, quản trị nhà trường là quá trình xây dựng định hướng, kế hoạch, tổ chức và kiểm soát các hoạt động giáo dục nhằm phát triển nhà trường theo sứ mạng và mục tiêu giáo dục. Quản trị hoạt động SHCM dựa trên NCBH là một phần quan trọng trong quản trị nhà trường, tập trung vào việc lãnh đạo, tổ chức và kiểm soát hoạt động chuyên môn của tổ chuyên môn.

  2. Mô hình nghiên cứu bài học (Lesson Study): Xuất phát từ Nhật Bản, mô hình này gồm ba bước chính: chuẩn bị bài học minh họa, triển khai giờ học minh họa và dự giờ, phân tích bài học và rút kinh nghiệm. Mục tiêu là nâng cao năng lực nghề nghiệp giáo viên thông qua hợp tác, phân tích sâu sắc các hoạt động học tập của học sinh và phương pháp dạy học.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: quản trị hoạt động SHCM, nghiên cứu bài học, tổ chuyên môn, chương trình giáo dục phổ thông mới, năng lực nghề nghiệp giáo viên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ 44 cán bộ quản lý và giáo viên trường Tiểu học Thị trấn Chờ số 1, 11 cán bộ quản lý từ 5 trường tiểu học trong huyện Yên Phong, cùng 22 lãnh đạo, chuyên viên Sở GD&ĐT Bắc Ninh và Phòng GD&ĐT huyện Yên Phong. Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng các tài liệu pháp luật, văn bản chỉ đạo của Bộ GD&ĐT và các báo cáo chuyên môn của nhà trường.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá mức độ nhận thức, thực trạng hoạt động và quản trị SHCM dựa trên NCBH. Phân tích so sánh các chỉ số điểm trung bình, thứ bậc thực hiện các nội dung hoạt động. Kết hợp phân tích định tính qua phỏng vấn sâu cán bộ quản lý, giáo viên để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm 2019, khảo sát thực trạng từ năm 2015 đến 2019, với các bước thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất biện pháp quản trị.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động NCBH: 100% cán bộ quản lý trong và ngoài trường nhận thức rõ tầm quan trọng của hoạt động NCBH với điểm trung bình 2,78/3, trong khi giáo viên có mức nhận thức thấp hơn với điểm trung bình 2,61/3. Một số giáo viên lớn tuổi còn e dè, chưa hiểu rõ mục đích và ý nghĩa của NCBH.

  2. Thực trạng thực hiện hoạt động NCBH: Việc xây dựng kế hoạch NCBH được đánh giá cao nhất với điểm trung bình 2,82/3, tiếp theo là thảo luận mục tiêu, nội dung bài học (2,77/3) và nghiên cứu, soạn bài theo nhiệm vụ phân công (2,73/3). Tuy nhiên, việc áp dụng bài học vào thực tế dạy học hàng ngày có điểm thấp nhất (2,52/3), cho thấy còn hạn chế trong việc chuyển hóa kết quả nghiên cứu thành thực hành.

  3. Xây dựng kế hoạch sinh hoạt chuyên môn: Giáo viên đánh giá việc lập kế hoạch và triển khai kế hoạch NCBH ở mức khá tốt với điểm trung bình 2,80/3. Việc phân công giáo viên cốt cán hoặc tự nguyện lựa chọn bài học cũng được thực hiện hiệu quả (2,70/3).

  4. Nghiên cứu bài học và soạn bài cá nhân: Giáo viên nắm rõ trình độ học sinh (2,64/3) và mục tiêu bài học được thể hiện rõ (2,68/3). Tuy nhiên, việc soạn bài theo hướng tạo động lực học tập cho học sinh có điểm thực hiện thấp hơn (2,50/3), phản ánh sự chưa chú trọng đầy đủ đến yếu tố động lực trong quá trình NCBH.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy quản trị hoạt động SHCM dựa trên NCBH tại trường Tiểu học Thị trấn Chờ số 1 đã đạt được những bước tiến tích cực, đặc biệt trong việc xây dựng kế hoạch và tổ chức thảo luận chuyên môn. Tuy nhiên, sự khác biệt về nhận thức giữa cán bộ quản lý và giáo viên, cũng như hạn chế trong việc áp dụng bài học vào thực tế dạy học, cho thấy cần có sự chỉ đạo sâu sát hơn từ Ban Giám hiệu và tổ chuyên môn.

Nguyên nhân chính bao gồm: một số giáo viên lớn tuổi chưa quen với đổi mới phương pháp, thiếu kỹ năng tạo động lực học tập cho học sinh, và việc quản trị hoạt động chuyên môn còn thiên về quản lý hành chính hơn là phát triển chuyên môn thực chất. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc triển khai mô hình NCBH cần sự phối hợp chặt chẽ giữa lãnh đạo nhà trường, tổ chuyên môn và giáo viên để phát huy hiệu quả tối đa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình nhận thức và thực hiện các nội dung NCBH, bảng xếp hạng mức độ thực hiện các hoạt động chuyên môn, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong quản trị hoạt động SHCM.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tập huấn, bồi dưỡng nâng cao nhận thức và kỹ năng NCBH cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về phương pháp nghiên cứu bài học, kỹ năng tạo động lực học tập cho học sinh, ưu tiên giáo viên lớn tuổi và giáo viên mới. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Ban Giám hiệu phối hợp Phòng GD&ĐT tổ chức.

  2. Xây dựng kế hoạch sinh hoạt chuyên môn chi tiết, linh hoạt và sát thực tế: Ban Giám hiệu phối hợp tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch ngắn hạn, trung hạn và dài hạn, đảm bảo phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện nhà trường. Kế hoạch cần được rà soát, điều chỉnh hàng quý để nâng cao hiệu quả thực hiện.

  3. Phát huy vai trò tổ trưởng chuyên môn và nhóm giáo viên cốt cán: Tổ chức nhóm nòng cốt nghiên cứu bài học, hỗ trợ các giáo viên trong tổ chuyên môn, đồng thời xây dựng cơ chế khen thưởng, động viên kịp thời nhằm khích lệ sự tham gia tích cực. Thời gian triển khai ngay từ đầu năm học.

  4. Tăng cường kiểm soát, đánh giá và phản hồi hiệu quả hoạt động NCBH: Ban Giám hiệu cần thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá định kỳ hoạt động sinh hoạt chuyên môn dựa trên NCBH, sử dụng các công cụ đánh giá chuẩn hóa, kết hợp phản hồi từ giáo viên và học sinh để điều chỉnh kịp thời. Thực hiện đánh giá 2 lần/năm học.

  5. Mở rộng hợp tác với các trường trong địa phương và các tổ chức xã hội: Tổ chức sinh hoạt chuyên đề liên trường, mời chuyên gia, phụ huynh, doanh nghiệp tham gia để nâng cao chất lượng sinh hoạt chuyên môn, tạo môi trường học tập đa chiều. Kế hoạch thực hiện trong năm học tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và Ban Giám hiệu các trường tiểu học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và các biện pháp quản trị thiết thực để nâng cao hiệu quả hoạt động sinh hoạt chuyên môn dựa trên NCBH, giúp lãnh đạo nhà trường hoạch định chiến lược phát triển đội ngũ giáo viên.

  2. Tổ trưởng chuyên môn và giáo viên tiểu học: Luận văn giúp hiểu rõ quy trình, nguyên tắc và vai trò của NCBH trong phát triển năng lực nghề nghiệp, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác giảng dạy và sinh hoạt chuyên môn.

  3. Các nhà quản lý giáo dục cấp phòng, sở GD&ĐT: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và đề xuất chính sách hỗ trợ, hướng dẫn các trường tiểu học trong việc triển khai hoạt động NCBH phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông mới.

  4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học chuyên ngành quản lý giáo dục: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp quản trị hoạt động chuyên môn trong bối cảnh đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nghiên cứu bài học là gì và tại sao lại quan trọng trong giáo dục tiểu học?
    Nghiên cứu bài học là quá trình giáo viên cùng nhau chuẩn bị, dự giờ và phân tích một bài học minh họa nhằm nâng cao năng lực nghề nghiệp và chất lượng dạy học. Đây là phương pháp giúp giáo viên phát hiện và giải quyết các khó khăn trong giảng dạy, tạo môi trường học tập tích cực cho học sinh.

  2. Quản trị hoạt động sinh hoạt chuyên môn dựa trên NCBH gồm những nội dung chính nào?
    Bao gồm hoạch định kế hoạch hoạt động, tổ chức triển khai tại tổ chuyên môn, lãnh đạo và chỉ đạo thực hiện, kiểm soát và đánh giá kết quả hoạt động nhằm đảm bảo mục tiêu phát triển năng lực giáo viên và nâng cao chất lượng dạy học.

  3. Những khó khăn thường gặp khi triển khai hoạt động NCBH tại các trường tiểu học?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều giữa giáo viên và cán bộ quản lý, thiếu kỹ năng tổ chức và phân tích bài học, hoạt động còn mang tính hình thức, chưa chú trọng tạo động lực học tập cho học sinh, và hạn chế trong việc áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tế giảng dạy.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản trị hoạt động SHCM dựa trên NCBH?
    Cần tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, xây dựng kế hoạch chi tiết và linh hoạt, phát huy vai trò tổ trưởng chuyên môn, thiết lập hệ thống kiểm soát và đánh giá hiệu quả, đồng thời mở rộng hợp tác với các trường và tổ chức xã hội.

  5. Hoạt động NCBH có ảnh hưởng như thế nào đến chất lượng giáo dục tiểu học?
    Hoạt động NCBH giúp giáo viên nâng cao năng lực chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học, tạo điều kiện cho học sinh tham gia tích cực vào quá trình học tập, từ đó nâng cao kết quả học tập và phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực của học sinh.

Kết luận

  • Quản trị hoạt động sinh hoạt chuyên môn dựa trên nghiên cứu bài học là yếu tố then chốt nâng cao năng lực nghề nghiệp giáo viên và chất lượng giáo dục tiểu học tại trường Tiểu học Thị trấn Chờ số 1.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý cao hơn giáo viên, đòi hỏi cần có các biện pháp nâng cao nhận thức và kỹ năng cho giáo viên, đặc biệt là nhóm giáo viên lớn tuổi.
  • Việc xây dựng kế hoạch và tổ chức sinh hoạt chuyên môn dựa trên NCBH đã được thực hiện khá tốt, nhưng việc áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tế dạy học còn hạn chế.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào đào tạo, xây dựng kế hoạch chi tiết, phát huy vai trò tổ trưởng chuyên môn, kiểm soát và đánh giá hiệu quả, cùng mở rộng hợp tác liên trường và xã hội.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên trong việc triển khai hoạt động SHCM theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới.

Hành động tiếp theo: Ban Giám hiệu trường Tiểu học Thị trấn Chờ số 1 cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời phối hợp với các cấp quản lý giáo dục để nhân rộng mô hình quản trị hiệu quả này. Các nhà quản lý và giáo viên được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học trong toàn huyện và tỉnh Bắc Ninh.